Khi rủi ro thiên tai là rủi ro tài chính: Các nhà quản trị phải làm gì?

Bài học từ loài voi

Ngày 26/12/2004, một trận động đất dưới đáy biển đã gây ra sóng thần tàn phá khắp Đông Nam Á, cướp đi sinh mạng của 230.000 người. Hầu hết con người và động vật đều bất ngờ, không kịp phản ứng và do đó, gánh chịu hậu quả nặng nề. Nhưng có một ngoại lệ duy nhất đáng chú ý là loài voi. Ở những nơi như Thái Lan và Sri Lanka, voi trở nên bất an nhiều giờ trước khi sóng ập đến. Voi hoang dã chạy lên cao, voi nuôi thì bất chấp người điều khiển, thậm chí có lúc vẫn đang chở khách du lịch trên lưng cũng tìm cách đến nơi an toàn. Cảm nhận được những rung động tần số thấp mà con người không thể phát hiện, chúng hành động trước và nhờ đó có cơ hội sống sót cao hơn.

Ngày nay, sóng thần chỉ là một trong những biểu hiện của thảm họa lớn hơn: Hiện tượng Trái Đất nóng lên và môi trường suy thoái nhanh chóng, đe dọa đến mọi lĩnh vực kinh tế toàn cầu. Trong khi nhiều nhà đầu tư vẫn hành xử như thể chưa có gì xảy ra, thì một nhóm đặc biệt đang tìm cách lường trước và né tránh hiểm họa. Đó là các tổ chức quản lý tài sản dài hạn như quỹ hưu trí và quỹ đầu tư quốc gia.

Nhận thức về sinh thái và đầu tư dài hạn

Khác với các quỹ đầu cơ hay công ty cổ phần tư nhân, các nhà đầu tư dài hạn có tầm nhìn thế hệ - họ không thể làm ngơ trước mối quan hệ khăng khít giữa ổn định tài chính và ổn định môi trường. Nhận thức này đang dần thấm vào các sáng kiến như Liên minh Điều khoản hoãn nợ và Trung tâm Toàn cầu về hoán đổi nợ vì phát triển.

Trong khi một số tiếng nói bảo thủ cáo buộc rằng, việc lồng ghép yếu tố khí hậu vào các chính sách tài chính là biểu hiện của “lệch hướng sứ mệnh” đối với những tổ chức như IMF, thì các nhà đầu tư dẫn dắt thị trường đã nhìn rõ: Rủi ro khí hậu và rủi ro thiên nhiên sẽ sớm trở thành những cú sốc trong ngắn và trung hạn, tác động đến mọi ngóc ngách của nền kinh tế toàn cầu.

Vì vậy, trong khi nhiều cổ đông và CEO vẫn chỉ chăm chăm vào kết quả từng quý, các nhà đầu tư dài hạn đã bắt đầu soi xét các doanh nghiệp dựa trên mức độ rủi ro liên quan đến tài sản thiên nhiên - nhằm đoán định trước những cú sốc môi trường có thể làm giảm giá trị đầu tư trong dài hạn.

Sự chuyển mình của các quỹ đầu tư quốc gia

Quỹ Hưu trí quốc gia Na Uy - một trong những quỹ đầu tư lớn nhất thế giới với khối tài sản 1,7 nghìn tỷ USD, đang đánh giá tới 96% danh mục đầu tư của mình về mức độ rủi ro từ tự nhiên. Đây không còn là việc “tô điểm” thêm cho cam kết về ESG (môi trường - xã hội - quản trị) mà là một thay đổi mang tính thể chế.

Na Uy không đơn độc. Quỹ Hưu trí Nhà nước Phần Lan đã bắt đầu nghiên cứu cách lượng hóa rủi ro tài chính liên quan đến thiên nhiên trong mối tương quan với trách nhiệm chi trả lương hưu dài hạn. Tại Singapore, Temasek Holdings - một quỹ đầu tư lớn của Chính phủ đã sử dụng dữ liệu đa dạng sinh học và công nghệ vệ tinh để đánh giá rủi ro và cơ hội liên quan đến tài sản thiên nhiên.

Trong bối cảnh khung ESG đang bị cuốn vào vòng xoáy của tranh cãi chính trị và văn hóa, những hành động kể trên không xuất phát từ áp lực dư luận hay xu hướng xã hội, mà là sự thức tỉnh thực dụng và cấp thiết trước một thực tế đang ngày một khốc liệt.

Cái giá kinh tế của khủng hoảng sinh thái

Biến đổi khí hậu, mất đa dạng sinh học, căng thẳng tài nguyên nước và sự khan hiếm tài nguyên đang làm gián đoạn nền kinh tế toàn cầu, đặc biệt là các quốc gia thu nhập thấp. Năm 2022, lũ lụt tại Pakistan tàn phá ngành nông nghiệp - lĩnh vực sử dụng 40% lao động nước này khiến giá thực phẩm tăng vọt và đẩy quốc gia này đến bờ vực vỡ nợ.

