Không giải quyết được bài toán nhân lực chất lượng cao, khó đảm bảo thành công mục tiêu của Nghị quyết 57

Ngày 22.12.2024, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia nhằm xây dựng nền kinh tế bền vững và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Nghị quyết 57 không chỉ là định hướng, mà còn là cam kết chính trị mạnh mẽ nhằm giúp Việt Nam nắm bắt cơ hội và ứng phó với thách thức trong thời đại công nghệ và số hóa. Nghị quyết đặt ra các mục tiêu chiến lược, trong đó có đẩy mạnh giáo dục và đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, đặc biệt trong các lĩnh vực khoa học, công nghệ tiên tiến.

Giải quyết bài toán nhân lực chất lượng cao là thách thức rất lớn

Chia sẻ tại Tọa đàm “Đào tạo nhân lực chất lượng cao: Xung lực từ Nghị quyết 57” do Báo Đại biểu Nhân dân tổ chức ngày 15.3, TS Lê Trường Tùng, Chủ tịch Hội đồng quản trị Trường Đại học FPT cho rằng, Nghị quyết 57 giống như một mốc lịch sử ảnh hưởng đến tất cả thể chế kinh tế xã hội, trong đó có liên quan đến giáo dục đại học.

Theo ông Tùng, nếu không giải quyết được bài toán nhân lực chất lượng cao, rất khó đảm bảo thành công trong việc thực thi mục tiêu do Nghị quyết 57 đặt ra. Nhân lực là một trong các khâu đột phá cùng với thể chế, hạ tầng, dữ liệu số, các công nghệ then chốt... Đây là yếu tố rất quan trọng, là thách thức rất lớn, bởi nhân lực chất lượng cao không đơn thuần có thể “nói hôm nay, ngày mai sẽ có”.

TS Lê Trường Tùng nhìn nhận, để thực hiện Nghị quyết 57, Chính phủ cũng rất nhanh chóng ban hành Nghị quyết số 03/NQ-CP ban hành Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22 tháng 12 năm 2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, trong đó đề xuất 140 nhiệm vụ cần thực hiện nhanh thời gian tới.

“Nếu chúng ta xem xét kỹ, khoảng 30% nhiệm vụ trong số đó liên quan trực tiếp đến giáo dục. Tất nhiên, cũng có nhiều nhiệm vụ khác liên quan một cách gián tiếp, bởi khoa học công nghệ cuối cùng vẫn sẽ liên quan đến các trường đại học - trung tâm nghiên cứu khoa học và đào tạo. Để đào tạo nhân lực chất lượng cao, trình độ cao tham gia trực tiếp vào chuyển đổi số quốc gia, vai trò của đại học là vô cùng to lớn”, TS Lê Trường Tùng nêu quan điểm.

Ông Tùng cho biết, để góp phần thực hiện những nhiệm vụ của Nghị quyết 57 đặt ra, FPT sẽ thành lập một viện nghiên cứu tập trung vào trí tuệ nhân tạo, quantum (điện toán lượng tử) và an ninh thông tin; dự kiến bố trí Viện này trong Tập đoàn FPT để thuận lợi thu hút nhân lực, bao gồm cả nhân lực chất lượng cao, trình độ cao từ các nước khác về làm việc.

Chủ tịch Hội đồng quản trị Trường Đại học FPT bày tỏ vui mừng khi trong những nhiệm vụ đặt ra tại Nghị quyết 03 của Chính phủ có nêu vấn đề rất mới là đồng biên chế giữa cán bộ đang làm việc trong các Viện nghiên cứu và doanh nghiệp với giảng viên, cán bộ nghiên cứu của trường đại học. Từ đó, tạo ra sự gắn kết, không phân biệt người nào là cơ hữu, người nào là thỉnh giảng. Đây là khâu đột phá quan trọng, bởi để thực hiện các nhiệm vụ đặt ra bắt buộc phải huy động các nguồn lực rất rộng rãi.

