Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025):Bài cuối: Tiếp tục đổi mới, giữ gìn cốt cách, bản lĩnh, nâng cao uy tín báo chí cách mạng trong kỷ nguyên mới

Tìm hướng phát triển kinh tế báo chí trên nền tảng số

Hiện nay, không ít tờ báo “lẽo đẽo” đi theo mạng xã hội, thậm chí ở không ít phương diện, tại không ít nơi, mượn sự đồn thổi và phúng dụ của mạng xã hội để làm báo. Không ít nhà báo, tờ báo bị mạng xã hội chi phối, dẫn dắt. Thông tin là sức mạnh, là lực lượng; báo chí có thể tạo nên thời cơ nhưng lại có thể vô hình tạo ra nguy cơ ngoài ý muốn. Nếu báo chí chỉ đi sau mạng xã hội, lảng tránh trí tuệ nhân tạo (AI) chắc chắn sẽ rơi vào tụt hậu, khủng hoảng, đánh mất vai trò của mình.

Để trở thành người đưa tin số một, báo chí cần bảo đảm độ chính xác, tin cậy, thuyết phục. Nếu báo chí khó có thể cạnh tranh với mạng xã hội về tốc độ thông tin, thì nhất định phải vượt trội mạng xã hội không chỉ về độ chính xác, sự tin cậy, chuẩn mực, tính xây dựng bằng đạo đức nghề nghiệp, trách nhiệm chính trị và xã hội chân chính của nhà báo.

Nhưng, báo chí không thể không tương tác với mạng xã hội, qua đó, có thể chắt lọc nhiều thông tin bổ ích từ đó, nhưng phải được kiểm chứng và trả lời các vấn đề mà mạng xã hội thiếu hụt, thậm chí lệch chuẩn, để ngỏ. Nói nghiêm khắc, chỉ có nhập cuộc, báo chí mới được khẳng định vai trò, xứng đáng làm chủ dòng thông tin chủ lưu quan trọng nhất, tin cậy nhất. Đây phải là trách nhiệm chính trị, xã hội, nghề nghiệp của các tòa soạn và đạo đức của người làm báo trong việc giữ dòng chủ lưu thông tin một cách chủ động, khẳng định vị thế không thể thay thế của mình.

Đó chính là nguyên tắc, là danh dự của nhà báo, là chân trời sáng tạo, là tương lai của báo chí, nhưng đồng thời cũng là “điểm nghẽn mạch” sống còn quyết định sự tiên phong hay tụt hậu của báo chí.

Một thách thức nghiệt ngã không thể không hóa giải là phát triển kinh tế báo chí. Ở tầm chiến lược, trong kỷ nguyên số, chuyển đổi số không chỉ là công nghệ, quan trọng hơn là tư duy hoạt động báo chí, tư duy kinh doanh báo chí trong môi trường số. Phát triển kinh tế báo chí nhưng dứt khoát không thể chấp nhận các tờ báo làm kinh tế kiểu “bán trang”, “bán sóng” hoặc làm kinh tế bằng mọi giá, sa vào nguy cơ bị “dắt mũi”, bị “sai khiến”(!).

Như thế, vô hình đánh mất vị thế chính trị, phá vỡ sự thống nhất của báo chí và nền báo chí thống nhất, làm rệu rã tính tổ chức chặt chẽ của hệ thống và làm lệch lạc đội ngũ làm báo. Rốt cuộc, báo chí tự làm suy yếu mình, tự hạ thấp mình, và nguy hiểm hơn, tự đánh mất lòng tin của xã hội. Và, đến lượt mỗi người cầm bút, vi phạm điều đó, vô hình đã tước bỏ danh dự nghề nghiệp một cách “thảm hại”, thậm chí vô hình biến thành người đi ngược đường với báo chí, với nhân dân và đất nước.

Thị phần rất quan trọng của quảng cáo trên báo chí hiện đang chuyển dần sang các nền tảng xuyên biên giới (60 - 70%). Các cơ quan báo chí đối mặt với giảm sút nguồn thu, lại đứng trước thách thức lớn về sụt giảm lượng báo in. Các doanh nghiệp khó khăn và cắt giảm ngân sách truyền thông, trong khi yêu cầu về tự chủ tài chính, với cơ chế đặt hàng dịch vụ tỏ rõ sự bất cập nên càng khó khăn, khiến nhiều cơ quan báo chí lao đao. Hơn nữa, sự thăng trầm của thị trường kinh doanh khiến báo chí đang đối mặt với những khó khăn và vật lộn trong việc tìm kiếm mô hình kinh doanh mới, khi công nghệ số và mạng xã hội bùng lên và nguy cơ xâm lấn vị thế báo chí, tác động sâu rộng đời sống báo chí và mỗi nhà báo.

