Giám sát cần tập trung đánh giá tác động và hiệu quả thực thi pháp luật

Chức năng giám sát của Quốc hội còn bị chồng lấn

Trình bày tham luận “Kiến nghị hoàn thiện Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân từ bài học kinh nghiệm giám sát việc thực hiện chính sách, pháp luật về quản lý thị trường bất động sản và phát triển nhà ở xã hội” tại Diễn đàn, ĐBQH Phan Đức Hiếu cho biết, tại Kỳ họp thứ Năm, Quốc hội Khóa XV đã thông qua Nghị quyết số 90/2023/QH15 ngày 8/6/2024 về Chương trình giám sát của Quốc hội năm 2024, trong đó, Quốc hội quyết định thực hiện quyền giám sát tối cao chuyên đề “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về quản lý thị trường bất động sản và phát triển nhà ở xã hội từ năm 2015 đến hết năm 2023”.

Ủy ban Thường vụ Quốc hội giao 3 cơ quan tham mưu, phục vụ Đoàn giám sát, gồm: Ủy ban Kinh tế (nay là Ủy ban Kinh tế và Tài chính) chủ trì tham mưu, giúp Đoàn giám sát về nội dung việc thực hiện chính sách pháp luật về quản lý thị trường bất động sản và chịu trách nhiệm chung trong xây dựng báo cáo chung kết quả giám sát và dự thảo Nghị quyết giám sát; Ủy ban Pháp luật (nay là Ủy ban Pháp luật và Tư pháp) chủ trì tham mưu, giúp Đoàn Giám sát về nội dung việc thực hiện chính sách pháp luật về phát triển nhà ở xã hội, phối hợp với Ủy ban Kinh tế trong việc xây dựng báo cáo chung kết quả giám sát và dự thảo Nghị quyết giám sát; Văn phòng Quốc hội tham mưu, phục vụ Đoàn giám sát.

Điểm đáng chú ý trong cách tiến hành giám sát là Đoàn giám sát yêu cầu Hội đồng Nhân dân và Mặt trận Tổ quốc không tổ chức đoàn giám sát mà làm báo cáo. Đoàn giám sát đã tổ chức 4 phiên họp toàn thể, sau đó chia thành 3 đoàn công tác đi công tác tại 12 tỉnh, làm việc với 8 bộ, ngành và Chính phủ; tổ chức 1 cuộc toạ đàm trong vòng 6 tháng.

Nêu 4 khó khăn, thách thức trong quá trình triển khai chuyên đề giám sát này, ĐBQH Phan Đức Hiếu cho biết, “trong quá trình giám sát và viết báo cáo, chúng tôi rất băn khoăn về mức độ rõ ràng, tính chi tiết của nội dung đánh giá trong báo cáo chung về kết quả giám sát và trong Nghị quyết giám sát chuyên đề”.

Đối chiếu với Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng Nhân dân, Đoàn giám sát thấy rằng, Luật chỉ nêu 1 câu “giám sát của Quốc hội là việc theo dõi, xem xét và đánh giá…”; trong các văn bản hướng dẫn, Nghị quyết 334/2017/UBTVQH14 về Quy chế tổ chức thực hiện hoạt động giám sát của Quốc hội, Ủy ban thường vụ Quốc hội, Hội đồng Dân tộc, Ủy ban của Quốc hội, Đoàn ĐBQH và ĐBQH cũng không nêu vấn đề này mà chỉ nêu rất chung chung là “trong báo cáo giám sát chuyên đề thì có những nội dung sau đây: đánh giá kết quả đạt được, hạn chế, nguyên nhân, bất cập, trách nhiệm của cá nhân, tổ chức; thời gian khắc phục…”.

"Chức năng giám sát của Quốc hội còn bị chồng lấn, trùng lắp với chức năng thanh tra, kiểm tra của cơ quan hành pháp; do đó, cần phải định vị, xác định rõ hơn phạm vi giám sát của Quốc hội", ĐBQH Phan Đức Hiếu đề nghị.

Nâng cao giá trị pháp lý và chế tài trong Nghị quyết giám sát

Từ bài học kinh nghiệm giám sát việc thực hiện chính sách, pháp luật về quản lý thị trường bất động sản và phát triển nhà ở xã hội, ĐBQH Phan Đức Hiếu kiến nghị, giám sát chuyên đề của Quốc hội chỉ nên tập trung vào đánh giá tác động của chính sách, các chương trình, các luật do Quốc hội ban hành nhằm xem xét tác động thực tế có đặt ra như khi xây dựng văn bản pháp luật không? Có tác động không mong muốn hoặc bất lợi tới đối tượng người dân hoặc đối tượng khác hay không? Tập trung đánh giá hiệu quả của việc thực thi nhằm tìm ra cách thực thi tốt hơn hoặc tìm ra giải pháp hoàn thiện thể chế.

Cũng theo ĐBQH Phan Đức Hiếu, không nên đặt ra yêu cầu bắt buộc là phải “nhận diện vi phạm và chỉ ra trách nhiệm của cá nhân, tổ chức” đối với hoạt động giám sát chuyên đề của Quốc hội

Băn khoăn về vai trò của các thành viên Đoàn giám sát so với vai trò của Ủy ban của Quốc hội, cơ quan tham mưu của Quốc hội; tính độc lập của Đoàn giám sát so với tính độc lập của Ủy ban còn chưa rõ, ĐBQH Phan Đức Hiếu cũng nhận thấy, Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng Nhân dân cũng chỉ quy định chung chung về vai trò của các thành viên Đoàn giám sát là tham gia đầy đủ các hoạt động của Đoàn giám sát, cho nên khi thông qua dự thảo Báo cáo chung kết quả giám sát và dự thảo Nghị quyết về chuyên đề giám sát, ý kiến của các thành viên Đoàn giám sát thường được tiếp thu theo cơ chế “căn chỉnh”, không có cơ chế biểu quyết thông qua; vai trò của các thành viên Đoàn giám sát cũng rất khác nhau; phụ thuộc vào tính tích cực của từng cá nhân…

"Do đó, cần làm rõ trách nhiệm của các thành viên Đoàn giám sát; tăng tính độc lập của các thành viên Đoàn giám sát với sự tham mưu của Ủy ban và các cơ quan tham mưu của Quốc hội", ĐBQH Phan Đức Hiếu đề xuất.

Cùng với đó, thông tin gửi tới Đoàn giám sát cần nâng cao chất lượng, tăng cường tính toàn diện, tính đầy đủ, tính hệ thống; bởi thực tế Đoàn giám sát và cơ quan được giám sát, cơ quan báo cáo cũng không được thông tin đầy đủ; việc tiếp cận thông tin bên ngoài còn hạn chế. Ông cũng mong muốn nâng cao giá trị pháp lý và chế tài trong Nghị quyết về chuyên đề giám sát.