Im lặng sau đối thoại London: Mỹ - Trung tìm lối thoát thận trọng

Dư luận quốc tế và các bên liên quan trong chuỗi cung ứng toàn cầu một tuần qua đã theo dõi sát sao từng động thái từ phía Mỹ và Trung Quốc, hy vọng tìm thấy dấu hiệu rõ ràng hơn về định hướng quan hệ giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới. Nhưng thay vì nhận được tuyên bố cụ thể, họ chỉ thấy một “màn sương mờ” bao phủ kết quả đàm phán.

Không có tuyên bố chung nào được đưa ra. Việc cả Mỹ và Trung Quốc im lặng sau đàm phán và cả sau đó làm dấy lên nhiều câu hỏi: Bên nào đang nắm lợi thế? Mức độ nhượng bộ ra sao? Và điều này có ý nghĩa gì không chỉ với hai nền kinh tế hàng đầu, mà còn với cả thế giới đang đối mặt với bất ổn kinh tế và địa chính trị ngày càng tăng?

Im lặng là một tín hiệu?

Một tuần trôi qua, Mỹ và Trung Quốc vẫn chưa đưa ra thông cáo chính thức nào về cuộc gặp ngày 9-10/6 tại London, ngoài một tuyên bố chung ngắn gọn rằng hai đoàn đàm phán đã “đồng ý về nguyên tắc” một “khuôn khổ” sẽ được trình lên lãnh đạo cấp cao hai nước xem xét.

Theo Reuters, cuộc gặp tại London không đạt được đột phá trong các hạn chế xuất khẩu liên quan đến an ninh quốc gia. Bắc Kinh vẫn chưa cam kết cho phép xuất khẩu một số loại nam châm, đất hiếm quan trọng cho hệ thống quốc phòng Mỹ, trong khi Washington tiếp tục ngăn Trung Quốc tiếp cận chip trí tuệ nhân tạo (AI) tiên tiến do lo ngại mục đích quân sự.

Theo một số chuyên gia, sự im lặng cho thấy vòng đàm phán London đã diễn ra khó khăn hơn so với cuộc gặp trước đó một tháng tại Thụy Sĩ, vốn được theo sau bởi những tuyên bố chung cụ thể.

Các nhà phân tích thì cho rằng, sự im lặng sau đàm phán này phản ánh một giai đoạn căng thẳng mới, sự điều chỉnh quyền lực và thế cân bằng mong manh trong quan hệ thương mại toàn cầu. Ông Tao Dong, Chủ tịch kiêm Kinh tế trưởng của Springs Capital (Hong Kong), trong một bài bình luận trên tạp chí New Economist nhận định: “Vòng đàm phán này có thể đánh dấu bước ngoặt trong cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung”.

Theo ông Tao Dong, Trung Quốc có thể đã đưa ra lập trường cứng rắn về việc kiểm soát xuất khẩu đất hiếm - chủ đề trọng tâm của cuộc gặp kín tại London khiến phía Mỹ có phần bất ngờ. Điều này không chỉ gia tăng căng thẳng mà còn làm phức tạp thêm tiến trình thương lượng vốn đã mong manh.

“Cục diện hiện nay đã thay đổi, từ thế Mỹ áp đặt thuế quan đơn phương sang một cuộc cạnh tranh ngang sức hơn. Trung Quốc không còn phòng thủ mà đàm phán từ vị thế chủ động. Ngoài ra, trọng tâm không còn là thuế quan, mà là các điểm nghẽn trong chuỗi cung ứng”.

Trạng thái cân bằng mong manh

Các nhà phân tích cho rằng, sau cuộc gặp, Washington đã nhìn rõ hơn đòn bẩy của Bắc Kinh: Sự dẫn đầu trong các chuỗi cung ứng then chốt và lợi thế chiến lược về đất hiếm. Tuy nhiên, bất kỳ nhượng bộ nào của Trung Quốc trong xuất khẩu đất hiếm cũng sẽ rất hạn chế và kèm theo điều kiện, trong khi các cam kết của Mỹ có thể còn chờ sự phê chuẩn của Tổng thống Donald Trump.

“Tình hình hiện nay là một trạng thái cân bằng mong manh”, ông Tao Dong bình luận. “Dù mang tính xây dựng hơn các giai đoạn trước đây, nhưng khác biệt về cấu trúc và chiến lược giữa hai bên vẫn tồn tại và khó có thể giải quyết trong khuôn khổ đàm phán hiện tại”.

Tổng thống Mỹ Donald Trump đã tuyên bố trên mạng xã hội rằng một thỏa thuận giữa hai nước đã được “hoàn tất”, chỉ còn chờ ông và Chủ tịch Tập Cận Bình phê duyệt. Ông khẳng định Trung Quốc sẽ cung cấp đầy đủ nam châm và đất hiếm “ngay từ đầu”, và Mỹ đồng ý cho sinh viên Trung Quốc tiếp tục học tại các trường đại học ở nước này. Tuy nhiên, tại cuộc họp báo mới đây, ông Donald Trump lại nói sẽ đơn phương ấn định các mức thuế mới với các đối tác thương mại trong vòng một, hai tuần tới, và thư thông báo sẽ được gửi trước thời hạn chót tháng 7.

