Đây là lễ hội lớn của vùng nhằm tưởng nhớ vị thần đứng đầu trong tứ bất tử theo tín ngưỡng dân gian Việt Nam. Tục thờ cúng Đức Thánh Tản Viên Sơn đã ăn sâu vào đời sống tinh thần của nhân dân vùng Đồng bằng Bắc Bộ, tập trung ở Hà Nội và một số tỉnh như: Thanh Hóa, Bắc Giang, Vĩnh Phúc, Phú Thọ...
Khu vực quanh núi Ba Vì (Hà Nội) là nơi phát tích và được coi là trung tâm thờ phụng Tản Viên Sơn Thánh. Theo thống kê, huyện Ba Vì có số lượng di tích thờ Tản Viên Sơn Thánh lớn nhất vùng với trên 100 di tích.
Theo truyền thống, Lễ hội Tản Viên Sơn Thánh được tổ chức rộng khắp xứ Đoài, trong đó tập trung tại Cụm di tích đền Thượng - đền Trung - đền Hạ thuộc địa phận hai xã Minh Quang và xã Ba Vì (huyện Ba Vì). Phần lễ sẽ diễn ra từ đêm 13 tháng Giêng với lễ rước nước từ sông Đà về làm lễ mộc dục tại đền Hạ. Trong nghi lễ này, Ban Tổ chức sẽ lựa chọn đôi thiện nam - thiện nữ tài sắc vẹn toàn, nhân thân tốt. Đi theo tháp tùng là lãnh đạo địa phương, chủ nhang đền Hạ và nhân dân cùng khách du lịch bốn phương. Đoàn người sẽ lên thuyền ra giữa dòng sông Đà trong đêm để lấy nước, mang về bao sái các đồ thờ tự tại đền Hạ.
Sau lễ rước nước là lễ rước kiệu dâng Thánh Mẫu và phụ thân Thánh Tản (từ đền Hạ sang đền Lăng Sương) và rước kiệu lễ, hạ lộc từ đền Lăng Sương về đền Hạ từ 5h30 - 8h30 ngày 14 tháng Giêng. Sau khi làm lễ tại đền Lăng Sương, kiệu được rước trở về đền Hạ, xã Minh Quang. Phần lễ chính khai hội diễn ra với chương trình nghệ thuật trình diễn trống hội...
Trưởng phòng Văn hóa và Thông tin Ba Vì Lê Khắc Nhu cho biết, năm nay, phần rước nước sẽ tổ chức ngắn gọn hơn, chỉ trên địa bàn huyện, không tổ chức liên vùng với huyện Thanh Thủy, Phú Thọ như năm trước, nhưng vẫn bảo đảm các nghi thức truyền thống. Phần hội sẽ gồm nhiều hoạt động phong phú, mang bản sắc văn hóa đồng bào các dân tộc Kinh, Dao, Mường của huyện Ba Vì như: thi bắn nỏ, cờ tướng, bóng chuyền nam, ném còn...
Trong ngày khai mạc Lễ hội Tản Viên Sơn Thánh, UBND huyện Ba Vì sẽ tổ chức khai mạc mùa du lịch Ba Vì 2024 nhằm giới thiệu, quảng bá các sản phẩm du lịch của huyện như: Du lịch sinh thái - nghỉ dưỡng; du lịch văn hóa - tâm linh; du lịch nông nghiệp, nông thôn và cộng đồng.
