Học đại học để làm gì? Gen Z bắt đầu hoài nghi con đường truyền thống

Trong nhiều thập kỷ, tấm bằng đại học từng được xem là con đường tất yếu dẫn tới sự nghiệp ổn định và cuộc sống sung túc. Thế nhưng, đối với thế hệ Gen Z – những người sinh ra trong khoảng từ giữa thập niên 1990 đến đầu những năm 2010 – quan điểm này đang dần lung lay.

Tỉ lệ hối tiếc tăng cao

Một khảo sát gần đây do ResumeGenius thực hiện với 1.000 người lao động thuộc thế hệ Gen Z đang làm việc toàn thời gian tại Mỹ cho thấy, cứ bốn người thì có một người hối tiếc vì đã theo học đại học hoặc ước rằng mình đã chọn một ngành nghề có thu nhập cao hơn như công nghệ, tài chính, kỹ thuật hoặc y tế.

Chỉ khoảng một phần ba cho biết họ hài lòng với lựa chọn học vấn của mình và sẽ không thay đổi nếu có cơ hội làm lại.

Kết quả này phản ánh sự thay đổi trong nhận thức của giới trẻ về giá trị thực sự của giáo dục đại học. Khảo sát của Tallo – một công ty tư vấn hướng nghiệp – cũng cho thấy 62% người trẻ từ 18 đến 30 tuổi không làm việc đúng chuyên ngành đã lựa chọn ban đầu. Khoảng 25% đang vật lộn để tìm việc trong lĩnh vực mà họ từng theo đuổi.

Từ “vé thông hành” đến gánh nặng tài chính

“Trước đây, thế hệ đi trước có thể yên tâm rằng bằng đại học là chìa khóa mở cửa thị trường lao động”, Kolby Goodman – chuyên gia hướng nghiệp tại Employed By Graduation nhận định. “Ngày nay, khi ngày càng nhiều người theo học bậc đại học, trong khi số lượng công việc đầu vào không tăng kịp, cùng với sự phát triển chóng mặt của công nghệ, sự chắc chắn về tương lai gần như biến mất”.

Theo Dự án Dữ liệu Giáo dục (Education Data Initiative), chi phí học đại học trung bình tại Mỹ đã vượt quá 38.000 USD mỗi sinh viên mỗi năm – tức tăng hơn gấp đôi kể từ đầu thế kỷ 21. Trong khi đó, hơn 4 triệu người thuộc thế hệ Gen Z ở Mỹ đang thất nghiệp và không ít người cho rằng tấm bằng đại học của họ “vô giá trị”.

“Các sinh viên Gen Z cảm thấy bị thúc ép tin rằng đại học là con đường duy nhất, nhưng rồi chứng kiến những người có bằng cấp giỏi vẫn thất nghiệp hoặc bị đánh giá thấp”, bà Allison Danielsen, Giám đốc điều hành Tallo cho biết. “Họ bắt đầu nghi ngờ liệu đại học có còn mang lại giá trị thực tế hay không”.

Không chỉ giới trẻ, các bậc phụ huynh cũng đang xem xét lại quan niệm truyền thống về giáo dục. Một khảo sát của American Student Assistance với hơn 3.000 học sinh trung học cơ sở và phổ thông tại Mỹ cho thấy, 70% thanh thiếu niên cho biết cha mẹ họ giờ đây ủng hộ việc không học đại học để theo đuổi các lựa chọn khác như học nghề hoặc thực tập hưởng lương.

“Các phụ huynh đang dần thay đổi. Đại học không còn mang lại mức “hoàn vốn” như trước kia, vì chi phí quá đắt đỏ trong khi kết quả đầu ra lại thiếu chắc chắn”, Trevor Houston – chuyên gia chiến lược nghề nghiệp tại ClearPath Wealth Strategies phân tích. “Sinh viên hiện đang gánh khoản nợ cao chưa từng có, trong khi khả năng tìm được việc làm ổn định sau tốt nghiệp thì không còn đảm bảo”.

“Tiến thoái lưỡng nan”

Trước những mâu thuẫn và nghịch lý ngày càng rõ rệt, nhiều người trẻ cảm thấy bị mắc kẹt. Colin Rocker, một nhà sáng tạo nội dung Gen Z chuyên về hướng nghiệp cho rằng: “Đi cũng dở mà không đi cũng dở. Họ bị cha mẹ và thầy cô khuyên tránh các ngành như văn học, lịch sử, nhưng đồng thời chứng kiến người học kỹ sư, công nghệ hay marketing lại bị sa thải hàng loạt vì trí tuệ nhân tạo AI”.

Không còn con đường nào thực sự dễ dàng. Trước đây, việc chọn ngành kinh doanh, công nghệ hay y tế gần như đảm bảo thành công, nhưng giờ đây những lĩnh vực đó cũng đang chịu tác động mạnh mẽ từ công nghệ trí tuệ nhân tạo.

“Gen Z đang phải tự tìm một vị trí cho mình trong nền kinh tế nơi họ phải cạnh tranh với những hệ thống và công nghệ tiên tiến nhất mà nhân loại từng tạo ra”, Rocker nhận định.

Giáo dục cần tái định hình

Những chuyển biến trong thái độ của Gen Z đối với giáo dục đại học đặt ra yêu cầu cấp bách đối với các nhà hoạch định chính sách, cơ sở đào tạo và xã hội nói chung. Việc đảm bảo rằng giáo dục đại học mang lại giá trị thực tế, linh hoạt và phù hợp với sự thay đổi nhanh chóng của thị trường lao động là điều không thể trì hoãn.

Đồng thời, cần nhìn nhận rằng con đường đến với thành công không chỉ gói gọn trong cánh cổng đại học. Những lựa chọn như học nghề, các chương trình đào tạo ngắn hạn, hoặc khởi nghiệp trong nền kinh tế số cũng có thể là giải pháp phù hợp hơn cho nhiều người trẻ hiện nay.

Quan trọng hơn, xã hội cần mở rộng định nghĩa về “thành công” và giảm áp lực từ kỳ vọng truyền thống, để tạo điều kiện cho thế hệ Gen Z được tự do lựa chọn và phát triển theo năng lực và đam mê thực sự.