Kiến tạo hệ sinh thái số lành mạnh cho trẻ em

Nguy cơ tiếp xúc với nội dung không phù hợp

Theo Báo cáo Digital 2025 Vietnam do We Are Social cùng Meltwater tổng hợp số liệu về hành vi sử dụng internet của người dùng Việt Nam, tính đến đầu năm 2025, Việt Nam có 79,8 triệu người sử dụng Internet. Trung bình, người dùng Việt Nam dành 6 giờ 5 phút mỗi ngày cho các hoạt động trực tuyến. Đáng chú ý, tại sự kiện ra mắt Mạng lưới Sáng tạo nội dung số vì trẻ em (DCCC) chiều 4/8, Phó Chủ tịch Hội Truyền thông số Việt Nam, Tổng Giám đốc TikTok Việt Nam Nguyễn Lâm Thanh dẫn kết quả một cuộc khảo sát cho thấy, 91% trẻ em Việt Nam được hỏi cho biết có dùng internet. Bên cạnh lợi ích, môi trường số tiềm ẩn nhiều nguy cơ đe dọa đến sự an toàn và phát triển lành mạnh của trẻ em; một trong những rủi ro đáng lo ngại nhất là tiếp xúc với nội dung không phù hợp, có thể ảnh hưởng tiêu cực đến nhận thức và hành vi của trẻ.

Hiện nay, các nền tảng mạng xã hội như YouTube, Facebook, TikTok đã lên tới 100 triệu giờ xem mỗi ngày tại Việt Nam. Nhiều nội dung không phù hợp về độ tuổi, thiếu định hướng giáo dục. “Điều đáng lo ngại là sức đề kháng, khả năng phân biệt thông tin đúng, thông tin sai, nội dung độc hại của trẻ em đang ở mức rất thấp. Các em dễ bị tổn thương tâm lý, thậm chí trở thành nạn nhân của các hành vi bắt nạt, lừa đảo hay các trào lưu tiêu cực trên mạng. Chính vì vậy, xây dựng hệ sinh thái số tích cực, an toàn, nhân văn dành cho trẻ em là nhu cầu cấp thiết”, ông Nguyễn Lâm Thanh nhấn mạnh.

Trên thực tế, các nhà sáng tạo nội dung cũng đầy trăn trở trước những vấn đề như thiếu môi trường hợp tác, hỗ trợ chuyên môn và kết nối thị trường. Đạo diễn, NSƯT Trịnh Lâm Tùng chia sẻ: cách đây nhiều năm, khi các kênh như YouTube Kids ra đời, hướng tới đối tượng trẻ em, bùng nổ các kênh thu hút hàng triệu lượt xem dù nội dung sơ sài… thì những sản phẩm nghệ thuật chỉn chu phải trải qua rất nhiều khâu kiểm soát kỹ lưỡng và chật vật tìm kiếm nguồn tài trợ. “Đối với tôi, một sản phẩm khi ra đời phải mang thông điệp ý nghĩa, trả lời được câu hỏi đằng sau màn ảnh, khán giả cảm nhận được gì… Tôi từng thẳng thừng từ chối nhiều lời mời hợp tác sản xuất nội dung “câu view”, bởi tôi nhận thấy điều đó quá độc hại cho trẻ em”.

Băn khoăn của đạo diễn, NSƯT Trịnh Lâm Tùng còn là nhìn vào sự biến đổi văn hóa, hệ lụy từ những nội dung không được kiểm soát chặt chẽ trên nền tảng số. “Bây giờ chúng ta hay nhắc đến gen Z, đôi khi gọi vui là thế hệ "cợt nhả". Thực sự điều gì tạo ra thế hệ "cợt nhả" đó? Đó chính là thế hệ giữa, những người sinh khoảng cuối những năm 1970, đầu những năm 1980, vốn là cầu nối thế hệ nhưng chưa làm tròn sứ mệnh của mình - sứ mệnh gìn giữ những nét đẹp truyền thống cốt lõi của cha ông. Sự đứt gãy đó khiến giới trẻ không còn hiểu đâu là lõi văn hóa, đâu là cái có thể cợt nhả. Để giờ đây chúng ta có trách nhiệm phải khơi lại điều ấy, bằng cách cẩn trọng với sự sáng tạo của mình”.

