Hội họa Việt Nam:Kế thừa truyền thống bằng thẩm mỹ đương đại

Tránh lối mòn khai thác di sản

Với nhiều thế hệ họa sĩ, bản sắc dân tộc chính là mảnh đất màu mỡ để họ gieo mầm sáng tạo. Từ những họa tiết trên trống đồng, hoa văn cổ kính được lưu giữ trên các công trình kiến trúc, đến trang phục truyền thống, lễ hội dân gian hay cảnh sắc làng quê Việt Nam… đều là chất liệu quý giá cho hội họa. Những tài năng lớn thời kỳ Cao đẳng mỹ thuật Đông Dương đã tiếp thu nét đẹp truyền thống một cách có chọn lọc và sáng tạo để lại dấu ấn đậm nét cho tới hôm nay.

Theo họa sĩ Đặng Xuân Hòa, Chủ tịch Hội đồng Nghệ thuật hội họa, Hội Mỹ thuật Việt Nam, các họa sĩ thành công từ thế hệ trước đến nay thường tạo dựng sự nghiệp trên nền tảng di sản phong phú của dân tộc. Nhưng họ không chỉ đơn thuần tái hiện truyền thống mà còn thổi vào tác phẩm những góc nhìn mới, khẳng định vị thế và dấu ấn cá nhân. Bởi một tác phẩm nghệ thuật có giá trị không chỉ khai thác tinh hoa của dân tộc, mà còn mang hơi thở thời đại và phản ánh các giá trị phổ quát của nhân loại.

Họa sĩ Ngô Văn Sắc cũng cho rằng, di sản không chỉ là những gì xa vời mà hiện hữu xung quanh chúng ta trong lối sống, kiến trúc và văn hóa. Đây là nguồn tài liệu lớn, quý báu, là những gợi ý thú vị cho nghệ sĩ đương đại. Tuy nhiên, quá trình này cần có sự tìm tòi, không chỉ vài ba tín hiệu về di sản là có thể sử dụng mãi, vì đó chỉ là hình thức. Tính bản địa không chỉ nằm ở việc vẽ những biểu tượng quen thuộc. Chẳng hạn, để ra chất Việt Nam không chỉ nằm ở việc vẽ cái gì, mà ẩn chứa trong gam màu, cách diễn giải hay ý đồ sâu sắc của tác phẩm.

Trong hành trình phát triển, nghệ thuật Việt Nam đã tạo nên nhiều tác phẩm giá trị, khắc dấu ấn nhờ sự kết hợp hài hòa di sản với quan niệm thẩm mỹ mới. Khẳng định như vậy, nhưng bà Dương Thu Hằng, Giám đốc Hanoi Studio Gallery cũng thấy rằng truyền thống đôi khi bị lạm dụng, với góc tiếp cận khô cứng và khiên cưỡng.

Để thực sự tạo ra góc nhìn, tác phẩm mới mẻ, truyền thống cần được tiếp thu một cách chủ động. Theo bà Dương Thu Hằng, nếu chỉ dừng lại ở việc chiêm ngưỡng cái hay, cái đẹp rồi giữ nguyên bản, thiếu sự nghiên cứu, tìm tòi và sáng tạo sâu sắc, chúng ta sẽ vô tình tạo ra lối mòn trong quá trình khai thác kho tàng di sản phong phú của cha ông. Bởi vậy, nghệ sĩ hãy tiếp cận nghệ thuật bằng sự hồn nhiên và khai thác di sản với lòng biết ơn sâu sắc. Đó chính là con đường để tạo nên những tác phẩm mang giá trị bền vững cho nghệ thuật Việt Nam.

Tạo sức hút với dấu ấn cá nhân

Nói về việc chuyển hóa di sản trong nghệ thuật đương đại, họa sĩ Đặng Xuân Hòa tiết lộ, bản thân ông cũng phải "trả giá nhiều” cho con đường ấy và nhận thấy người làm nghệ thuật nếu bị ám ảnh bởi các biểu tượng, sẽ dễ rơi vào lúng túng. Đặc biệt, trong thời đại công nghệ số, họa sĩ có vô vàn cơ hội tiếp cận thế giới, nhưng thông tin nhiễu loạn có thể ảnh hưởng sâu sắc đến tư duy sáng tạo. Thực tế, một số họa sĩ dù có khả năng và quan niệm tốt nhưng lại lúng túng trong thể hiện cách nhìn riêng biệt, đôi khi nhồi nhét nhiều ý tưởng vào một tác phẩm.

Theo họa sĩ Đặng Xuân Hòa, thị trường nghệ thuật Việt Nam hiện nay tuy sôi động nhưng cũng tiềm ẩn những mặt trái. Cách nhìn của thị trường thường khác biệt với tư duy của người làm nghệ thuật đích thực. Dù mỗi người có quan niệm riêng và việc kết hợp được cả hai không dễ dàng, nhưng quan trọng là mỗi nghệ sĩ cần kiên định với con đường của mình. Gu thẩm mỹ của xã hội và thị trường không nên chi phối trực tiếp công việc sáng tạo của nghệ sĩ nếu họ muốn đi xa và đóng góp lâu dài cho nền nghệ thuật.

Gần ba thập kỷ gắn bó với các họa sĩ, giới thiệu tác phẩm hội họa và có cơ hội dõi theo người sưu tầm nghệ thuật, bà Dương Thu Hằng nhận xét, mỹ thuật Việt Nam còn khá non trẻ khi chỉ mới mở cửa khoảng 40 năm, những đã nhanh chóng thu hút sự chú ý của những vị khách quốc tế. Thị trường nghệ thuật trong nước cũng chứng kiến "dòng chảy ngầm" mạnh mẽ. Tinh thần sưu tập trong nước đã được nuôi dưỡng không chỉ dựa trên tính bản địa mà còn từ chính tiếng nói chân thực của nghệ sĩ.

“Nhìn lại ba thập kỷ qua, tôi nhận thấy sự chuyển dịch thú vị: những tác phẩm quan trọng của nghệ thuật Việt Nam, vốn không mấy ‘đồng điệu’ với thị hiếu của giới sưu tầm quốc tế, lại dần vào tay những nhà sưu tập Việt” - bà Dương Thu Hằng cho biết. Ngày nay, thế hệ nhà sưu tập Việt trẻ đang nổi lên với thẩm mỹ tinh tế hơn và khả năng tiếp cận thế giới rộng mở nhờ công nghệ thông tin. Đối với họ, tính bản địa không còn là yếu tố duy nhất. Tính cá nhân của nghệ sĩ, dấu ấn riêng trong tác phẩm trở thành điểm thu hút đặc biệt.

Họa sĩ Đặng Xuân Hòa nhận định, đội ngũ họa sĩ trẻ hiện nay khá đông đảo, làm việc chuyên cần và có khả năng tốt so với đồng nghiệp trong khu vực. Việc tác phẩm của họa sĩ Việt Nam thường xuyên xuất hiện trong sưu tập của các bảo tàng lớn ở Mỹ, châu Âu, châu Á là sự khẳng định rõ ràng cho tiếng nói và vị thế của nghệ thuật Việt Nam. Các họa sĩ nhận ra và bám chắc nền tảng di sản dân tộc, làm mới nó bằng cách nhìn, quan niệm thẩm mỹ và tư duy sáng tạo của thời đại, lao động miệt mài và kiên định với con đường riêng, có sự hỗ trợ từ môi trường nghệ thuật chuyên nghiệp. Đây là những yếu tố then chốt để hội họa Việt Nam thực sự vươn tầm quốc tế.