Mối đe dọa từ biến đổi khí hậu
Đồng bằng sông Cửu Long là vùng đất rộng lớn chiếm 12% diện tích, 19% dân số cả nước, mạng lưới sông, kênh, rạch dày đặc; có lợi thế về phát triển nông nghiệp, công nghiệp thực phẩm, du lịch, năng lượng tái tạo. Đồng thời đây cũng là trung tâm sản xuất nông nghiệp lớn nhất của Việt Nam: Đóng góp 50% sản lượng lúa, 65% sản lượng nuôi trồng thủy sản và 70% các loại trái cây của cả nước; 95% lượng gạo xuất khẩu và 60% sản lượng cá xuất khẩu; có vị trí thuận tiện trong giao thương với các nước ASEAN và tiểu vùng sông Mekong.
Tuy nhiên, tình trạng biến đổi khí hậu ở đồng bằng sông Cửu Long ngày càng nghiêm trọng, hiện tượng sạt lở, sụt lún, hạn mặn, thiếu nước ngọt thường xuyên xảy ra. Theo thống kê của cơ quan chức năng, toàn vùng đồng bằng sông Cửu Long hiện đang có 743 điểm sạt lở, gồm bờ sông 686 điểm, dài 591km; bờ biển 57 điểm, dài 203km. Sạt lở ở đồng bằng sông Cửu Long có nhiều nguyên nhân, đặc biệt là việc khai thác cát dẫn đến hạ thấp đáy sông, làm thay đổi dòng chảy. Trong khi lượng cát bị lấy đi lớn, nhưng lượng phù sa, bùn cát từ thượng nguồn về đồng bằng sông Cửu Long sụt giảm càng khiến tình trạng sụt lún, sạt lở xảy ra ngày càng nghiêm trọng hơn.
Cùng với đó, tốc độ sạt lở, sụt lún ở đồng bằng sông Cửu Long đang diễn ra đến mức đáng báo động. Nếu như trước năm 2005, mỗi năm vùng đồng bằng châu thổ được bồi 100ha đất thì khoảng 15 năm trở lại đây, mỗi năm đồng bằng bị mất tới hơn 350ha đất.
Từ đầu năm đến nay, tình trạng sạt lở, sụt lún ở đồng bằng sông Cửu Long diễn ra ngày càng phức tạp. Hàng nghìn căn nhà, tài sản của người dân bị cuốn trôi sông, phải sống trong nỗi sợ hãi, lo lắng. Điển hình như cuối tháng 7 vừa qua, tỉnh Trà Vinh công bố tình huống khẩn cấp sạt lở ven sông Hậu thuộc hai xã Ninh Thới và Hòa Tân, huyện Cầu Kè. 15 điểm sạt lở, với tổng chiều dài gần 1km, có những đoạn sạt lở lấn sát chân đường ảnh hưởng tới nhà dân, trường học.
Tại An Giang, toàn tỉnh có 56 đoạn sông có nguy cơ sạt lở từ mức độ bình thường đến đặc biệt nguy hiểm, trong đó có 5 đoạn sông có nguy cơ cao. Những tháng đầu năm 2024, trên địa bàn tỉnh xảy ra 17 vụ sạt lở, sụt lún đất bờ kênh, rạch với chiều dài 697m, ảnh hưởng đến 9 hộ dân; gây thiệt hại khoảng 300 triệu đồng…
Những mối đe dọa từ những tác động nghiêm trọng do biến đổi khí hậu và nước biển dâng sẽ gây ảnh hưởng rất lớn đến kinh tế - xã hội.
Phải tiếp cận tổng thế, hệ thống, khoa học
Trước thực tế đó, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn đã xây dựng đề án “Phòng chống sụt lún đất, sạt lở bờ sông, bờ biển, ngập úng, hạn hán, xâm nhập mặn vùng đồng bằng sông Cửu Long”. Đề án được xây dựng nhằm xác định những chương trình hay dự án cần được ưu tiên để triển khai một cách đồng bộ các giải pháp phòng chống tác động tiêu cực của tình trạng biến đổi khí hậu, sụt lún đất, sạt lở bờ sông/bờ biển, ngập úng, hạn hán và xâm nhập mặn ở đồng bằng sông Cửu Long. Đồng thời, làm cơ sở để các cấp, các ngành tổ chức thực hiện đồng bộ các giải pháp tổng thể vừa cấp bách, vừa lâu dài thích ứng với biến đổi khí hậu theo hướng quản lý rủi ro để từng bước chủ động kiểm soát hiệu quả các tác động, giảm thiểu thiệt hại do sụt lún, sạt lở, ngập úng, hạn hán, xâm nhập mặn gây ra.
Mục tiêu của Đề án nhằm giải quyết cơ bản tình trạng sụt lún đất tại các vùng trọng điểm đến năm 2030; chủ động kiểm soát hiệu quả hoạt động khai thác nước ngầm, tích trữ nước; nâng cao năng lực dự báo, cảnh báo sạt lở bờ sông, bờ biển; chủ động sắp xếp lại dân cư, di dời các hộ dân ra khỏi khu vực có nguy cơ xảy ra sạt lở; đảm bảo kiểm soát xâm nhập mặn mùa khô, duy trì nguồn nước ổn định cho sản xuất nông nghiệp, 80% người dân nông thôn sử dụng từ nước sạch tập trung...
Phát biểu tại cuộc họp báo cáo kết quả xây dựng Đề án Phòng, chống sụt lún, sạt lở, ngập úng, hạn hán, xâm nhập mặn vùng đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2035, tầm nhìn đến năm 2050 mới đây, theo Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn phải tiếp cận tổng thể, hệ thống, khoa học, bám sát Nghị quyết số 120/NQ-CP của Chính phủ về phát triển bền vững đồng bằng sông Cửu Long thích ứng với biến đổi khí hậu, Quy hoạch vùng đồng bằng sông Cửu Long thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 và các chiến lược, kế hoạch, quy hoạch, đề án đã được xây dựng.
“Trong đó, chìa khoá là kết hợp dự án hạ tầng thuỷ lợi và giao thông để quản lý tài nguyên nước điều tiết lũ thượng nguồn và phân phối nước ngọt cho vùng trung tâm đồng bằng sông Cửu long, vùng ven biển; giảm khai thác nước ngầm để chống sụt lún; phòng, chống sạt lở bằng các công trình hạ tầng kỹ thuật kết hợp với quy hoạch, sắp xếp lại các khu dân cư ven sông, kênh, rạch và hỗ trợ chuyển đổi sinh kế cho người dân theo các vùng kinh tế nước ngọt, nước lợ, nước mặn” Phó thủ tướng nhấn mạnh.
