Hệ thống thi hành án dân sự: Việc nhiều, biên chế giảm

Năm 2022, cùng với việc thông qua Quốc hội Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của 8 Luật, trong đó có Luật Thi hành án dân sự; QH cũng đã thông qua Nghị quyết số 63/2022/QH15 ngày 16.6.2022 kéo dài thời hạn áp dụng toàn bộ quy định của Nghị quyết số 42/2017/QH14 về thí điểm xử lý nợ xấu của các tổ chức tín dụng; và các Bộ: Tư pháp, Công an, Quốc phòng chủ trì, phối hợp ban hành 4 thông tư và 1 thông tư liên tịch liên quan đến hoạt động thi hành án dân sự. Điều này thể hiện sự quan tâm của QH, Chính phủ trong việc triển khai đồng bộ các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác thi hành án dân sự (THADS), nhất là thu hồi tài sản tham nhũng.

Báo cáo của Chính phủ về công tác Thi hành án năm 2022 trình Quốc hội cho thấy, tổng số vụ việc phải thi hành là 861.529 việc; có điều kiện thi hành 653.719 việc, hệ thống THADS đã thi hành xong 539.290 việc, đạt 82,50%, tăng 6,67% so với năm 2021. Tổng số tiền phải thi hành là gần 337 nghìn tỷ đồng; có điều kiện thi hành trên 165 nghìn tỷ đồng; hoàn tất thi hành hơn 75 nghìn tỷ đồng, đạt 45,42% kế hoạch, tăng 14,21% so với năm 2021.

Các khoản nợ của các tổ chức tín dụng, đã thi hành xong 6.215 việc, thu hồi được hơn 22 nghìn tỷ đồng. Đặc biệt, đối với các khoản bị thất thoát, chiếm đoạt trong các vụ án hình sự về tham nhũng, kinh tế đã thi hành xong 1.895 việc, thu được gần 16 nghìn tỷ đồng, tăng hơn 11.895 tỷ đồng, tương đương tăng 290,51% về tiền so với năm 2021.

Tuy vậy, cũng như nhiều lĩnh vực khác, hệ thống THADS đang đối mặt với nhiều áp lực, nhất là đội ngũ cán bộ, công chức, chấp hành viên bị quá tải, nhất là ở các tỉnh, thành phố có số lượng án lớn như TP. Hồ Chí Minh, Hà Nội… Chẳng hạn, từ năm 2016 đến nay biên chế công chức thi hành án dân sự giảm 1.016 biên chế (giảm 10,16% so với biên chế được giao năm 2015). Trong khi đó, khối lượng công việc trung bình qua các năm theo xu hướng tăng cả về việc và về tiền, năm 2021 tăng 5% so với năm 2020 về việc và 4% về tiền, năm 2022 tăng 6,67% về việc và 45,42% về tiền so với năm 2021”. Trong khi đó, tính chất công việc của thi hành án càng ngày càng phức tạp, giá trị phải thi hành ngày càng lớn. Có những vụ liên thi hành án liên quan đến 5.000 đương sự có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan như Công ty Cổ phần địa ốc Alibaba.

Hiện nay, bình quân mỗi chấp hành viên phải thi hành 227 việc/năm và tiền 88,7 tỷ đồng/năm. Tại một số địa bàn Tây Ninh, Bình Dương, Long An, Đồng Nai trung bình mỗi chấp hành viên có số lượng việc phải thi hành lên đến gần 400 việc/năm và trên 100 tỷ đồng/năm. Cá biệt như TP.Hồ Chí Minh là trên 400 tỷ đồng/năm cho một chấp hành viên, Hà Nội, Đà Nẵng là trên 200 tỷ đồng/năm cho một chấp hành viên”

Trong bối cảnh đó, theo Quyết định số 1259/2022 ngày 18.10.2022 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt biên chế công chức cơ quan hành chính nhà nước giai đoạn 2022 – 2026 thì đến năm 2026 biên chế các cơ quan thuộc Bộ Tư pháp, trong đó có biên chế của hệ thống cơ quan THADS tiếp tục giảm 5%. Đây tiếp tục là thách thức không nhỏ đối với hệ thống cơ quan THADS. 

Trước  thực tế này, nhiều  ý  kiến  cho  rằng  tách riêng số biên chế cơ quan THADS và điều chỉnh cơ chế phân bổ biên chế của các cơ quan này theo nguyên tắc tiệm cận mức biên chế giao năm 2015. Đây  cũng là đề xuất có lý khi không thể cắt giảm biên chế một cách cơ học, mà cần căn cứ thực tế của từng ngành lĩnh vực. Việc cắt biên chế trong điều kiện số lượng việc, tiền tăng hằng năm; tính  chất công việc lại phức tạp, liên quan đến nhiều đương sự, tài sản thi hành án ở  nhiều  địa phươngg. Tuy vậy, vấn đề nêu trên không thể giải quyết một sớm, một  chiều, chính  vì  thế  trong khi  chờ  có sự điều chỉnh hợp lý, thì cần  đẩy mạnh việc cải  cách hành chính, ứng dụng công nghệ  thông tin trong tổ chức thi hành án. Bởi, đây hiện là điểm nghẽn của công tác này, đơn  cử hiện này thủ tục tiếp nhận yêu cầu thi hành án và thủ tục yêu cầu xác nhận kết quả thi hành án mới ở cấp độ 2 - tức  là  ở  cấp  độ  người dân phải đến gửi hồ sơ trực tiếp và quy trình xử lý  cũng hoàn toàn trên giấy.