Chính trị

Hạt giống tri thức từ Viện Năng lượng Nguyên tử Việt Nam

Lê Minh Hoan • 07/09/2025 07:05

Có những chuyến viếng thăm chỉ thỏa mãn trí tò mò. Nhưng, cũng có những chuyến thăm để lại sự bồi hồi, để khi trở về mang theo điều gì đó sâu lắng trong tim; chuyến thăm Viện Năng lượng Nguyên tử Việt Nam là một hành trình như thế.

Bước qua cánh cổng Viện, không chỉ là mùi hương đặc trưng của phòng thí nghiệm, mà còn là cảm giác đang bước vào một “kho tri thức” của quốc gia. Ở đây, những nhà khoa học ngày ngày lặng lẽ làm việc với những hạt nhân, đồng vị, bức xạ - những thứ nghe có vẻ xa vời, nhưng thực ra lại rất gần gũi với đời sống nông dân, với cánh đồng, với mạch nước ngầm dưới chân ta.

Đồng vị thủy văn - Đọc “dấu vân tay” của nước

Ở Viện, được giới thiệu về kỹ thuật đồng vị thủy văn, một lĩnh vực nghe có vẻ khô khan, nhưng khi nghe các nhà khoa học giải thích, tôi thấy mình như đang đọc được “nhật ký” của dòng nước.

Hóa ra, nước cũng có “dấu vân tay” của nó. Bằng cách phân tích các đồng vị bền của hydro và oxy trong mẫu nước, có thể biết nước đến từ đâu, bao lâu rồi nằm dưới đất, dòng chảy ngầm di chuyển theo hướng nào. Điều này mở ra khả năng xác định vùng bổ cấp nước, điều tiết khai thác hợp lý, để tầng nước ngầm không bị rút cạn, để miền Tây không còn cảnh sụt lún từng ngày, để những con kênh không hóa thành những “dòng sông buồn”.

Nghe xong, chợt nghĩ: nếu nông dân có cuốn sổ tay để ghi chép mùa vụ, thì các nhà khoa học ở đây đang cầm trong tay cuốn sổ tay khổng lồ của Mẹ Thiên Nhiên - họ đọc, họ giải mã, họ chỉ cho chúng ta cách sống hài hòa với nguồn nước.

Chiếu xạ tạo giống - Gieo hạt bằng ánh sáng

Một nghiên cứu khác vô cùng ấn tượng: kỹ thuật chiếu xạ tạo giống đột biến. Nghe hai chữ “chiếu xạ” có người e ngại, nhưng thực ra đây là một phương pháp an toàn, được ứng dụng hơn nửa thế kỷ trên thế giới.

Các nhà khoa học kể rằng, bằng tia gamma, họ tạo ra những biến dị tự nhiên trong hạt giống. Rồi từ hàng ngàn cây con, họ kiên nhẫn chọn lọc ra những cây mang đặc tính tốt: chịu mặn, chịu hạn, ngắn ngày, cho năng suất cao hơn. Những giống lúa nổi tiếng từng góp phần quan trọng vào an ninh lương thực quốc gia, cũng một phần khởi tạo từ kỹ thuật chiếu xạ từ những nghiên cứu ở đây.

Hãy đa dạng hoá cánh đồng, hãy mở ra những cơ hội từ hạt giống. Ở đây, đã nhìn thấy cách mà khoa học đang gieo những hạt giống của tương lai - không chỉ là hạt lúa, mà là hạt mầm tri thức.

Khoa học cho nông dân, cho đồng bằng, cho tương lai

Chuyến thăm Viện khiến tôi tin rằng, khoa học không ở đâu xa. Nó ở ngay đây, trên đất nước mình, trong phòng thí nghiệm của chính mình. Vấn đề là làm sao để kết nối những kết quả nghiên cứu ấy với cánh đồng, với ruộng vườn, với những người đang từng ngày chống chọi với hạn hán, xâm nhập mặn, sụt lún, dịch bệnh cây trồng.

Chúng ta thường nói đến mục tiêu lớn lao: tăng trưởng GDP, kim ngạch xuất khẩu. Nhưng đôi khi, những gì có thể cứu cả một vùng đất lại bắt đầu từ điều bình dị: một mẫu nước được phân tích, một hạt giống được chiếu xạ. Những điều tưởng như nhỏ bé, nhưng có thể thay đổi diện mạo cả đồng bằng.

Năng lượng nguyên tử - từ những điều vĩ mô đến những điều rất đỗi đời thường

Khi nhắc đến năng lượng nguyên tử, nhiều người sẽ nghĩ ngay đến những lò phản ứng khổng lồ, những nhà máy điện hạt nhân, những dự án quốc gia. Đúng, năng lượng nguyên tử có thể làm nên những điều lớn lao – cung cấp điện cho hàng triệu hộ gia đình, mở ra kỷ nguyên năng lượng sạch ít phát thải. Nhưng nếu chỉ nhìn năng lượng nguyên tử ở khía cạnh đó, ta sẽ bỏ quên một phần rất thiết thực, rất gần gũi với đời sống hàng ngày.

Ở Viện Năng lượng Nguyên tử Việt Nam, thấy những điều “nhỏ bé mà to lớn”. Một lọ nước nhỏ được phân tích bằng kỹ thuật đồng vị thủy văn để tìm nguồn bổ cấp, giúp cân bằng nước ngầm, giảm sụt lún ở miền Tây. Một hạt giống được “chiếu sáng” bằng tia gamma, rồi được gieo xuống đất, trở thành giống lúa chịu mặn, chống chọi với biến đổi khí hậu, giúp nông dân yên tâm sản xuất. Năng lượng nguyên tử hóa ra có thể len lỏi vào những giọt nước ngầm dưới chân ta, vào từng hạt gạo trên mâm cơm, vào nụ cười của người nông dân khi mùa vụ bội thu.

Có lẽ, điều quan trọng nhất là chúng ta không chỉ ngưỡng mộ những mục tiêu vĩ mô, mà hãy biết trân trọng và đầu tư cho những ứng dụng nhỏ nhưng thiết thực, có thể làm thay đổi chất lượng cuộc sống của hàng triệu nông dân, bảo vệ từng mạch nước, từng tấc đất, từng mùa vụ. Năng lượng nguyên tử không chỉ là sức mạnh của quốc gia, mà còn là người bạn thầm lặng của nông dân và môi trường.

Đừng chỉ nhìn năng lượng nguyên tử như thứ gì đó xa xôi, nguy hiểm. Hãy nhìn nó như ánh sáng mở đường cho tri thức, cho nông nghiệp, cho sự cân bằng giữa con người và thiên nhiên.

Viện Năng lượng Nguyên tử Việt Nam không chỉ là nơi nghiên cứu hạt nhân, mà còn là nơi gieo những hạt giống tri thức, giúp chúng ta hiểu nguồn nước, làm chủ giống cây, bảo vệ đất đai, giữ lại tương lai cho đất nước.

Rời Viện, cảm thấy mình như vừa nhận một hạt giống vô hình - hạt giống của niềm tin vào khoa học, niềm tin rằng nếu biết trân trọng và ứng dụng tri thức, chúng ta có thể biến thách thức thành cơ hội, biến cánh đồng khô nứt thành đồng xanh, biến lo lắng hôm nay thành hy vọng ngày mai.