Hợp tác xã điện tử - Mô hình thực hành tiết kiệm thể chế và thúc đẩy chuyển đổi số

“Thời cơ vàng” để Việt Nam bước vào kỷ nguyên mới

Các Nghị quyết của Bộ Chính trị mới ban hành gồm: Nghị quyết 57; Nghị quyết 59; Nghị quyết 66 và Nghị quyết 68 được xem là “bộ tứ trụ cột” đang được toàn Đảng, toàn dân, toàn quân triển khai trong thực tiễn. Dư luận đánh giá rất cao việc Đảng ban hành các nghị quyết này, khẳng định tầm nhìn lãnh đạo và quản trị quốc gia, là “thời cơ vàng” để Việt Nam bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên phát triển trở thành nước xã hội chủ nghĩa giàu mạnh, phồn vinh, văn minh, hạnh phúc, sánh vai với các cường quốc năm châu như tâm nguyện lúc sinh thời của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Không chỉ là “kim chỉ nam” trong nước, các nghị quyết này còn được giới thiệu ra thế giới như một phần của chiến lược nâng tầm Việt Nam trong trật tự toàn cầu mới. Trong các chuyến công du gần đây, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã nhiều lần nhấn mạnh đến tinh thần cải cách thể chế, thúc đẩy nền kinh tế tư nhân, ứng dụng khoa học công nghệ và giao lưu văn hóa – như những trụ cột cho một Việt Nam đổi mới, hội nhập và phát triển bền vững.

Đặc biệt, tại các diễn đàn quốc tế như chuyến thăm chính thức Cộng hòa Estonia, Vương quốc Thụy Điển, tham dự Hội nghị Đại dương Liên Hợp Quốc lần thứ 3 (UNOC 3) và hoạt động song phương tại Cộng hòa Pháp, Thủ tướng không chỉ kêu gọi đầu tư, mà còn chia sẻ tầm nhìn cải cách sâu sắc của Đảng Cộng sản Việt Nam thông qua các nghị quyết trụ cột. Đây là thông điệp rõ ràng rằng Việt Nam đang chủ động mở rộng hợp tác quốc tế không chỉ bằng chính sách, mà bằng cả tinh thần cải cách và đổi mới sáng tạo.

Các quốc gia Thủ tướng đến thăm là những nước đi đầu thế giới về chuyển đổi số, công nghệ cao và quản trị công hiện đại. Các nhà nghiên cứu, tri thức, doanh nhân tham gia cùng chuyến đi không đơn thuần là một chuyến thăm song phương, mà còn là một hành trình thực tế – học thuật – thể chế, nhằm quan sát trực tiếp cách các quốc gia tổ chức xã hội số, ứng dụng công nghệ vào quản trị công, kết nối người dân với nhà nước bằng nền tảng dữ liệu, và nâng đỡ doanh nghiệp nhỏ – siêu nhỏ bằng chính sách thông minh.

Với ý nghĩa đó, các thành viên hội đồng sách “Con đường tương lai” thuộc Viện Khoa học giáo dục và Môi trường đã nghiên cứu mô hình Hợp tác xã điện tử (HTXĐT) là một nội dung trọng tâm trong của bộ sách (Tập 2), nhằm đề xuất một hình thái tổ chức phù hợp với điều kiện Việt Nam – vừa mang tính số hóa, vừa tiết kiệm thể chế, vừa thúc đẩy được khu vực hộ kinh doanh cá thể – vốn đang là điểm nghẽn trong quá trình chuyển đổi sang doanh nghiệp.

Chính trong tinh thần kết nối giữa cải cách trong nước và hội nhập quốc tế, giữa đổi mới mô hình và tiết kiệm thể chế, mô hình HTXĐT đã được nghiên cứu như một giải pháp tích hợp – thể hiện rõ ràng tinh thần của cả bốn nghị quyết trụ cột, đồng thời tạo ra một lối đi mới để thu hút đầu tư, nâng đỡ khu vực tư nhân và lan tỏa giá trị quản trị hiệu quả đến từng hộ kinh doanh nhỏ. Mô hình HTXĐT không chỉ là một sáng kiến công nghệ – mà là một mô hình tổ chức mới, được nghiên cứu và đề xuất như một lối đi cụ thể để hiện thực hóa đồng thời cả bốn nghị quyết nêu trên. Đặt trong tinh thần ấy, HTXĐT được lựa chọn như một mô hình thực hành tiết kiệm thể chế và thúc đẩy chuyển đổi số rất phù hợp.

