Kế hoạch Gaza của Tổng thống Donald Trump:Hòa bình đã “trong tầm tay”?

Đình chiến ngay lập tức và trao trả con tin

Một trong những điều khoản nổi bật của kế hoạch là “chiến tranh sẽ chấm dứt ngay lập tức” và hai bên trao trả con tin. Trong vòng 72 giờ, Hamas sẽ phải thả toàn bộ con tin mà nhóm này vẫn còn giam giữ, dù còn sống hay đã chết. Đổi lại, Israel sẽ phóng thích 250 người Palestine đang chịu án chung thân, cùng 1.700 người bị bắt từ Gaza kể từ khi chiến tranh nổ ra. Ngoài ra, với mỗi thi thể con tin được trao trả, Israel cũng sẽ bàn giao thi thể 15 người Palestine.

Rút quân từng phần và duy trì vùng đệm

Kế hoạch đặt ra lộ trình rút quân Israel, nhưng chỉ sau khi Hamas giải giáp và một lực lượng quốc tế được triển khai. Mỹ sẽ hợp tác với các đối tác Ảrập và quốc tế để thành lập Lực lượng Ổn định quốc tế (ISF) triển khai ngay tại Gaza. Israel sẽ không chiếm đóng hoặc sáp nhập Gaza. Lực lượng Phòng vệ Israel sẽ từng bước bàn giao phần lãnh thổ Gaza mà họ kiểm soát cho (ISF).

Mặc dù đề xuất này đánh dấu lần đầu tiên Israel công khai đồng ý rút quân và bàn giao cho một lực lượng an ninh quốc tế nhưng không nêu rõ mốc thời gian cho việc bàn giao đó. Kế hoạch cũng cho phép Israel duy trì một “vành đai an ninh” - một cách diễn đạt được cho là khá “mập mờ”, có thể trở thành điều khoản để Israel “lách” và duy trì một vùng đệm bên trong Gaza.

Lực lượng Hamas: giải giáp hoàn toàn

Hamas sẽ không có vai trò trong việc quản lý Gaza, toàn bộ cơ sở hạ tầng quân sự của tổ chức này, bao gồm hệ thống đường hầm phải bị tháo dỡ.

Các thành viên Hamas “cam kết chung sống hòa bình” và từ bỏ vũ khí sẽ được ân xá. Những ai muốn rời Gaza sẽ được bảo đảm an toàn khi di chuyển sang các quốc gia tiếp nhận.

Lực lượng an ninh quốc tế sẽ bảo đảm việc giải giáp Hamas và duy trì trật tự. Họ cũng sẽ huấn luyện cảnh sát Palestine tiếp quản an ninh nội địa. Ai Cập, một trong các bên trung gian, cho biết nước này đang đào tạo hàng nghìn cảnh sát Palestine để triển khai tại Gaza.

“Gaza mới” sẽ trở thành một đặc khu kinh tế

Song song, viện trợ nhân đạo sẽ được đưa vào Gaza với quy mô lớn, do các “tổ chức quốc tế trung lập” như Liên Hợp Quốc và Hội Trăng lưỡi liềm đỏ điều phối. Chưa rõ liệu Quỹ Nhân đạo Gaza - một cơ chế phân phát lương thực gây tranh cãi do Israel và Mỹ hậu thuẫn, có tiếp tục hoạt động hay không.

Một kế hoạch phát triển kinh tế do Tổng thống Donald Trump đề xuất để tái thiết Gaza sẽ được xây dựng thông qua một hội đồng chuyên gia “từng góp phần tạo nên các thành phố hiện đại thịnh vượng ở Trung Đông”. Một khu kinh tế đặc biệt sẽ được thiết lập với các mức thuế quan ưu đãi và quyền tiếp cận thị trường, do các nước tham gia thương lượng. “Gaza Mới sẽ cam kết xây dựng một nền kinh tế thịnh vượng và chung sống hòa bình với các nước láng giềng”, theo kế hoạch.

Theo kế hoạch, không ai bị buộc phải rời Gaza, nơi đã bị tàn phá nặng nề bởi chiến tranh. Những người muốn rời đi sẽ được tự do và có thể quay trở lại. “Chúng tôi sẽ khuyến khích người dân ở lại và trao cho họ cơ hội xây dựng một Gaza tốt đẹp hơn”, văn bản nêu. Trong điều kiện bình thường, điều này có lẽ không cần phải nêu rõ. Nhưng nỗi lo bị trục xuất hàng loạt đã bao trùm cộng đồng Palestine sau khi cả ông Trump lẫn chính phủ Israel từng đề cập khả năng “tự nguyện” đưa dân Gaza ra ngoài và biến dải đất này thành một dự án bất động sản quốc tế.

Hội đồng Hòa bình giám sát chính quyền lâm thời

Một chính quyền lâm thời gồm các nhà kỹ trị Palestine sẽ quản lý Gaza trong giai đoạn chuyển tiếp. Tuy nhiên, chính quyền này sẽ chịu sự giám sát của “Hội đồng Hòa bình” (Board of Peace) gồm các giám sát viên quốc tế, do chính Tổng thống Trump lãnh đạo với sự tham gia của cựu Thủ tướng Anh Tony Blair trong vai trò chưa xác định.

