Hoàn thiện thể chế, nâng cao hiệu quả trợ giúp pháp lý trong kỷ nguyên mới

Tọa đàm quy tụ nhiều chuyên gia, nhà khoa học, đại diện cơ quan quản lý, tổ chức hành nghề luật sư và các trung tâm TGPL trên toàn quốc, nhằm cùng nhận diện, thảo luận những yêu cầu mới đối với hoạt động TGPL trong bối cảnh chuyển đổi số và hội nhập quốc tế sâu rộng.

Hiện thực hóa quyền tiếp cận công lý

Phát biểu khai mạc Hội thảo, ông Trương Thế Côn, Tổng biên tập Tạp chí Dân chủ và Pháp luật nhấn mạnh rằng, TGPL là một chính sách nhân văn, tiến bộ của Đảng và Nhà nước ta, thể hiện bản chất tốt đẹp của chế độ, nhằm bảo đảm quyền con người, quyền công dân, công bằng xã hội, góp phần nâng cao nhận thức pháp luật, ý thức tôn trọng và chấp hành pháp luật trong nhân dân, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người dân, đồng thời nâng cao niềm tin của nhân dân vào pháp luật và công lý.

Từ khi Luật TGPL năm 2017 được ban hành và đi vào cuộc sống, cùng với hệ thống văn bản hướng dẫn thi hành, công tác TGPL đã có bước phát triển mạnh mẽ cả về quy mô, chất lượng và hiệu quả. Đến nay, mạng lưới tổ chức TGPL đã được hình thành ở tất cả các tỉnh, thành phố, mỗi năm thực hiện hàng chục nghìn vụ việc, góp phần bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của người dân và củng cố niềm tin của nhân dân vào Nhà nước pháp quyền.

Tuy nhiên, ông Trương Thế Côn cũng thẳng thắn nhìn nhận, bên cạnh những kết quả đạt được, thực tiễn triển khai hoạt động TGPL vẫn còn nhiều khó khăn, thách thức. Một số quy định pháp luật chưa theo kịp yêu cầu đổi mới, nguồn lực cho hoạt động TGPL còn hạn chế, sự phối hợp giữa các cơ quan, tổ chức còn thiếu đồng bộ và việc ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số trong lĩnh vực này còn chậm.

Trong bối cảnh đất nước đẩy mạnh cải cách tư pháp, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, chuyển đổi số quốc gia và hội nhập quốc tế sâu rộng, việc hoàn thiện thể chế, chính sách, pháp luật nhằm nâng cao hiệu quả TGPL trở thành một yêu cầu khách quan, cấp thiết và có ý nghĩa sâu sắc.

Quan điểm của Đảng và Nhà nước về phát triển hoạt động trợ giúp pháp lý rất rõ ràng, nhất quán và xuyên suốt. Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 9/11/2022 của Ban Chấp hành Trung ương khóa XIII về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới đã nhấn mạnh: "Xây dựng mạng lưới, nâng cao năng lực của hệ thống dịch vụ pháp lý, TGPL và hỗ trợ pháp lý để người dân và doanh nghiệp dễ tiếp cận pháp luật", đồng thời yêu cầu "nâng cao vai trò, tính chuyên nghiệp và chất lượng TGPL, nhất là trong hoạt động tố tụng tư pháp; hiện đại hóa, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số trong hệ thống TGPL; mở rộng đối tượng được TGPL phù hợp với điều kiện của đất nước"...

Cùng với đó, Nghị quyết số 66-NQ/TW ngày 30/4/2025 của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên số xác định rõ: "Ứng dụng công nghệ số, chuyển đổi số đồng bộ trong phổ biến, giáo dục pháp luật, TGPL"; "ưu tiên nguồn lực tương xứng cho công tác phổ biến, giáo dục pháp luật, TGPL cho đối tượng đặc thù, yếu thế, đồng bào dân tộc thiểu số".

Những định hướng lớn này là kim chỉ nam cho hoạt động TGPL, coi đó là một phần cấu thành quan trọng của hệ thống tư pháp, góp phần bảo đảm công bằng xã hội, không để ai bị bỏ lại phía sau trong việc tiếp cận công lý, quyền con người và quyền công dân.

Tại Hội thảo, bà Vũ Thị Hường, Phó Cục trưởng Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và TGPL cho biết, Đảng và Nhà nước luôn quan tâm, coi công tác TGPL là một trụ cột quan trọng trong bảo đảm quyền công dân và phát triển bền vững. Nhờ sự chỉ đạo quyết liệt và nỗ lực của toàn ngành, số lượng và chất lượng vụ việc TGPL được nâng cao rõ rệt.

Hiện, cả nước có 63 Trung tâm TGPL với hơn 1.500 người thực hiện TGPL, trong đó có hơn 700 luật sư, 22 cộng tác viên và gần 500 luật sư tư vấn. Tính từ năm 2017 đến nay, toàn hệ thống đã thực hiện trên 234.500 vụ việc, trong đó có tới 59,4% là vụ việc tham gia tố tụng. Bên cạnh đó, công tác TGPL đã được lồng ghép trong nhiều chương trình, chính sách phát triển kinh tế - xã hội như giảm nghèo bền vững, xây dựng nông thôn mới, phát triển giáo dục dân tộc thiểu số… thể hiện tính liên ngành và vai trò quan trọng của TGPL trong phát triển con người và xã hội.

