"Đất nước đang trong thời kỳ chuyển đổi, giáo dục cũng đang trong thời kỳ chuyển đổi sâu sắc, rất nhiều vấn đề mới phát sinh. Tuy nhiên, thách thức càng lớn, biến động càng nhiều, cái mới càng dồn dập, giáo dục càng cần quay về củng cố, trang bị cho người học những cái cơ bản nhất, nền tảng nhất". Đó là chia sẻ của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn với Báo Đại biểu Nhân dân trước thềm năm mới Xuân Ất Tỵ 2025.

Dấu ấn năm 2024

- Thưa Bộ trưởng, để đánh giá những kết quả của ngành giáo dục trong năm 2024, thì đâu là những điểm nhấn quan trọng nhất?

- Một trong những điểm nhấn quan trọng nhất về giáo dục Việt Nam năm 2024 là việc Bộ Chính trị ban hành Kết luận số 91-KL/TW ngày 10.8.2024 về việc tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 29-NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. Thời gian qua, Bộ Giáo dục và Đào tạo được Chính phủ giao chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành liên quan xây dựng Chương trình hành động triển khai Kết luận số 91. Chương trình hành động đã được trình Chính phủ để xem xét ban hành làm căn cứ cho việc triển khai thực hiện.

Cùng với những chủ trương, định hướng lớn, sự quan tâm của Đảng, Nhà nước dành cho giáo dục và đào tạo, năm 2024 cũng là năm ngành giáo dục tiếp tục tập trung cho hoàn thiện thể chế, chính sách. Trong đó, dự thảo Luật Nhà giáo được trình và thảo luận lần đầu tại Kỳ họp thứ Tám, Quốc hội Khóa XV là một điểm nhấn đáng chú ý. Theo dự kiến, dự thảo Luật Nhà giáo có thể được thông qua tại Kỳ họp thứ Chín tới đây.

Năm 2024 đánh dấu thời điểm hoàn thành chu trình đầu tiên triển khai Chương trình giáo dục phổ thông 2018 đối với ba cấp học đồng bộ trên cả nước. Danh mục sách giáo khoa từ lớp 1 đến lớp 12 đã hoàn thành việc thẩm định và phê duyệt. Việc tăng cường quản lý, bảo đảm sách giáo khoa theo hình thức xã hội hóa là một trong những nhân tố quan trọng góp phần hoàn thành chu trình đầu tiên đổi mới giáo dục phổ thông.

Kết quả về giáo dục và đào tạo trong năm 2024 còn có thể kể đến với thành tích vượt trội của học sinh Việt Nam tham dự các Kỳ thi Olympic khu vực, quốc tế; với một kỳ tuyển sinh đại học mà số lượng thí sinh dự tuyển và nhập học đại học tăng cao; các ngành sư phạm và các ngành đào tạo về trí tuệ nhân tạo, đặc biệt ngành vi mạch bán dẫn có sức hút mạnh cho thấy những bước tiến ban đầu theo chủ trương, kế hoạch lớn của Chính phủ về đào tạo nhân lực ngành bán dẫn…

Mong chờ Luật Nhà giáo được thông qua và đi vào cuộc sống

- Kết luận số 91-KL/TW ngày 10.8.2024 của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 29-NQ/TW có thể nói là một dấu mốc quan trọng để giáo dục Việt Nam bứt phá trong thời gian tới. Vậy năm 2025, ngành giáo dục lên kế hoạch thực hiện nhiệm vụ trên như thế nào, thưa Bộ trưởng?

- Bộ Giáo dục và Đào tạo đã chuẩn bị Chiến lược phát triển giáo dục giai đoạn đến 2030, tầm nhìn đến năm 2045 và Chiến lược này đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt vào ngày 31.12.2024 vừa qua. Cùng với Chương trình hành động thực hiện Kết luận số 91/KL-TW ngày 12.8.2024 của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 29-NQ/TW và Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10 năm 2021 - 2030, Chiến lược phát triển giáo dục sẽ là căn cứ quan trọng cho những bước phát triển tiếp theo của giáo dục và đào tạo.

Chiến lược này tiếp tục khẳng định quan điểm phát triển giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, đóng vai trò động lực then chốt để phát triển đất nước. Đầu tư cho giáo dục và đào tạo là đầu tư cho phát triển, cần được ưu tiên đi trước trong các chương trình, kế hoạch đầu tư phát triển kinh tế - xã hội. Nhà nước ưu tiên đầu tư và thu hút các nguồn lực khác, tạo điều kiện để toàn xã hội tham gia, đóng góp cho phát triển giáo dục. Phát triển hệ thống giáo dục mở, bảo đảm công bằng và bình đẳng trong tiếp cận giáo dục, phục vụ học tập suốt đời, theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, dân chủ hóa, xã hội hóa, hội nhập quốc tế. Đến năm 2030, giáo dục Việt Nam đạt trình độ tiên tiến của khu vực châu Á và đến năm 2045 đạt trình độ tiên tiến của thế giới.

Trong nửa đầu năm 2025, dự thảo Luật Nhà giáo sẽ được Quốc hội Khóa XV cho ý kiến lần thứ 2 tại Kỳ họp thứ Chín. Xác định đây là việc lớn nên Bộ Giáo dục và Đào tạo đã và đang tập trung cao cho việc hoàn thiện dự thảo sau lần đầu lấy ý kiến Quốc hội. Chúng tôi mong rằng, những tâm huyết, ấp ủ về một dự thảo luật sẽ phát triển được lực lượng nhà giáo, gỡ vướng được cho hàng loạt vấn đề về quản lý nhà giáo trong suốt thời gian qua… sẽ thuyết phục được đại biểu Quốc hội, thuyết phục được xã hội. Không chỉ chúng tôi mà hơn 1,6 triệu nhà giáo cả nước đang ngóng chờ thời điểm Luật Nhà giáo chính thức được thông qua và đi vào cuộc sống.