Sự tử tế và cộng đồng trách nhiệm

Nhiều chuyên gia nhận định, Mạng lưới Sáng tạo nội dung số vì trẻ em (DCCC) ra đời đánh dấu nỗ lực chung tay của cộng đồng nhằm kiến tạo không gian mạng an toàn và lành mạnh. Từ đây, mở ra hành trình đối thoại sâu sắc và cấp thiết về trách nhiệm của toàn xã hội trong việc bảo vệ thế hệ tương lai.

Đối với một sản phẩm sáng tạo, ngoài tiêu chí thời sự, chất lượng, giải trí…, tần suất cũng cần đặc biệt chú ý. Hiện nay, việc những nội dung tiêu cực với tần suất xuất hiện quá cao, trong khi các nội dung tích cực, lan tỏa hành động đẹp lại xuất hiện quá ít, dẫn đến mất cân bằng trong thông tin, tác động đến nhận thức và hành vi của công chúng, đặc biệt là trẻ em. Từ góc nhìn báo chí, Tổng thư ký Tòa soạn Báo Thiếu niên Tiền phong và Nhi đồng Phạm Định Thi chỉ ra thực tế, các tờ báo cho thiếu nhi đang bị nền tảng mạng xã hội “lấy đi rất nhiều độc giả” và thừa nhận “chúng ta chưa thực sự làm được nhiều nội dung số xuất sắc để kéo các em đến với thông tin tích cực nhiều hơn”.

Tuy nhiên, báo chí vẫn có lợi thế riêng; như báo Thiếu niên Tiền phong và Nhi đồng có hệ thống phát hành vào tận trường học, tiếp cận từng độc giả nhỏ tuổi, dễ dàng thực hiện sứ mệnh giáo dục, định hướng thông qua việc lan tỏa "5 điều Bác Hồ dạy" hay những tấm gương người tốt, việc tốt… một cách mềm dẻo, gần gũi. “Những kênh thông tin đa chiều, những “gói” sản phẩm tốt, chất lượng trên các nền tảng khác nhau, sự liên kết với các bậc phụ huynh, tương tác hai chiều với trẻ… là cơ hội để cùng lan tỏa, phát huy giá trị, tạo ra liên minh vững chắc bảo vệ trẻ em trên không gian số”, nhà báo Phạm Định Thi nhìn nhận.

Chia sẻ khó khăn, thách thức ngày càng lớn của các nhà sáng tạo, ông Nguyễn Lâm Thanh cho rằng, trong bối cảnh hiện nay, trách nhiệm bảo vệ trẻ em trên không gian số phần then chốt đến từ chính các nền tảng số và nhà sáng tạo nội dung. “Một mặt TikTok, Meta hay Google tiếp tục phát triển công cụ, hướng dẫn phụ huynh, thầy cô giúp trẻ em tránh hệ lụy nguy hiểm đến từ không gian số. Mặt khác, khuyến khích, tăng cường sáng tạo nội dung có ích cho trẻ em từ câu chuyện học tập kiến thức hàn lâm đến các câu chuyện văn hóa, đạo đức, lối sống, truyền thống của người Việt… Sự song hành này là hướng đi cần thiết để tạo ra không gian số tích cực, an toàn và nhân văn cho trẻ em”.

Đó là sự cộng hưởng sâu sắc, để xây dựng môi trường số vừa hấp dẫn, sáng tạo, đồng thời cũng mang tính giáo dục và bảo vệ trẻ em. Nói như Phó Trưởng Ban điều hành Mạng lưới Sáng tạo nội dung số vì trẻ em (DCCC) Phan Thị Kim Liên: “Trong quá trình kết nối tạo ra sức mạnh đó, trẻ em không còn là đối tượng cần bảo vệ mà còn là đối tác cùng tham gia sáng tạo nội dung số. Từ đây, tạo ra những giá trị tốt đẹp không chỉ về mặt kinh tế mà còn kiến tạo hệ sinh thái an toàn, lành mạnh, hạnh phúc và bền vững”.