Phó Cục trưởng Vũ Thị Hường nhấn mạnh, để nâng cao hơn nữa chất lượng công tác TGPL, cần chú trọng đổi mới mô hình tổ chức, xây dựng cơ sở dữ liệu dùng chung, đẩy mạnh chuyển đổi số, đa dạng hóa hình thức cung cấp dịch vụ, nâng cao chất lượng nhân lực và gắn kết chặt chẽ với các cơ quan tố tụng, tổ chức xã hội, đoàn thể.

Theo bà Hường, "bước vào kỷ nguyên số, TGPL không chỉ là công tác pháp lý thuần túy mà còn là dịch vụ công thiết yếu, góp phần hiện thực hóa quyền được tiếp cận công lý của người dân".

Cùng với đó, công tác TGPL đứng trước yêu cầu đổi mới mô hình tổ chức, nâng cao chất lượng đội ngũ, mở rộng phạm vi người được trợ giúp, đa dạng hóa hình thức cung cấp dịch vụ pháp lý, đồng thời ứng dụng mạnh mẽ công nghệ số, trí tuệ nhân tạo, xây dựng hệ thống dữ liệu lớn để hỗ trợ người dân tiếp cận pháp luật thuận lợi hơn.

Phát huy vai trò của luật sư tham gia TGPL

Ở góc độ nghề nghiệp, Luật sư, TS. Đào Ngọc Chuyền, Chủ nhiệm Đoàn Luật sư TP. Hà Nội, đánh giá cao những kết quả đạt được, được minh chứng bằng hệ thống số liệu đầy đủ, cùng sự vào cuộc tích cực của Cục PBGDPL, Sở Tư pháp và đội ngũ luật sư cả nước. Hiện nay, Việt Nam có khoảng 21.000 luật sư, trong đó hàng nghìn người đã trực tiếp tham gia các vụ việc TGPL cho thấy, công tác này ngày càng đi vào thực chất.

Tuy nhiên, theo ông Chuyền, hoạt động TGPL vẫn còn tồn tại 6 hạn chế chính: Số lượng luật sư tham gia còn khiêm tốn so với nhu cầu; chất lượng dịch vụ chưa đồng đều giữa các địa phương; chưa có cơ chế ràng buộc trách nhiệm cụ thể; chưa có phương thức đánh giá hiệu quả vụ việc; rào cản tiếp cận pháp lý tại vùng sâu, vùng xa, vùng dân tộc thiểu số vẫn còn lớn; phạm vi TGPL còn bó hẹp trong một số lĩnh vực truyền thống.

Ông Chuyền cho rằng, trong quá trình sửa đổi Luật TGPL 2017 sắp tới, cần bảo đảm tính đồng bộ với Nghị quyết 66-NQ/TW của Bộ Chính trị về đổi mới thi hành pháp luật, tránh chồng chéo, mâu thuẫn giữa các quy định, đồng thời nghiên cứu mở rộng đối tượng và phạm vi TGPL nhưng phải bảo đảm tính khả thi.

Ông đề nghị, tăng cường tập huấn chuyên môn, kỹ năng cho luật sư tham gia TGPL, phát triển đội ngũ luật sư tại cơ sở, kết nối TGPL với doanh nghiệp nhỏ và vừa trong việc tư vấn tuân thủ pháp luật và phòng ngừa tranh chấp. Đặc biệt, cần đẩy mạnh chuyển đổi số trong công tác TGPL, tích hợp dữ liệu căn cước công dân qua VNeID để xác thực, tránh trùng lặp, sai phạm và bảo đảm đúng đối tượng được hỗ trợ.

Đại diện Trung tâm TGPL Nhà nước số 2 TP. Hồ Chí Minh (Bình Dương) chia sẻ thêm một góc nhìn thực tế, một số quy trình, thủ tục hành chính trong hoạt động TGPL hiện nay còn rườm rà, vô tình tạo rào cản khiến luật sư khó tham gia hoặc gặp vướng mắc. Do đó, cần số hóa toàn bộ quy trình, tinh giản hồ sơ, xây dựng cổng TGPL trực tuyến cho phép luật sư đăng ký, theo dõi, cập nhật tiến độ vụ việc; đồng thời triển khai hình thức thanh toán trực tuyến minh bạch, nhanh chóng.

Từ các ý kiến tại hội thảo, có thể thấy rằng, hoàn thiện thể chế và pháp luật về TGPL trong giai đoạn tới cần hướng tới 4 trọng tâm: Sửa đổi, bổ sung Luật TGPL 2017 theo hướng mở rộng đối tượng và hình thức trợ giúp, gắn trách nhiệm rõ ràng hơn cho các chủ thể thực hiện; thiết lập thang đo chất lượng và cơ chế đánh giá độc lập, khách quan; xây dựng cơ chế tài chính và nhân sự đặc thù cho dịch vụ công về TGPL; đẩy mạnh chuyển đổi số, xây dựng Cổng TGPL điện tử quốc gia, kết nối liên thông với hệ thống VNeID, tòa án, viện kiểm sát, cơ quan công an và các cơ sở dữ liệu quản lý dân cư.

Tại Tọa đàm, các đại biểu thống nhất cho rằng, hoàn thiện thể chế, chính sách, pháp luật về TGPL là yêu cầu cấp thiết để bảo đảm công bằng, nhân văn và phát triển bền vững. TGPL không chỉ là hoạt động hỗ trợ pháp lý mà còn là biểu hiện sinh động của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa - nơi mọi người dân, đặc biệt là người yếu thế, đều có cơ hội tiếp cận công lý một cách bình đẳng.