Hoàn thiện chính sách pháp luật về trợ giúp pháp lý:Bài 1: Tháo gỡ "điểm nghẽn", mở rộng quyền tiếp cận công lý

Chất lượng dịch vụ được khẳng định qua con số

Công tác Trợ giúp pháp lý đã có những bước phát triển mạnh mẽ về thể chế, tổ chức và chất lượng vụ việc kể từ khi Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 có hiệu lực. Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về trợ giúp pháp lý đã được ban hành đồng bộ, gồm 22 văn bản quy phạm pháp luật, tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho hoạt động trợ giúp pháp lý trên toàn quốc.

Theo Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý (Bộ Tư pháp), các chính sách trợ giúp pháp lý còn được lồng ghép vào nhiều Chương trình mục tiêu quốc gia về giảm nghèo bền vững, xây dựng nông thôn mới và phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, góp phần nội luật hóa các cam kết quốc tế về bảo đảm quyền con người.

Việc hoàn thiện hành lang pháp lý đã giúp các Trung tâm trợ giúp pháp lý Nhà nước ở 63 tỉnh, thành phố hoạt động ngày càng chuyên nghiệp, thống nhất. Thực tiễn thi hành Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 cho thấy sự chuyển biến căn bản trong việc nâng cao chất lượng dịch vụ pháp lý công.

Giai đoạn 2018 - 2024, tổng cộng đã có 234.569 vụ việc trợ giúp pháp lý được thực hiện. Đáng chú ý, 37.999 vụ việc thành công do trợ giúp viên pháp lý trực tiếp đảm nhiệm, chiếm 86% tổng số vụ việc thành công. Con số này khẳng định vai trò trung tâm của đội ngũ trợ giúp viên pháp lý trong bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người yếu thế, đồng thời phản ánh sự chuyên nghiệp hóa mạnh mẽ của hệ thống.

Bên cạnh đó, chất lượng giải quyết vụ việc ngày càng được nâng lên nhờ áp dụng quy trình nghiệp vụ thống nhất, kiểm tra, giám sát thường xuyên, đặc biệt trong các lĩnh vực hình sự, dân sự, hành chính. Nhiều địa phương như Hà Nội, Quảng Ninh, Bình Định, Lâm Đồng đã triển khai các mô hình "Trợ giúp pháp lý lưu động", "Phiên tòa giả định", "Câu lạc bộ người được trợ giúp pháp lý", giúp pháp luật đến gần hơn với người dân ở cơ sở.

Công tác phối hợp liên ngành là một trong những yếu tố quyết định chất lượng hoạt động trợ giúp pháp lý. Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 quy định rõ trách nhiệm của các cơ quan tiến hành tố tụng trong việc thông báo, giới thiệu và tạo điều kiện cho người được trợ giúp pháp lý.

Trên cơ sở đó, nhiều văn bản phối hợp quan trọng đã được ban hành, bao gồm Thông tư liên tịch số 10/2018/TTLT-BTP-BCA-BQP-TANDTC-VKSNDTC quy định về phối hợp trợ giúp pháp lý trong hoạt động tố tụng, cũng như các Chương trình phối hợp về trực trợ giúp pháp lý tại Tòa án nhân dân và Cơ quan điều tra hình sự. Sự liên kết chặt chẽ giữa các cơ quan, tổ chức có liên quan đã tạo điều kiện thuận lợi, bảo đảm hoạt động trợ giúp pháp lý được thực hiện một cách tốt nhất.

Sửa đổi Luật là yêu cầu cấp thiết

Trong bối cảnh đẩy mạnh cải cách tư pháp và xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, việc rà soát và sửa đổi, bổ sung Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 là yêu cầu cấp thiết, xuất phát từ các Nghị quyết và chủ trương mang tính đột phá của Đảng.

Nghị quyết số 27-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Khóa XIII đã xác định nhiệm vụ xây dựng mạng lưới trợ giúp pháp lý, nâng cao năng lực, tính chuyên nghiệp và chất lượng trợ giúp pháp lý, nhất là trong hoạt động tố tụng tư pháp.

Đặc biệt, Nghị quyết số 66-NQ/TW của Bộ Chính trị yêu cầu thúc đẩy phát triển mạnh mẽ hệ thống dịch vụ trợ giúp pháp lý, đồng thời xác định mục tiêu cơ bản hoàn thành việc tháo gỡ những "điểm nghẽn" do quy định pháp luật, trong đó có Luật Trợ giúp pháp lý, bảo đảm phát huy vai trò của trợ giúp pháp lý trong thực hiện các chính sách an sinh xã hội.

Trước những yêu cầu chính trị và pháp lý này, Bộ Tư pháp đã đề nghị đưa dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 vào Chương trình xây dựng Luật năm 2026, dự kiến trình Quốc hội xem xét, thông qua tại Kỳ họp thứ nhất, Quốc hội Khóa XVI vào tháng 4 năm 2026. Việc này nhằm nhận diện, thảo luận và tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc, "điểm nghẽn" trong quy định của Luật và thực tiễn thực hiện, đáp ứng yêu cầu đổi mới trong kỷ nguyên mới.

Tháo gỡ "điểm nghẽn" trong Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 không chỉ là yêu cầu pháp lý mà còn là đòi hỏi của thực tiễn đổi mới. Khi hệ thống pháp luật được cập nhật, đội ngũ được củng cố và cơ chế phối hợp được hoàn thiện, quyền tiếp cận công lý của người dân, nhất là người yếu thế, sẽ trở thành hiện thực rõ ràng, chứ không chỉ là tuyên ngôn chính sách.