Tại Indonesia, tình trạng phá rừng và suy thoái đất than bùn do sản xuất dầu cọ thiếu bền vững đã buộc chính phủ phải ban hành lệnh cấm xuất khẩu tạm thời năm 2022. Ở Brazil và Ethiopia, nhiệt độ tăng và mưa thất thường đã làm giảm sản lượng cà phê trong những năm gần đây, đẩy giá cà phê thế giới lên cao và bóp nghẹt thu nhập nông dân.

Không chỉ các nước nghèo mới chịu ảnh hưởng và thiệt hại. Ở Mỹ, hạn hán kéo dài đang làm giảm sản lượng nông sản từ Arkansas đến Oklahoma, buộc nông dân khoan giếng sâu hơn và chuyển sang trồng những loại cây có giá trị thấp hơn. Bão và cháy rừng do biến đổi khí hậu khiến các công ty bảo hiểm nhà ở phải tăng phí, cắt giảm bảo hiểm, thậm chí rút khỏi các khu vực rủi ro cao.

Tại châu Âu, các rủi ro liên quan đến thiên nhiên đã ảnh hưởng tới sản lượng dầu ô liu ở Italy và Hy Lạp; nho làm rượu tại Pháp, Italy, Tây Ban Nha; nguồn gỗ ở Trung và Bắc Âu; nghề cá ở Địa Trung Hải và vận tải trên sông Rhine và Danube. Tất cả những điều đó vẫn chưa phản ánh đầy đủ cái giá con người phải trả cho cuộc khủng hoảng khí hậu - sinh thái.

Khoảng trống dữ liệu và giải pháp công nghệ

Vấn đề ở chỗ, rủi ro thiên nhiên vẫn chưa được định giá đúng trong các mô hình tài chính. Nguyên nhân quan trọng là bởi dữ liệu về tài sản tự nhiên, khác với dữ liệu phát thải khí nhà kính, còn rời rạc, thiếu nhất quán và khó tiếp cận. Các rủi ro này lại có tính hệ thống và liên ngành như khan hiếm nước, suy giảm đa dạng sinh học và biến đổi khí hậu khiến chúng tác động dây chuyền qua biên giới và lĩnh vực. Trong khi đó, không có một bộ tiêu chuẩn đo lường và báo cáo chung, khiến các ngân hàng thiếu thông tin, nhất là dữ liệu theo địa điểm để đánh giá mức độ phụ thuộc vào môi trường của khách hàng.

Tuy nhiên, các công cụ mới đang nổi lên để lấp đầy khoảng trống này. ENCORE là một công cụ trực tuyến miễn phí, giúp các định chế tài chính xác định rủi ro thiên nhiên trong các hoạt động cho vay, bảo hiểm và đầu tư vào các ngành có mức độ rủi ro cao.

Lực lượng Đặc nhiệm về công bố tài chính liên quan đến thiên nhiên (TNFD) - một tổ chức quốc tế tạo ra khuôn khổ cho các công ty tư nhân và tổ chức tài chính để đánh giá và công bố phù hợp các rủi ro và cơ hội liên quan đến vốn tự nhiên và đa dạng sinh học cũng đã xây dựng một bộ hướng dẫn và khuyến nghị, nhằm hỗ trợ các doanh nghiệp và tổ chức tài chính lồng ghép yếu tố thiên nhiên vào các quyết định của mình. Một số ngân hàng trung ương cũng đang phát triển các mô hình tích hợp, nhằm đánh giá tác động của rủi ro khí hậu - thiên nhiên lên nền kinh tế và hệ thống tài chính. Cùng với đó là công nghệ dữ liệu sinh học mới, giúp “chiếu sáng” các "điểm mù" trong chuỗi đầu tư.

Đây không còn là yêu cầu về “nâng cao nhận thức”. Khi các nhà đầu tư đã bắt đầu cảm nhận rõ cái giá phải trả của khủng hoảng sinh thái, từ tài sản nông nghiệp bị bỏ hoang đến xếp hạng tín nhiệm quốc gia giảm sút tại những nền kinh tế dễ tổn thương thì một thực tế đã ngày càng trở nên rõ ràng: Rủi ro thiên nhiên chính là rủi ro tài chính.

Các nhà đầu tư dài hạn, ngân hàng trung ương và tổ chức như IMF có trách nhiệm lồng ghép nhận thức này vào mọi hoạt động trước khi cú sốc tiếp theo xảy ra, khi mà hậu quả hoàn toàn có thể phòng tránh được. Những tổ chức dẫn dắt sẽ là những tổ chức sẵn sàng vượt ra khỏi tư duy cũ, đầu tư không chỉ vào thị trường, mà cả vào những hệ thống duy trì sự sống cho thị trường ấy.