“Hai nước có lẽ vẫn còn giữ nhiều quân bài, chưa nói đến những con át chủ bài”. Ông Xu Tianchen, chuyên gia kinh tế cao cấp về Trung Quốc thuộc Economist Intelligence Unit, nhận xét. Ông cho rằng, Trung Quốc vẫn có thể cắt hoàn toàn xuất khẩu đất hiếm sang Mỹ, trong khi Mỹ cũng chưa mở lại luồng xuất khẩu chip tiên tiến cho Trung Quốc.

“Nếu phải đoán, tôi nghĩ Mỹ muốn nhiều điều từ Trung Quốc mà không đưa ra nhượng bộ gì đáng kể - điều đó không gây ấn tượng với Bắc Kinh. Đàm phán sẽ còn tiếp tục, cứ vài tháng một lần, nhưng sẽ kéo dài và khó mang lại kết quả thực chất”, ông Xu Tianchen dự đoán.

Ván cờ dài hơi

Bối cảnh toàn cầu hiện nay càng khiến các bên hành xử thận trọng hơn. Tại Mỹ, trong tuần này, khoảng 5 triệu người đã xuống đường biểu tình tại hàng nghìn thành phố và thị trấn, phản đối cái mà họ gọi là “chủ nghĩa độc đoán, chính sách ưu tiên giới tài phiệt và quân sự hóa nền dân chủ”.

Ở Trung Đông, các đợt không kích của Israel nhằm vào Iran kể từ ngày 13/6 - với cáo buộc Tehran đang tiến gần tới năng lực hạt nhân làm dấy lên nguy cơ xung đột khu vực quy mô lớn, tác động tiêu cực đến giá dầu, chuỗi cung ứng và cả chiến lược đối ngoại của Mỹ trong bối cảnh kinh tế toàn cầu mong manh.

Chính vì vậy, cả Bắc Kinh và Washington có thể đang giữ kín chi tiết để duy trì đòn bẩy đàm phán và kiểm soát kỳ vọng trong nước. Với lập trường cứng rắn về thương mại, chính quyền Tổng thống Donald Trump không muốn bị nhìn nhận là có thể đang nhượng bộ. Trong khi đó, Trung Quốc muốn truyền thông trong nước coi bất kỳ thỏa thuận nào là một chiến thắng chiến lược.

Ông Zhuang Bo, chiến lược gia toàn cầu tại Loomis Sayles Investments Asia, cho rằng cả Mỹ và Trung Quốc hiện đều có động lực kinh tế rõ ràng để tránh leo thang căng thẳng. Mỹ đang đối mặt với lạm phát kéo dài và những điểm nghẽn chuỗi cung ứng, còn Trung Quốc chứng kiến xuất khẩu sang Mỹ giảm mạnh cùng với áp lực giảm phát trong nước.

Với bối cảnh này, ông Zhuang đánh giá khả năng cao hai bên sẽ gia hạn thời hạn áp thuế tạm hoãn hiện tại (hạn chót ngày 10/8), nếu không đạt được thỏa thuận trước đó.

Ông Alberto Vettoretti, Giám đốc điều hành Dezan Shira & Associates cũng chung nhận định rằng, nếu hai bên đạt được tiến triển thực chất về dỡ bỏ hạn chế xuất khẩu lẫn nhau, phía Mỹ có thể gia hạn tạm hoãn thuế. Tuy nhiên, nếu đàm phán bế tắc, ông Donald Trump có thể gây áp lực lên Trung Quốc bằng cách tái áp thuế.

“Cách ông Donald Trump hành động khi thời hạn tạm hoãn thuế kết thúc và việc Mỹ có tăng thuế với các nước chưa đạt thỏa thuận thương mại hay không, sẽ là tín hiệu quan trọng về cách Washington đối phó với Trung Quốc trong tháng 8”.

Giới phân tích nhận định, bất chấp bầu không khí căng thẳng, cả hai bên đã thể hiện thiện chí nhượng bộ chiến thuật - hy sinh một số lợi ích ngắn hạn nhằm giảm leo thang, tránh thiệt hại song phương và ngăn chặn hoảng loạn thị trường.

Tuy vậy, với bức tranh hiện tại, đàm phán thương mại Mỹ - Trung vẫn là một ván cờ dài hơi, với nhiều nước đi chiến thuật nhưng ít khả năng thay đổi thế cờ trong ngắn hạn. Trong khi đó, thế giới tiếp tục đối mặt với bất ổn, còn các nền kinh tế thì nín thở theo dõi từng diễn biến mới từ hai siêu cường.