Theo ông Tùng, “đồng biên chế” là giải pháp quan trọng, cần được thể chế hóa song song với việc tạo điều kiện thuận lợi, tháo bỏ rào cản trong vấn đề cấp giấy phép lao động để thu hút cán bộ nghiên cứu cũng như giảng viên từ các nước về.

Ông cũng cho rằng, khi trí tuệ nhân tạo phát triển, nội dung đào tạo, cách thức học và cách thức dạy trong nhà trường buộc phải thay đổi. Trong bối cảnh đó, thể chế, cách thức quản lý nhà nước, những quy định về chỉ tiêu trong đào tạo... cũng không thể giữ như cũ. Bởi nếu như cũ sẽ kìm hãm sự thay đổi.

Trong việc phát triển nhân lực, ngoài Nhà nước, nhà trường, doanh nghiệp,... ông Tùng cho rằng cần có cả sự tham gia của nhà đầu tư nước ngoài, các đối tác ngoài nước. “Đây là bài toán toàn cầu, chúng ta đào tạo nhân lực không chỉ đơn thuần phục vụ nền kinh tế Việt Nam, mà ngay nền kinh tế Việt Nam cuối cùng cũng liên quan đến xuất khẩu, toàn cầu hóa. Do đó, sự hợp tác với các tổ chức, các tập đoàn nước ngoài là bắt buộc, như là một đối tác quan trọng tham gia cùng với Nhà nước, nhà trường và doanh nghiệp”, ông nói.

Bên cạnh đó, một đối tác hết sức quan trọng mà đôi khi ít được nhấn mạnh trong xây dựng chiến lược phát triển giáo dục là người học. Theo TS Lê Trường Tùng, hiện số lượng học trong lĩnh vực STEM (khối ngành Khoa học, Công nghệ, Kỹ thuật và Toán học) còn thấp. Do đó, cần có giải pháp để tạo sự dịch chuyển, tác động vào từng người học lựa chọn lĩnh vực này. Ông phân tích, nếu như có người học, chúng ta sẽ có cách thức triển khai, cùng với sự quản lý của Nhà nước, sự đầu để cuối cùng chất lượng cao hơn. Nhưng nếu không có người học hoặc không đủ số lượng như mong muốn sẽ rất khó.

Theo ông, hiện nay, chúng ta đang xây dựng khung chương trình đào tạo về đào tạo vi mạch bán dẫn, trong đó đưa ra những chỉ tiêu đầu vào. Đây là mong muốn về mặt chất lượng, nhưng nếu số lượng đáp ứng không cao thì nên chăng cần suy nghĩ rất kỹ. “Chúng ta cần chất lượng, quản lý ở đầu ra chứ không phải thắt chặt ngay đầu vào. Bởi vì đào tạo nhân lực cho một ngành công nghiệp yêu cầu số đông, khác với đào tạo tinh hoa. Cần số đông mà chúng ta lại “chặn” ngay đầu vào thì chính sách sẽ ngược với nhau”, TS Lê Trường Tùng nhìn nhận.

Nếu không đủ chi phí cho giáo dục đại học, yêu cầu nhân lực chất lượng cao rất khó đạt

Việc đào tạo nhân lực chất lượng cao không chỉ dừng lại ở kiến thức mà còn đòi hỏi khả năng nghiên cứu, thực hành sáng tạo. Các chuyên gia cho rằng, trong bối cảnh hiện nay, cần có cơ chế, chính sách về tín dụng, học bổng và học phí để thu hút học sinh, sinh viên giỏi theo học các lĩnh vực kỹ thuật và công nghệ then chốt.

TS Lê Trường Tùng nhìn nhận, mô hình tài chính sinh viên và mở rộng ra là mô hình kinh tế của các tổ chức giáo dục đại học là vấn đề ít khi được quan tâm ở mức độ cần thiết. Theo ông, Chính phủ vừa phê duyệt Quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục đại học và sư phạm với rất nhiều nội dung, nhưng dường như còn thiếu một nội dung liên quan đến tài chính cho giáo dục đại học. Nếu không đủ chi phí cho giáo dục đại học, yêu cầu về nhân lực chất lượng cao rất khó đạt như mong muốn.

