Giảm tiêu thụ đồ uống có đường:Cân nhắc mức thuế phù hợp, đủ hiệu quả kiểm soát

Đặt công tác chăm sóc sức khỏe lên vị trí chiến lược

Theo thông tin từ Bộ Y tế, thực trạng tiêu thụ đồ uống có đường (ĐUCĐ) ở trẻ em và thanh thiếu niên đang đặc biệt đáng báo động. Trong khi đó, việc sử dụng đồ uống có đường được khẳng định có liên quan đến gia tăng các bệnh tim mạch, tiểu đường, thừa cân, béo phì và bệnh ung thư trong thời gian qua.

Theo kết quả của một khảo sát cắt ngang tại 31 trường THCS ở TP. Hồ Chí Minh với 2.678 học sinh cho thấy, những trẻ thường xuyên uống nước ngọt có nguy cơ mắc thừa cân béo phì cao hơn 3 lần so với trẻ không uống thường xuyên.

Trong giai đoạn 10 năm gần đây, cùng với mức độ tiêu thụ đồ uống có đường tăng gấp đôi tại Việt Nam, tỷ lệ thừa cân béo phì ở trẻ học đường từ 5 - 19 tuổi cũng tăng gấp đôi, ở người trưởng thành tỷ lệ thừa cân béo phì cũng đã tăng 30% trong 6 năm (từ năm 2015 - 2020).

Tổ chức Y tế thế giới (WHO) kết luận, tiêu thụ thường xuyên đồ uống có đường làm tăng nguy cơ mắc bệnh đái tháo đường tuýp 2, bệnh tim mạch, sâu răng, loãng xương và gây thừa cân và béo phì, đồng thời tiềm ẩn nhiều khả năng dẫn đến tăng nguy cơ mắc các bệnh không lây nhiễm khác trong đó có ung thư.

Thực tế tại Việt Nam, tỷ lệ hiện mắc tăng huyết áp ở người trưởng thành có xu hướng gia tăng đáng kể qua các năm. Ước tính hiện nay, có khoảng 17 triệu người trong cộng đồng đang sống chung với tăng huyết áp. Bên cạnh đó, các bệnh tim mạch cũng gia tăng là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu tại Việt Nam, với 287.200 ca tử vong được ghi nhận, chiếm 39,5% tổng số ca tử vong.

Tỷ lệ mắc bệnh đái tháo đường và tăng đường huyết ở người trưởng thành tại Việt Nam đã gia tăng đáng kể trong hơn 10 năm qua. Chưa kể, các bệnh ung thư cũng đang là vấn đề nan giải khi Việt Nam ghi nhận khoảng 180.480 ca mắc ung thư mới mỗi năm với số ca tử vong ước tính là 120.184 ca hàng năm. Gánh nặng bệnh tật do tiểu đường, huyết áp, tim mạch ung thư đang là gánh nặng rất lớn lên vai hệ thống y tế.

Hiện thực hóa khuyến nghị của WHO, UNICEF

Trên cơ sở nghiên cứu và khảo sát thực tế, chuyên gia của WHO và các tổ chức quốc tế về y tế lưu ý rằng việc áp thuế với ĐUCĐ có hàm lượng đường trên 5g/100ml là phù hợp với thông lệ quốc tế và khả năng quản lý hiện nay. Đây là nhóm sản phẩm sản xuất dây chuyền, có nhãn mác rõ ràng, dễ kiểm soát và phổ biến nhất trên thị trường.

Kinh nghiệm từ nhiều quốc gia cho thấy, cần bắt đầu với sản phẩm gây hại phổ biến nhất, trước khi mở rộng sang các sản phẩm khác như siro, bột pha chế, hoặc nước dùng chất tạo ngọt. Tính đến nay, ít nhất 108 quốc gia áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) với ĐUCĐ, trong đó có 6/11 nước ASEAN. Ở Mexico, Anh, Chile… việc áp thuế với ĐUCĐ đã giúp giảm tiêu thụ 10 - 20%. Do đó, chuyên gia của WHO cho rằng, Việt Nam – nước thứ hai trên thế giới ký Công ước Quốc tế về Quyền trẻ em không thể tiếp tục trì hoãn hay đứng ngoài cuộc.

Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam TS Angela Pratt khuyến cáo, thay vì tranh luận mức thuế có cao hay không, chúng ta cần nhìn thẳng vào sự thật: Đánh thuế ĐUCĐ là một lựa chọn đạo đức, một trách nhiệm chính trị và là một chiến lược y tế công khôn ngoan. Việt Nam không thể tiếp tục chậm trễ thêm nữa.

Thể chế hóa chủ trương của Đảng và Nhà nước

Việt Nam dự kiến sẽ áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường từ năm 2027. Việc sửa đổi Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt, trong đó vấn đề áp thuế đối với đồ uống có đường đang là vấn đề được nhiều đại biểu và cử tri quan tâm. Nhiều ý kiến đại biểu Quốc hội thể hiện sự đồng thuận với việc đánh thuế đồ uống có đường. Đây không chỉ là giải pháp tài chính, mà còn là chiến lược quan trọng nhằm bảo vệ sức khỏe nhân dân, đặc biệt là thế hệ trẻ.

Báo cáo Quốc hội về tác hại của đồ uống có đường, Bộ Y tế cho biết, việc tiêu thụ đồ uống có đường tại Việt Nam đang gia tăng nhanh chóng, gây ra những lo ngại lớn về sức khỏe cộng đồng. Bà Đinh Thị Thu Thủy, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Y tế) nhấn mạnh, với những tác hại rất lớn của của việc tiêu thụ đồ ngọt, việc áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường là biện pháp quan trọng nhằm giảm tiêu thụ và tác hại đối với sức khỏe cộng đồng bởi nó mang lại 3 hiệu quả, bao gồm cải thiện sức khỏe cộng đồng; tăng thu cho ngân sách nhà nước; và giúp giảm chi phí chăm sóc sức khỏe với các bệnh có liên quan, giảm tổn thất về năng suất lao động trong tương lai.

Tại phiên thảo luận tại hội trường về dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng nêu quan điểm, từ thực tiễn thế giới và thực trạng Việt Nam, phải đánh thuế sớm hơn, đến giờ phút này cũng đã muộn rồi, không để thế hệ con em chúng ta béo phì rồi mới bàn. Cần tính toán về thời hạn phù hợp, một mặt để bảo đảm đạt được mục tiêu của Quốc hội đặt ra, cũng như tránh gây sốc, đột ngột với các doanh nghiệp.

Về vấn đề này, Đại biểu Lê Hoàng Anh (Đoàn Gia Lai) nhận định, việc áp thuế đủ mạnh là sự thực thi cam kết phát triển bền vững mà Việt Nam đã tuyên bố với cộng đồng quốc tế. Do đó, kiến nghị giữ nguyên phương án áp thuế 10% từ năm 2026, tiến tới 20% từ năm 2030. Đồng thời, bổ sung thêm thuế tuyệt đối tính theo hàm lượng đường như Thái Lan đã triển khai.