Trước mắt, trong khoảng ngắn hạn, tháo gỡ những vướng mắc về cơ chế tài chính, đặc biệt đối với nhóm báo chí là đơn vị sự nghiệp công lập. Thực tế từ 63 báo Đảng địa phương cho thấy, có 91% số cơ quan có nguồn thu từ quảng cáo; 78% số báo có nguồn thu từ phát hành; trong khi đó, chỉ có 9% có nguồn thu từ tổ chức sự kiện và 7% có nguồn thu từ nội dung số.

Do đó, đẩy mạnh tốc độ chuyển đổi số báo chí theo tầm nhìn và lộ trình gắn với kinh tế số, kinh tế báo chí truyền thông, tăng cường ứng dụng AI, dữ liệu lớn, công nghệ mới vào hoạt động báo chí và truyền thông một cách chỉnh thể, đồng bộ, thống nhất và hiệu quả. Theo lộ trình đó, tìm hướng phát triển kinh tế báo trên nền tảng số. Những nguồn thu tiềm năng mới từ thu phí độc giả, từ quảng cáo số, từ hoạt động truyền thông số - cần được khám phá và khai thác - nhằm đa dạng nguồn thu. Các bộ, ngành, đặc biệt là Bộ Tài chính, cần quan tâm xử lý những bất cập trong cơ chế tự chủ tài chính, cơ chế đặt hàng, cơ chế định giá dịch vụ sự nghiệp công… nhằm tháo gỡ khó khăn trên phương diện này của báo chí.

Cần thiết nhấn mạnh rằng, nếu báo chí không ngừng đổi mới hoạt động, tìm kiếm mô hình phát triển thích ứng với kỷ nguyên số, kinh tế số thì không có con đường phát triển bền vững nào như mong muốn.

Việc lớn trước mắt, cần hệ thống hóa thông tin thành dữ liệu lớn, cùng với thuật toán, AI nhằm tạo ra giá trị phù hợp. Đổi mới, xây dựng mô hình tòa soạn và tổ chức cơ quan báo chí đa phương tiện, trên đa nền tảng công nghệ hiện đại, chủ động tích hợp thông tin và vượt trội truyền thông xã hội về tốc độ, sự nhanh nhạy, sự chính xác và sự tin cậy của thông tin. Tiếp tục đổi mới về phương thức tác nghiệp và nắm lấy những ưu thế về công nghệ làm báo gắn với đào tạo các nhà báo tác nghiệp trong môi trường số trên nền tảng công nghệ và nỗ lực bảo đảm cơ sở vật chất hiện đại, chuyên nghiệp.

Không có nhà báo sẽ không có báo chí, không có cơ quan báo chí không có nền báo chí. Nếu báo chí là bộ biên niên của lịch sử, thì nhà báo phải xứng đáng là sử gia, xứng tầm là thư ký trung thành của đất nước. Nhưng, trước đòi hỏi của dân tộc, có bao nhiêu người trong đội ngũ nhà báo đáp lại một cách xứng đáng, ngang tầm với vị thế, sứ mệnh mà Đảng và nhân dân trao truyền?

Cùng với đông đảo những nhà báo tiền phong và xứng đáng, dư luận đang không yên tâm khi còn không ít những người “nhúng chàm”, làm vấy bẩn thanh danh người làm báo còn lẩn khuất? Và, còn bao nhiêu nhóm cơ hội, những “liên danh tăm tối dưới gầm bàn” giữa một số nhà báo và cơ quan báo chí với các doanh nghiệp hủ bại đang thách thức sự vinh quang, danh dự của báo chí?

Xứng đáng là người tuyên truyền, cổ động, tập hợp, dẫn dắt dư luận, vì sự trường tồn, thịnh vượng của đất nước

Để hiện thực hóa tư tưởng chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ và chương trình xây dựng luật của Quốc hội khóa XV, với trọng trách của mình, các cơ quan chủ quản báo chí, ban lãnh đạo các cơ quan báo chí tổng kết đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy và nâng cao chất lượng hiệu quả hoạt động của các cơ quan báo chí, góp phần sửa đổi Luật Báo chí ngang tầm yêu cầu phát triển của nền báo chí và đất nước. Tiếp tục nâng cao công tác quản lý nhà nước về báo chí: đối tượng thành lập cơ quan báo chí; nhiệm vụ, trách nhiệm của cơ quan chủ quản báo chí; việc phân định báo và tạp chí; hoạt động của văn phòng đại diện, phóng viên thường trú; hoạt động tác nghiệp của đội ngũ phóng viên; xử lý vi phạm, thu hồi giấy phép; hoạt động liên kết báo chí... chủ động hóa giải những ách tắc trên phương diện này nhằm nâng cao tốc độ, chất lượng phát triển của nền báo chí nước nhà.

