Giữ hồn thổ cẩm Pà Thẻn

Từ đặc trưng văn hóa tộc người

Pà Thẻn có dân số dưới 10.000 người, cư trú tập trung tại hai huyện Bắc Quang và Quang Bình, tỉnh Hà Giang. Cùng với nhiều thành tố văn hóa khác, nghề dệt và trang phục truyền thống là một trong những đặc trưng văn hóa độc đáo của người Pà Thẻn.

Đối với người Pà Thẻn, trang phục truyền thống có ý nghĩa quan trọng, chứa đựng, phản ánh lịch sử tộc người, thể hiện nhân sinh quan, thế giới quan của cộng đồng. Trang phục của người Pà Thẻn không đơn thuần là sản phẩm lao động sáng tạo mang tính vật chất, mà còn là thước đo giá trị của người làm ra nó.

Giống như hầu hết dân tộc thiểu số ở Việt Nam, nguyên liệu để làm nên bộ y phục truyền thống của người Pà Thẻn là từ sợi bông. Phụ nữ Pà Thẻn có trình độ dệt vải cao, dệt trơn và dệt có hoa văn (dệt thổ cẩm). Các mẫu hoa văn được dệt trên vải có từ lâu đời và được thế hệ trước truyền cho thế hệ sau. Bản mẫu hoa văn mà người Pà Thẻn gọi là Kemepơ rất phong phú. Mô típ hoa văn hình động vật như con chó, con rồng, con ốc, con rắn, con trâu, bàn chân chó...; mô típ hoa văn hình hoa như hoa nấm, nhị hoa...; mô típ hoa văn hình học như sao tám cánh, chữ A, dích dắc...; hoa văn đầu người, hoa văn con gái...

Trang phục người Pà Thẻn được làm khá kỳ công. Để hoàn thành một bộ váy áo cầu kỳ phải mất gần một năm, còn một bộ cơ bản cũng cần tới 3 tháng, từ dệt vải, nhuộm, khâu, thêu trang trí họa tiết. Bộ trang phục gồm váy, áo, khăn đội đầu xếp nhiều lớp, thắt lưng. Màu sắc chủ đạo của trang phục là đỏ, đen và trắng.

Đặc sắc là vậy nhưng hiện nay, do ảnh hưởng của đời sống mới, nhiều hoạt động văn hóa truyền thống không còn, chị em phụ nữ ít mặn mà với nghề dệt truyền thống và mặc trang phục truyền thống. Việc truyền dạy nghề dệt gặp nhiều khó khăn.

Nỗ lực níu nghề

Trước nỗi lo nghề dệt của người Pà Thẻn sẽ bị thất truyền, năm 2008, Hợp tác xã Dệt thổ cẩm thôn My Bắc, xã Tân Bắc, huyện Quang Bình, tỉnh Hà Giang, được thành lập. Với nguồn vốn hỗ trợ từ Nhà nước, chị em giỏi nghề của thôn quy tụ, vừa tổ chức đào tạo nghề dệt cho học viên, vừa dệt thổ cẩm để có thêm thu nhập.

Giám đốc Hợp tác xã Dệt thổ cẩm thôn My Bắc Tải Thị Mai nhớ lại thời gian đầu mới thành lập chỉ có 10 chị em, thiếu kinh nghiệm, thiếu vốn, cơ sở vật chất không đáp ứng mọi hoạt động của Hợp tác xã... Nhưng khó khăn nhất là tuyên truyền vận động bà con hiểu và tham gia Hợp tác xã. Thậm chí có người còn hiểu lầm cho rằng, mục đích tham gia là làm giàu cho Giám đốc Hợp tác xã. Tuy nhiên, cùng với thời gian, nhờ sự nỗ lực của các thành viên, sự ủng hộ của đồng bào địa phương, dần dần sản phẩm thổ cẩm Pà Thẻn đã đạt chứng nhận 3 sao OCOP, được du khách trong và ngoài nước ưa chuộng.

Bên cạnh trang phục truyền thống, Hợp tác xã còn sáng tạo ra nhiều sản phẩm đáp ứng nhu cầu đa dạng của thị trường như khăn đội đầu, trang phục dân tộc, vỏ gối, túi đựng điện thoại, chăn, đệm, tranh treo tường... mang lại thu nhập đáng kể.

“Hàng năm, cứ cấy lúa, trồng ngô xong là chị em phụ nữ Pà Thẻn lại bắt tay vào dệt thổ cẩm. Trung bình mỗi ngày, Hợp tác xã có khoảng hơn 10 thợ dệt, cao điểm lên đến hai ba chục người”, chị Tải Thị Mai cho biết.

Giữ truyền thống và sáng tạo, kết nối

Theo chị Tải Thị Mai, dù đã đạt được thành quả, Hợp tác xã Dệt thổ cẩm Pà Thẻn vẫn đối mặt với không ít thách thức. Nguồn nguyên liệu tự nhiên khan hiếm, thu nhập của các thành viên còn thấp nên chưa thực sự tạo được động lực mạnh mẽ... Để khắc phục, Hợp tác xã trước mắt tiếp tục đa dạng hóa sản phẩm như túi xách, ví, khăn trải bàn, y phục cho nhiều lứa tuổi, đồng thời tìm nguồn nguyên liệu phù hợp.

Song song với việc lưu giữ cách dệt truyền thống, làm sản phẩm vải thổ cẩm thuần tự nhiên vốn rất được khách du lịch quốc tế ưa chuộng, Hợp tác xã đã ứng dụng một số cách nhuộm vải công nghiệp, làm từ sợi bông công nghiệp giúp giảm giá thành và tiếp cận được đa dạng nhóm khách hàng hơn.

Thông qua Fanpage “Nhóm tiên phong vì tiếng nói của dân tộc thiểu số”, các thành viên Hợp tác xã thổ cẩm Pà Thẻn cũng tích cực tương tác, chia sẻ đến cộng đồng những câu chuyện ý nghĩa về nghề dệt thổ cẩm, các mẫu hoa văn, màu sắc trên trang phục của dân tộc. Nhờ đó, sản phẩm thổ cẩm Pà Thẻn ngày càng được nhiều người biết đến, yêu thích, trong đó có nhiều khách du lịch đến từ Nhật Bản, Hàn Quốc, Anh, Mỹ, Thụy Sĩ…

“Hợp tác xã vừa bảo đảm công việc cho nhiều chị em trong thôn, vừa truyền nghề, dạy nghề cho thế hệ trẻ. Tôi tin vào con đường mà chúng tôi đang đi, tin rằng điều này giúp cho nghề dệt thổ cẩm của người Pà Thẻn được bảo tồn, trao truyền từ đời này sang đời khác, trang phục truyền thống của người Pà Thẻn mãi được bảo tồn, phát huy”, chị Tải Thị Mai chia sẻ.