Khi TikTok, Facebook trở thành phòng khám ảo đầy rủi ro

Internet giúp việc tìm kiếm lời khuyên y tế nhanh hơn bao giờ hết, nhưng cũng kéo theo làn sóng thông tin sai lệch khó kiểm chứng. Từ TikTok đến Facebook, các “health influencer” đang định hình thói quen sức khỏe của hàng triệu người, đặt ra thách thức lớn cho giới chuyên môn và cơ quan y tế công cộng.

Thách thức niềm tin vào thông tin y tế

Chưa bao giờ việc tìm kiếm lời khuyên sức khỏe lại dễ dàng đến thế. Chỉ vài cú nhấp chuột, người dùng có thể tiếp cận hàng loạt “câu trả lời”. Song, chưa bao giờ việc xác định thông tin nào đáng tin cậy lại trở nên khó khăn như hiện nay.

Tại Mỹ, phong trào “Make America Healthy Again” (Làm cho nước Mỹ mạnh khoẻ trở lại - MAHA) với những ý tưởng như hoài nghi vaccine, bài trừ dầu thực vật, khuyến khích sử dụng sữa tươi chưa tiệt trùng, đang song hành cùng các xu hướng mà nhiều “người có ảnh hưởng” trong lĩnh vực sức khỏe và chăm sóc bản thân quảng bá. Vấn đề ở chỗ, hầu như không có dấu hiệu nào cho thấy nội dung này được kiểm chứng bởi các nhà khoa học hay chuyên gia y tế có thẩm quyền.

Sự trỗi dậy của “health influencer”

Trong nhiều thập kỷ, các cơ quan y tế công cộng thường truyền tải thông điệp qua quảng cáo truyền hình, họp báo hoặc chiến dịch tuyên truyền.

Tuy nhiên, theo bà Tara Kirk Sell, nghiên cứu viên cao cấp tại Trung tâm An ninh Y tế Johns Hopkins: “Thông tin giờ đây được dân chủ hóa nhiều hơn. Các cơ chế truyền thông chậm rãi khó lòng cạnh tranh. Người dân có câu hỏi, và những câu hỏi ấy không phải lúc nào cũng được trả lời theo cách họ thấy dễ hiểu”.

Trong bối cảnh đó, các “người có ảnh hưởng trong lĩnh vực sức khoẻ” đã nổi lên, liên tục chia sẻ từ thói quen ăn sáng, cách bổ sung thực phẩm chức năng đến mẹo nuôi dạy con cái. Một số cung cấp lời khuyên hữu ích, có kèm cảnh báo. Nhưng cũng có không ít người lan truyền nửa sự thật hoặc sai lệch hoàn toàn, thu hút hàng triệu lượt xem. Phong trào MAHA thậm chí còn giúp nhiều người trong số này có thêm diễn đàn và tính hợp pháp.

Thực tế đáng lo ngại

Một nghiên cứu gần đây của Đại học Chicago đã thử đo lường mức độ lan truyền thông tin sai lệch về sức khỏe trên TikTok. Kết quả cho thấy gần một nửa (44%) video về viêm xoang dưới hashtag #sinustok chứa thông tin sai, phần lớn do những người không có nền tảng y khoa đăng tải.

Đây chỉ là một lát cắt nhỏ. Trên TikTok còn có vô số các ví dụ khác như #diabetestok (tiểu đường), #babytok (chăm sóc trẻ) hay #diettok (ăn kiêng). Không chỉ vậy, Instagram, Reddit và Facebook cũng tràn ngập lời khuyên thiếu kiểm chứng hoặc những lý thuyết đã bị bác bỏ.

Một ví dụ điển hình là đoạn video lan truyền của một bà nội trợ có hơn một triệu người theo dõi, đặt câu hỏi tại sao trẻ sơ sinh không được ăn mật ong “nếu nó tự nhiên”. Các bác sĩ sau đó phải vội vàng giải thích: mật ong có thể gây ngộ độc lostridium botulinum ở trẻ sơ sinh, căn bệnh hiếm gặp nhưng có thể tử vong.

Không chỉ vậy, nhiều “người có ảnh hưởng” còn tích cực quảng bá sữa tươi chưa tiệt trùng, sản phẩm được Bộ trưởng Y tế Mỹ Robert F. Kennedy Jr. ủng hộ. Thực tế, loại sữa này từng gây nhiều ca bệnh nặng và tử vong, đồng thời làm tăng nguy cơ nhiễm vi khuẩn như E. coli hay listeria.

Bên cạnh đó, theo Washington Post, một số cộng đồng trên Facebook và Instagram bắt đầu với chủ đề thiền, sức khỏe, sau đó dần trượt sang nội dung chống vaccine. Nhiều khảo sát cho thấy vaccine tiếp tục là chủ đề số một của các thông tin sai lệch về y tế.

Hướng đi nào để đối phó?

Theo bà Tara Kirk Sell, các influencer và cộng đồng trực tuyến sẽ không biến mất. “Chúng ta cần thích ứng. Đây là cách người dân tiếp cận thông tin sức khỏe, vì vậy điều cần làm là tiến lên và nói: “Đây mới là thông tin đúng đắn”.

Thực tế, đã có nhiều bác sĩ và chuyên gia y tế tham gia trực tiếp vào các nền tảng số, nỗ lực phản bác thông tin sai lệch và lan tỏa kiến thức khoa học bằng ngôn ngữ gần gũi, dễ tiếp nhận.

Trong cuộc cạnh tranh thông tin ngày càng gay gắt, việc củng cố niềm tin của công chúng vào dữ liệu khoa học, cũng như nâng cao khả năng “miễn dịch” trước thông tin sai lệch, sẽ quyết định liệu xã hội có thể duy trì một môi trường thông tin lành mạnh và an toàn cho sức khỏe cộng đồng hay không.