Đan xen truyền thống - hiện đại
Nói đến văn hóa Hà Nội là nói đến một vùng văn hóa có lịch sử hình thành và trầm tích qua hàng nghìn năm, là nơi hội tụ và giao thoa của nhiều vùng, nền văn hóa. Địa lý tạo ra những ưu thế đặc biệt nhưng địa vị Thủ đô của một quốc gia (trừ một khoảng ngắn cuối thời Trần và triều Nguyễn) đã đem lại cho Hà Nội những lợi thế không nơi nào sánh được.
Trao đổi về “Bản sắc Hà Nội - Nhìn từ thuyết kiến tạo văn hóa” ngày 3.8, PGS.TS Trần Trọng Dương - Khoa Tiếng Việt và Văn hóa Việt Nam, Trường Ngoại ngữ - Du lịch, Đại học Công nghiệp Hà Nội, cho rằng, những gì chúng ta hình dung về Hà Nội là thành phố nghìn năm văn hiến, nghìn năm văn vật, linh thiêng, người Hà Nội thanh lịch. Bên cạnh đó còn là hình dung về cảnh quan sinh thái của Hà Nội qua tranh ảnh, bài hát, các tác phẩm nghệ thuật... được kiến tạo qua thời gian.
“Trong suốt 1000 năm lịch sử hình thành bản sắc, những cái lõi của Hà Nội từ kiến trúc, giọng nói, ẩm thực… là bản hòa âm đa màu và luôn biến đổi. Trong quá trình thành tạo của bản sắc Hà Nội, thì những cái cũ có thể tồn tại nhưng lớp mới nhiều hơn. Đặc điểm của Hà Nội là tính dễ dàng chấp nhận mọi con người, bản sắc, ngôn ngữ, văn hóa, ẩm thực đa sắc màu, đa thanh đa điệu, làm thành điểm chung của Thăng Long - Đông Đô Hà Nội trong suốt chiều dài lịch sử” - PGS.TS. Trần Trọng Dương nhận định.
Tại hội thảo khoa về văn hóa Thủ đô mới đây, PGS.TS Phạm Quang Long, nguyên Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hà Nội cho rằng, văn hóa Hà Nội luôn đan xen giữa truyền thống và hiện đại, giữa cái truyền thống có xu hướng ổn định, bảo thủ với những yếu tố mới, năng động, cập nhật, phù hợp với xu thế phát triển của thời đại, giữa những yếu tố thuộc văn hóa bản địa mang giá trị quốc gia với những yếu tố ngoại lai, tạo ra sự thỏa hiệp, dung hòa nhưng cũng mang tính cạnh tranh rất cao.
Với văn hóa Hà Nội cũng chỉ những yếu tố trội nhất, có sức sống mạnh mẽ nhất, có tác dụng hữu hiệu nhất, có giá trị cao nhất mới có thể tồn tại và phát triển. Bởi vậy, từ căn cốt, Hà Nội nói chung, văn hóa Hà Nội nói riêng luôn mở cửa, khai phóng để tiếp nhận những yếu tố ngoại lai nhưng cũng luôn có sự “phòng vệ” trong các tiếp biến văn hóa vì điều này cần cho chính nó, trở thành một “tố chất trội” trong quá trình phát triển.
Giữ bản sắc và tạo thương hiệu văn hóa Hà Nội
Trải qua biến cố thăng trầm của lịch sử, thành phố đúng như tên gọi ban đầu - Thăng Long (rồng bay) đã luôn mang theo tầm nhìn, khát vọng sáng tạo của một dân tộc luôn tự lực, tự cường, trở thành “thành phố vì hòa bình” của thế giới.
Theo TS. Nguyễn Thị Thanh Mai, Trường Đại học Văn hóa Hà Nội, bên cạnh những thuận lợi về điều kiện tự nhiên (vị trí địa lý, đặc điểm địa hình, khí hậu) cho đến những đặc điểm riêng biệt như “thành phố nằm trong sông” với sự bao bọc bởi 20 con sông lớn, nhỏ, tiềm lực kinh tế, chính trị ổn định, là thành phố tượng trưng cho hòa bình, hữu nghị, nơi diễn ra những hoạt động giao lưu hợp tác quốc tế sôi nổi, nơi đây còn chứa đựng hàng nghìn di sản văn hóa vật thể và phi vật thể tiêu biểu cho truyền thống của người Việt, tinh hoa của cả dân tộc.
Những giá trị lịch sử văn hóa Hà Nội là tấm gương phản chiếu diện mạo, tâm hồn Hà Nội, kết tinh giá trị, tinh hoa của cả dân tộc trong suốt chiều dài lịch sử tạo nên sự đồng thuận, gắn bó của người Hà Nội trong quá khứ, hiện tại và tương lai. Đây cũng là nguồn tài nguyên quan trọng, vừa là bản sắc riêng của thành phố gắn liền với bề dày văn hóa và lịch sử ngàn năm, vừa là bộ mặt văn hóa của một quốc gia, có vai trò quan trọng trong chiến lược phát triển thương hiệu sáng tạo cho Thủ đô Hà Nội nói riêng và Việt Nam nói chung.
Nhiều chuyên gia cho rằng, trong quá trình hiện thực hóa tầm nhìn và khát vọng sáng tạo, xây dựng, giữ gìn bản sắc và thương hiệu Hà Nội cần dựa trên chiều sâu lịch sử văn hóa - xã hội của Hà Nội nghìn năm văn hiến; xây dựng thương hiệu văn hóa người Hà Nội - vai trò then chốt trong chiến lược phát triển, để mỗi người Hà Nội trở thành một đại sứ văn hóa cho Thủ đô thông qua hành động, lối ứng xử, tác phong cử chỉ, lối ăn uống… của chính họ.
Hà Nội sẽ trở nên đẹp hơn khi được vun đắp bởi chính chủ thể - cộng đồng, những người đang sống và làm việc ở Hà Nội cũng như những người có tình yêu, niềm tự hào với Hà Nội. Chính vì vậy, vai trò của cộng đồng - những người chiếm đa số đang kiến tạo và hưởng thụ văn hóa là đối tượng trung tâm của quá trình giữ gìn bản sắc và thương hiệu văn hóa Hà Nội.