Mô hình hiện thực hóa chuyển đổi số

HTX điện tử không đơn thuần là số hóa hợp tác xã truyền thống. Đây là mô hình được thiết kế lại từ nền tảng – với tài khoản số, ví con kết nối hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền, quản trị minh bạch, và kết nối ngang hàng. Trên cơ sở đó, hàng triệu hộ kinh doanh cá thể – vốn đang gặp rào cản thể chế để phát triển thành doanh nghiệp – có thể được tổ chức lại trong một cấu trúc mềm, năng động, và tiết kiệm chi phí vận hành nhà nước.

Thay vì yêu cầu mỗi hộ cá thể phải “lớn lên” thành một doanh nghiệp với bộ máy kế toán, thuế vụ, pháp lý độc lập và tốn kém, HTXĐT cho phép họ chia sẻ hệ thống công nghệ, pháp lý, và tài chính dùng chung, giảm gánh nặng thủ tục hành chính, trong khi vẫn đảm bảo tuân thủ luật pháp và kết nối thị trường đáp ứng được các quy định của nhà nước.

HTXĐT có thể được lựa chọn như một hình thức tổ chức tiết kiệm về thể chế, tiết kiệm cho người dân và tiết kiệm cả cho bộ máy nhà nước. Không yêu cầu mỗi hộ kinh doanh cá thể phải “trưởng thành” thành một doanh nghiệp độc lập, mô hình HTXĐT cho phép họ gắn bó trong một mạng lưới pháp lý và tài chính dùng chung, được quản trị minh bạch, chia sẻ chi phí kế toán – pháp lý – chuyển đổi số. Đây là một cấu trúc mềm, thông minh, phù hợp với tinh thần Nghị quyết 68 về phát triển kinh tế tư nhân.

Thống kê cho thấy, một số lượng lớn hộ cá thể – từng là “huyết mạch” của nền kinh tế phi chính thức – đang lặng lẽ đóng cửa vì không đủ điều kiện tuân thủ quy định khi chuyển lên mô hình doanh nghiệp. HTXĐT là minh chứng cụ thể hiện thực hóa Nghị quyết 57 về áp dụng công nghệ số, dữ liệu lớn, và ví điện tử để tổ chức lại hoạt động kinh tế nhỏ lẻ một cách thông minh, hiệu quả. Nghị quyết 59 thực hiện kết nối thị trường nội địa với thương mại điện tử quốc tế, đưa hộ cá thể vào chuỗi giá trị toàn cầu qua nền tảng số. Nghị quyết 66 thực hiện việc tổ chức lại hành lang pháp lý thông qua mô hình HTXĐT như một “hệ sinh thái pháp lý mềm” – thay thế cho các mô hình quản lý cứng nhắc. Nghị quyết 68 thực hiện việc khơi thông và nâng đỡ hàng triệu hộ kinh doanh cá thể – vốn đang bị bó hẹp bởi rào cản thể chế – để trở thành lực lượng kinh tế tư nhân năng động. Việc gắn kết bốn trụ cột này trong một mô hình hành động duy nhất không chỉ thể hiện tư duy tích hợp, mà còn là cách để rút ngắn khoảng cách từ nghị quyết đến đời sống.

Tình trạng các hộ kinh doanh “đóng cửa hàng loạt” không chỉ gây lãng phí nguồn lực xã hội, mà còn là dấu hiệu cho thấy sự thiếu hụt một mô hình tổ chức trung gian hợp lý giữa hộ cá thể và doanh nghiệp. Đây chính là khoảng trống mà mô hình HTXĐT – với cách tiếp cận pháp lý mềm, chia sẻ hạ tầng số, minh bạch chứng từ chung – có thể can thiệp để giữ lại lực lượng kinh doanh nhỏ trong nền kinh tế. Muốn vậy, rất cần những quyết sách của các cấp bộ, ngành liên quan nghiên cứu lựa chọn như một mô hình thực hành tiết kiệm thể chế và thúc đẩy chuyển đổi số rất phù hợp.