Năm 2025, sau một quá trình thực hiện đổi mới thành công bước đầu với giáo dục phổ thông và giáo dục đại học, ngành giáo dục phải tập trung đổi mới và nâng cấp giáo dục mầm non. Cùng với đó, giáo dục phổ thông đã đến thời điểm hoàn thành chu trình đầu tiên của việc đổi mới chương trình và sách giáo khoa. Cần có một lần đánh giá quá trình triển khai đổi mới giáo dục phổ thông để rút kinh nghiệm, điều chỉnh những nội dung cần thiết để thực hiện đổi mới theo chiều sâu một cách mạnh mẽ hơn. Đối với giáo dục đại học, cùng với việc triển khai tự chủ đại học theo chiều sâu, một trong những nhiệm vụ trước mắt cần phải thực hiện là hiện đại hóa cơ sở vật chất giảng dạy, phòng thí nghiệm, trang thiết bị phục vụ nghiên cứu vốn còn rất nghèo nàn và lạc hậu so với các đại học tiên tiến trên thế giới...

Vượt qua các giới hạn để phát triển bứt phá

- Đất nước đang bước vào “kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc”, ngành giáo dục có gặp thách thức, khó khăn gì không thưa Bộ trưởng?

- Giáo dục và đào tạo của nước nhà đã đạt được nhiều thành tựu to lớn, nếu so với mức đầu tư kinh phí cho đầu học sinh trên cả nước thì có thể nói đó là những kết quả rất kỳ diệu. Tuy nhiên, giáo dục nước ta còn đang đứng trước nhiều thách thức lớn, trong đó giáo dục vừa giải quyết những vấn đề mang tính cơ bản, tối thiểu cho giáo dục (chẳng hạn việc kiên cố hóa trường học, có chỗ học cho học trò, việc bảo đảm đủ số lượng tối thiểu giáo viên…) lại phải hội nhập với thế giới, phát triển giáo dục với yêu cầu cao của thời kỳ cách mạng công nghiệp mới.

Nước ta thực hiện đổi mới mang tính cách mạng trong giáo dục, nhưng thực hiện trong bối cảnh tiềm lực kinh tế, tài chính, đầu tư còn rất hạn hẹp. Đó là thách thức của việc bảo đảm công bằng tiếp cận giáo dục giữa các vùng miền, các nhóm đối tượng trong sự chênh lệch giàu nghèo, với sự chênh lệch về điều kiện và cơ hội tiếp cận giáo dục, nhất là tiếp cận giáo dục chất lượng tốt.

Có rất nhiều thách thức nhưng có lẽ lớn nhất là thách thức từ bên trong, từ chính quá trình đổi mới giáo dục. Đó là thách thức của sự đổi mới, vượt lên chính mình, phủ định chính mình như sự lột xác để phát triển. Đứng trước kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, giáo dục cần một sự hoán cốt từ bên trong, để hướng tới chất lượng cao hơn, tới nền giáo dục phát triển con người toàn diện, tạo ra những công dân tốt và nguồn nhân lực chất lượng cao. Đổi mới nền giáo dục phải thay đổi cho được các thói quen, lối tư duy, cách nghĩ và cách làm cũ, vượt qua các giới hạn để phát triển bứt phá.

Để giáo dục làm được việc đó, vô cùng trông mong lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Quốc hội, Chính phủ, các địa phương, doanh nghiệp và toàn xã hội đã quan tâm lớn, thì cần quan tâm lớn hơn nữa, để quốc sách hàng đầu thực sự là hàng đầu trong các quốc sách, cần quan tâm thiết thực hơn, kịp thời hơn… Để đột phá chiến lược thực sự là đột phá, phá tan đi những rào cản cho sự phát triển giáo dục, để nền giáo dục không còn là nền giáo dục lúc nào cũng bền vững trong sự vượt khó, vượt nghèo, lúc nào cũng dạy tốt học tốt trong mọi hoàn cảnh khó khăn.

Tuy nhiên, thách thức càng lớn, biến động càng nhiều, cái mới càng dồn dập, giáo dục càng cần quay về củng cố, trang bị cho người học những cái cơ bản nhất, nền tảng nhất. Đứng vững chắc nơi những giá trị cốt lõi nhất của giáo dục là các giá trị về tình yêu thương, sự trung thực, lòng thiện lương và cái đẹp, thêm vào đó là những năng lực và kỹ năng mới của thời đại.

Cùng với các ban, bộ, ngành, địa phương, năm 2025 cũng sẽ là năm Bộ Giáo dục và Đào tạo, ngành giáo dục tập trung cho việc tinh gọn, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước trong lĩnh vực quản lý. Trước mắt, chúng tôi đang tổ chức thực hiện việc sáp nhập, tiếp nhận các đơn vị, đầu mối theo chỉ đạo của Trung ương. Và đối với nhóm công việc này sẽ có nhiều việc phải làm trong năm 2025.

Nhân dịp năm mới, tôi gửi tới các cán bộ, giáo viên, nhân viên đã và đang công tác trong ngành giáo dục lời chúc mạnh khỏe, bình an, hạnh phúc. Chúc các em học sinh, sinh viên có một năm mới với nhiều niềm vui, sự tiến bộ và thành quả trong học tập.

- Xin trân trọng cảm ơn Bộ trưởng!

Hồng Hạnh - Xuân Tùng