Tháng 10.2024, tại Đại hội đồng lần thứ 149, IPU đã thông qua một nghị quyết về “Tác động của AI đối với dân chủ, nhân quyền và luật pháp”, thúc giục các nghị viện trên toàn thế giới nhanh chóng xây dựng các khuôn khổ pháp lý và chính sách liên quan đến việc triển khai và sử dụng một cách có trách nhiệm công nghệ AI. Không lâu sau khi thông qua nghị quyết này, vào tháng 12.2024, IPU đã ban hành Hướng dẫn về AI cho các nghị viện. Đây là một hướng dẫn toàn diện cho các nghị viện trong việc sử dụng AI nhằm nâng cao hoạt động của mình, tăng cường tính hiệu quả hơn và phục vụ người dân tốt hơn.
Những nội dung cơ bản
Bản Hướng dẫn này của IPU bao gồm nhiều nội dung đa dạng, gồm 15 đề mục chính về vai trò của AI trong nghị viện, hợp tác liên nghị viện về AI, các ứng dụng của AI tại nghị viện, việc quản trị dữ liệu, phát triển hệ thống, bảo đảm an ninh mạng… Trong số đó, những nội dung cốt yếu nhất tập trung vào: tầm quan trọng của cách tiếp cận chiến lược, việc quản trị chặt chẽ, các cân nhắc về mặt đạo đức và việc quản lý rủi ro khi áp dụng AI. AI sẽ không thay thế việc ra quyết định cho con người, đặc biệt là tại những diễn đàn quan trọng quốc gia như nghị viện. Do đó, Hướng dẫn của IPU nhấn mạnh việc làm sao để AI giúp tăng cường năng lực của con người, đặc biệt là trong quá trình thảo luận và ra quyết định một cách dân chủ.
Để triển khai AI, IPU hướng dẫn các nghị viện xem xét, cân nhắc các yếu tố cụ thể sau: Các hành động chiến lược hướng tới quản trị AI, trong đó nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phát triển một kế hoạch chiến lược để tích hợp AI vào các hoạt động của nghị viện; rủi ro và thách thức đối với nghị viện, bao gồm các vấn đề tiềm ẩn, các thành kiến có thể phát sinh khi sử dụng AI, cách thức quản lý rủi ro; các nguyên tắc đạo đức khi sử dụng AI; việc tuân thủ các khuôn khổ và tiêu chuẩn AI quốc gia và quốc tế; việc quản lý dữ liệu một cách hiệu quả và có trách nhiệm đạo đức; đào tạo về kiến thức dữ liệu và các kiến thức, kỹ năng sử dụng AI tại nghị viện.
Cũng như nhiều nước trên thế giới, việc sử dụng trí tuệ nhân tạo phục vụ công việc của nghị viện ở nước ta mới đang ở những bước đầu tiên. Vừa qua, trong chuyến thăm Việt Nam, Phó Tổng Thư ký LHQ về công nghệ kỹ thuật số và công nghệ mới nổi, đồng thời là Đặc phái viên của Tổng Thư ký LHQ về công nghệ, ông Amandeep Gill đã cho rằng, thật đáng mừng khi thấy Việt Nam đang đặt ưu tiên ở cấp lãnh đạo cao nhất về chuyển đổi số và phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo để phát triển. Song ông cũng nhận định thể chế của các quốc gia chưa đủ khả năng để đối phó với thách thức từ sự phát triển của công nghệ mạnh mẽ có khả năng định hình lại nền kinh tế, xã hội và có lẽ là cả hệ thống quản trị của chúng ta.
Việt Nam chủ động xây dựng khuôn khổ pháp lý
Trước những yêu cầu thực tiễn, Quốc hội Việt Nam đã khá nhanh chóng trong nỗ lực xây dựng khuôn khổ pháp lý về công nghệ số với việc xem xét, cho ý kiến đối với dự thảo Luật Công nghiệp công nghệ số. Đối với việc nâng cao hơn nữa hiệu quả hoạt động của các cơ quan của Quốc hội, ngày 31.12.2024, Ủy ban Thường vụ Quốc hội Việt Nam đã ban hành Nghị quyết số 1343/NQ-UBTVQH15 về xây dựng và phát triển Quốc hội số giai đoạn 2024 – 2026, định hướng đến năm 2030. Một trong những mục tiêu rất cụ thể của Nghị quyết là từ nay đến năm 2026, 100% quy trình, nghiệp vụ được thực hiện trên môi trường số. Ứng dụng trí tuệ nhân tạo hỗ trợ nghiệp vụ chuyên môn.
Để thực hiện nghị quyết nêu trên, các cơ quan của Quốc hội, cơ quan thuộc Ủy ban Thường vụ Quốc hội và Văn phòng Quốc hội có thể cân nhắc lập kế hoạch chiến lược rõ ràng để tích hợp AI vào hoạt động của mình, trong đó xác định những lĩnh vực mà AI có thể mang lại nhiều lợi ích nhất, cân nhắc những tác động về đạo đức, quyền riêng tư dữ liệu và tính minh bạch và bồi dưỡng, tăng cường năng lực của đại biểu Quốc hội và đội ngũ công chức giúp việc (hiểu biết về dữ liệu AI, cách thức hoạt động của các hệ thống AI, các thuật toán thiên vị, các rủi ro tiềm ẩn…).
Với vai trò là một tổ chức quốc tế của các nghị viện quốc gia hoạt động để thúc đẩy ngoại giao nghị viện, trao quyền cho các nghị viện và nghị sĩ để thúc đẩy hòa bình, dân chủ và phát triển bền vững tại các quốc gia, IPU còn đóng vai trò quan trọng trong việc đưa ra các định hướng, các hướng dẫn cho các nghị viện quốc gia về nhiều vấn đề đa dạng... Hướng dẫn này được IPU đưa ra khá kịp thời, với sự tham gia cung cấp thông tin, kinh nghiệm thực tế từ nhiều nghị viện quốc gia, đặc biệt là từ Hạ viện Brazil và Nghị viện châu Âu với hy vọng giúp cho các nghị viện quốc gia có những bước đi phù hợp để sử dụng AI một cách hiệu quả nhất cho công việc của mình.