“Hiện tại, mức học phí trung bình của giáo dục đại học Việt Nam ở phân khúc thấp nhất thế giới. Nếu xem giáo dục đại học như một lĩnh vực dịch vụ, chúng ta đang có một dịch vụ cung cấp với giá rất thấp và không xuất khẩu được. Giáo dục đại học đối với nhiều nước đang là một trong top 5 lĩnh vực xuất khẩu, như ở Úc. Do đó, chúng tôi rất mong trong quy hoạch nói đến vấn đề nguồn lực để phát triển giáo dục đại học như thế nào. Trong đó, cần nói đến chi phí trung bình để đào tạo một sinh viên là bao nhiêu”, ông Tùng nói.

Theo ông, chi phí trung bình để đào tạo một sinh viên được tính từ nhiều nguồn, không đơn thuần là học phí - khoản mà người học phải trả. Cần so sánh chi phí đào tạo một sinh viên tại Việt Nam hiện nay so với các nước trong khu vực và đặt mục tiêu trong 5 - 10 năm tới con số này là bao nhiêu. Từ đó, đưa ra giải pháp, đặc biệt quan trọng là về cơ chế tín dụng.

TS Lê Trường Tùng phân tích, tín dụng sinh viên là tận dụng nguồn lực của tương lai để đầu tư cho thời điểm hiện tại, các em sẽ trả bằng chính tiền của các em sau này. Đây là vấn đề quan trọng, nhưng hiện tín dụng sinh viên quy mô còn nhỏ, số tiền cũng nhỏ nếu so sánh với các nước khác.

“Tôi cho rằng, thứ nhất là nhấn mạnh việc chi phí đầu tư để đào tạo một sinh viên, thứ hai phải giải quyết chuyện này bằng tín dụng, mà tín dụng phải đi theo đường của Nhà nước. Còn từng trường đại học cũng có những chính sách nhất định về cấp học bổng, về chính sách “học trước, trả sau” để hỗ trợ sinh viên”, ông nhấn mạnh.

Chủ tịch Hội đồng quản trị Trường Đại học FPT cho biết, ở các nước, thông thường có thể áp dụng quy tắc sau để tính cơ cấu học phí: 1 năm lương trung bình sau khi đi làm trả được 2 năm học phí. Điều này có nghĩa là nếu học 4 năm sẽ tốn khoản chi phí để đóng học phí bằng 2 năm lương sau này, người thu nhập cao đóng cao, thu nhập thấp đóng thấp. Với một số trường đầu tư cao hơn hoặc chất lượng cao hơn, học phí có thể cao hơn; hoặc một số trường khác học phí có thể thấp hơn. Nếu áp dụng quy tắc này tại Việt Nam hiện nay, học phí ở nhiều trường dù nâng cao lên vẫn chưa đạt được ngưỡng nói trên.

Do đó, ông đề xuất liên quan đến vấn đề tài chính sinh viên và khía cạnh tài chính của giáo dục đại học, cần xem xét và có những giải pháp đồng bộ, bao gồm cả truyền thông để mọi người chấp nhận thế nào là con số cao, thế nào là thấp. Điều này sẽ tạo động lực rất tốt, đặc biệt khi chúng ta đang khuyến khích phát triển lĩnh vực STEM.

“Trong 140 nhiệm vụ của Nghị quyết 03 cũng có một nhiệm vụ Chính phủ giao Bộ GD-ĐT là nhanh chóng trong năm 2025 ban hành cơ chế liên quan đến học bổng tín dụng để thu hút nhân lực học những ngành công nghệ cao. Tôi cho rằng đây là vấn đề hết sức quan trọng, khi giải quyết một cách bài bản sẽ tạo ra một trong những động lực quan trọng thu hút người học”, TS Lê Trường Tùng nhấn mạnh.