Với trách nhiệm là tổ chức chính trị - xã hội - nghề nghiệp, Hội Nhà báo Việt Nam cùng ban lãnh đạo các cơ quan báo chí nâng tầm các tờ báo, tạp chí trụ cột của hệ thống; đào tạo bồi dưỡng đội ngũ phóng viên, biên tập viên về chuyên môn, nghiệp vụ, đạo đức nghề nghiệp, nhất là dũng khí ngòi bút và sự trong sạch phẩm hạnh; xây dựng và phát triển các cây bút có thẩm quyền và uy tín làm rường cột của đội ngũ nhà báo; bảo vệ và góp phần và phát triển quyền chính đáng của hội viên với tư cách của người dẫn dắt và bảo vệ hội viên. Ban lãnh đạo Hội các cấp và ban lãnh đạo các cơ quan báo chí phải bao gồm những nhà báo mẫu mực phẩm hạnh và ngang tầm trọng trách.

Đến lượt mình, đội ngũ nhà báo tiếp tục hành động một cách danh dự của “những người viết báo chúng ta, cái bút là vũ khí sắc bén, bài báo là tờ hịch cách mạng...”, “trong sự nghiệp phò chính, trừ tà", với "tính chất quần chúng và tinh thần chiến đấu”(8).

Và, mỗi nhà báo, với tư cách là người biên niên lịch sử, người góp phần dẫn dắt dư luận, trước hết và sau cùng xứng đáng là một nhà chính trị, một công dân, luôn giữ gìn danh dự cá nhân và uy tín ngòi bút “như giữ gìn con ngươi của mắt mình” phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân, góp phần đổi mới và phát triển đội ngũ người làm báo thật sự chuyên nghiệp hóa - hiện đại hóa - văn hóa hóa.

Nhưng, chưa bao giờ như hiện nay, với sự bùng nổ của khoa học công nghệ, đặc biệt sự ra đời của AI, công việc của nhà báo có nguy cơ bị thay thế bởi chính AI, nó sẽ đẩy người làm báo nguy cơ “tới chân tường”, thậm chí “vào ngõ cụt”, thậm chí bị “văng ra khỏi chính báo chí”, nếu không nâng mình lên toàn diện và thích ứng sáng tạo với công nghệ và thời cuộc.

Đó là thước đo bản lĩnh chính trị, bản lĩnh nghề nghiệp, trách nhiệm xã hội và nghĩa vụ công dân của người làm báo; thước đo trình độ phát triển chính trị, khoa học công nghệ, nghề nghiệp, khả năng tổ chức và hành động của mỗi cơ quan trong hệ thống báo chí thực hiện thiên chức của báo chí cách mạng, vì độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, vì sự lớn mạnh của chính báo chí, xứng đáng với sự tin cậy và yêu mến của nhân dân.

Trên nền tảng 100 năm vẻ vang báo chí cách mạng, trước thềm kỷ nguyên mới, báo chí cách mạng xứng đáng là người tuyên truyền, cổ động, tập hợp và góp phần tổ chức dân tộc hành động thống nhất, vì sự trường tồn và thịnh vượng của đất nước. Dưới ngọn cờ của Đảng, không phụ sự tin cậy của nhân dân, góp phần gánh vác trọng trách lịch sử dân tộc giao phó, tiếp tục không ngừng đổi mới diện mạo, giữ gìn cốt cách, bản lĩnh, phát huy sức mạnh, nâng cao uy tín của nền báo chí ngang tầm yêu cầu phát triển của đất nước, hội nhập với báo chí thế giới trong kỷ nguyên mới Việt Nam.

Toàn bộ hệ thống báo chí và đội ngũ người làm báo giữ vững bản lĩnh chính trị, trau dồi đạo đức nghề nghiệp, nâng tầm chuyên môn nghiệp vụ, đề cao trách nhiệm xã hội, nuôi dưỡng nhiệt huyết, không ngừng tìm tòi, khám phá, sáng tạo, góp phần không hổ thẹn trong sự phát triển của đất nước, ngày càng xứng đáng với tin cậy, giúp đỡ và bảo vệ của nhân dân, đáp lại lòng tin của bạn bè báo giới quốc tế, cùng dân tộc phụng sự kỷ nguyên mới Việt Nam thịnh vượng.