Hội đồng này được trao quyền quyết định trong phân bổ nguồn vốn tái thiết, điều có thể trao cho hội đồng ảnh hưởng to lớn trong quản trị Gaza, bởi tái thiết là nhiệm vụ trọng tâm trong bối cảnh vùng đất gần như bị phá hủy hoàn toàn bởi chiến dịch quân sự Israel.

Nhà nước Palestine: viễn cảnh mơ hồ

Trong giai đoạn quản trị lâm thời, Chính quyền Palestine sẽ tiến hành cải cách để có thể tiếp quản Gaza trong tương lai.

Tuy nhiên, kế hoạch đưa ra những phác họa mơ hồ về lộ trình tiến tới nhà nước Palestine. Văn bản viết rằng nếu Chính quyền Palestine cải cách thành công và tiến trình tái thiết Gaza có bước tiến, thì “các điều kiện có thể cuối cùng sẽ chín muồi để mở ra một lộ trình đáng tin cậy hướng tới quyền tự quyết và nhà nước Palestine”.

Giữa lạc quan và hoài nghi

Một thỏa thuận chấm dứt cuộc chiến kéo dài gần hai năm ở Gaza sẽ là một chiến thắng ngoại giao quan trọng đối với ông Trump, người đã công khai vận động cho Giải Nobel Hòa bình và ngày càng thất vọng vì không thể chấm dứt xung đột. Theo quan điểm của các quan chức Mỹ, thỏa thuận này cũng có thể mở ra một kế hoạch rộng lớn hơn, giúp chuyển đổi Trung Đông, mở đường cho việc mở rộng Hiệp định Abraham về ​​Israel bình thường hóa quan hệ với Các Tiểu vương quốc Ảrập Thống nhất và Bahrain. Các thỏa thuận này là thành tựu chính sách đối ngoại tiêu biểu trong nhiệm kỳ đầu tiên của Trump.

Cho đến nay, Chính quyền Palestine và nhiều nước láng giềng bao gồm Ai Cập, Jordan, Indonesia, Pakistan, Thổ Nhĩ Kỳ, Qatar, Ảrập Xêút và Các Tiểu vương quốc Ảrập Thống nhất đồng loạt ra tuyên bố hoan nghênh kế hoạch của ông Trump. Tuy nhiên, yếu tố quyết định nằm ở Hamas.

Trên thực tế, đây được coi là “tối hậu thư” đối với Hamas: Hoặc chấp nhận thả con tin, giao nộp vũ khí và đầu hàng; hoặc Mỹ sẽ trao cho Israel “tấm vé hoàn toàn tự do” để tiếp tục chiến dịch tàn khốc ở Gaza. Đây chính xác là những điều mà Hamas đã bác bỏ trong suốt những năm tháng đàm phán qua.

Cách tiếp cận mới này cũng không đưa ra đề nghị có ý nghĩa và ngay lập tức nào về một nhà nước Palestine, một mục tiêu được phần lớn thế giới ủng hộ. Bản đề xuất chỉ đưa ra một lời hứa mơ hồ rằng một ngày nào đó, có thể, nhà nước Palestine sẽ trở thành hiện thực. Trong tương lai gần, Gaza và hơn 2 triệu người Palestine sẽ bị đặt dưới sự kiểm soát quốc tế. Một lực lượng an ninh quốc tế sẽ được triển khai, cùng một “Hội đồng Hòa bình” giám sát việc quản lý và tái thiết Gaza. Trên thực tế, vùng lãnh thổ này vẫn sẽ bị bao quanh bởi quân đội Israel.

Câu hỏi then chốt là liệu các nhà lãnh đạo Hamas có cảm thấy đủ thất bại và áp lực để cuối cùng chấp nhận một lời đề nghị mà họ đã từ chối từ lâu hay không. Một quan chức Hamas, Mahmoud Mardawi, nói rằng, nhóm này sẽ nghiên cứu đề xuất cùng với các phe phái chính trị khác khi nhận được.

Nhưng Annelle Sheline, một nghiên cứu viên tại Viện Quincy, người đã từ chức khỏi Bộ Ngoại giao Mỹ để phản đối chính sách Gaza, cho biết Washington có thể đang “mong đợi nhận được câu trả lời KHÔNG từ Hamas", và sẽ sử dụng nó như một cái cớ để "miêu tả Hamas là bên cản trở hòa bình".

Bản thân tuyên bố của Thủ tướng Netanyahu về việc ủng hộ kế hoạch hòa bình cũng chưa chắc chắn khi ông có thể phải chịu sức ép từ chính các đồng minh cực hữu của mình. Bộ trưởng Tài chính Bezalel Smotrich, thành viên nội các an ninh công bố trên X danh sách các “lằn ranh đỏ” hôm 29/9. Đứng đầu danh sách, ông viết, bất kỳ thỏa thuận nào cũng không được phép để Chính quyền Palestine tham gia quản lý Gaza hoặc mở đường cho một nhà nước Palestine. Smotrich là một trong những nhân vật cứng rắn nhất của khối cánh hữu trong liên minh, từng nhiều lần đe dọa rút khỏi chính phủ nếu Thủ tướng Netanyahu dừng chiến dịch ở Gaza.

Bên cạnh đó, những lần lỡ hẹn trong quá khứ đã khiến bất kỳ một tuyên bố nào của Tổng thống Donald Trump về “hòa bình trong tầm tay” đều khiến người ta nghĩ tới câu chuyện về "cậu bé chăn cừu".