“Giấc mơ Nobel” của Tổng thống Donald Trump có thành hiện thực?

Từng là người hai lần làm Tổng thống, ông Trump đã vận động cho giải Nobel của mình suốt nhiều năm, bắt đầu ngay trong nhiệm kỳ đầu tiên khi ông nói rằng “nhiều người nghĩ tôi xứng đáng với giải này”.

Trong cuộc tiếp Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu hồi tháng 2 tại Nhà Trắng, ông Trump lại nhắc đến chủ đề này: “Họ sẽ không bao giờ trao cho tôi Giải Nobel Hòa bình. Tôi xứng đáng, nhưng họ sẽ không bao giờ làm thế”.

Một cuộc thăm dò của Washington Post-Ipsos hồi tháng trước cho thấy, ngay cả một nửa số đảng viên Cộng hòa cũng cho rằng ông Trump không xứng đáng với giải thưởng này. Chỉ 22% người Mỹ đồng ý ông nên được vinh danh.

Tuy nhiên, sau khi Israel và Hamas ký kết giai đoạn đầu tiên của kế hoạch hòa bình do ông Trump đề xuất vào ngày 9/10, nhiều người ăn mừng trên đường phố Tel Aviv đã hô vang kêu gọi trao Nobel Hòa bình cho ông. Dù còn nhiều chi tiết cần thương lượng và có lẽ chưa kịp xét cho mùa giải năm nay, vốn sẽ công bố vào 10/10 giờ địa phương, song một số chuyên gia chính sách đối ngoại và cả những người từng chỉ trích ông đã bắt đầu nhìn nhận khả năng này nghiêm túc hơn, ít nhất là cho năm tới.

“Nếu kế hoạch hòa bình này tiến triển, ông Trump có thể có một cơ hội hợp pháp như bốn Tổng thống Mỹ từng nhận giải Nobel trước đây,” ký giả kỳ cựu David Sanger của New York Times viết.

Thượng nghị sĩ Dân chủ John Fetterman của bang Pennsylvania thậm chí tuyên bố sẽ dẫn đầu nỗ lực trao Nobel cho Trump nếu ông kết thúc được cả hai cuộc chiến ở Gaza và Ukraine. Nhưng song song với đó, hàng loạt diễn biến mới cũng cho thấy “chiến dịch Nobel” của ông Trump đang tự làm khó mình, phần lớn bởi chính những hành động của ông.

Vì sao ông Trump nghĩ mình xứng đáng?

Tổng thống Trump nhiều lần khẳng định mình đã góp phần chấm dứt nhiều cuộc chiến trên thế giới. “Tôi đã chấm dứt 6 cuộc chiến”, ông tuyên bố hôm 18/8 trong hội nghị thượng đỉnh với các lãnh đạo Ukraine và châu Âu.

Chỉ một ngày sau, trong cuộc phỏng vấn với Fox News, ông chỉnh lại con số thành 7 cuộc chiến, và trong nhiều dịp khác, ông Trump lặp lại tuyên bố rằng “chưa một ai từng làm được điều gì gần giống như vậy”.

Tiến sĩ Samir Puri, Giám đốc Trung tâm Quản trị toàn cầu và an ninh tại Chatham House nói với Sky News: “Những tuyên bố của ông Trump rõ ràng có phần phi lý – nhưng như thường lệ, giữa cái phi lý của ông vẫn có đôi chút sự thật”.

Tiến sĩ Puri lưu ý rằng, có “một khoảng cách rất lớn giữa việc khiến xung đột tạm dừng trong ngắn hạn và việc giải quyết tận gốc nguyên nhân chiến tranh”, đồng thời nhận định các động thái của ông chủ yếu là “kiểm soát xung đột”, chứ không phải “giải quyết xung đột”.

Ông Trump có thực sự được đề cử?

Hạn chót nộp đề cử Giải Nobel Hòa bình 2025 là ngày 31/1, không lâu sau khi ông Trump trở lại Nhà Trắng.

Trong hai nhiệm kỳ Tổng thống, ông đã được đề cử hơn 10 lần, những người đề cử ông bao gồm Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu, Thủ tướng Campuchia Hun Manet, một chính trị gia Ukraine, cùng một số nghị sĩ ở Mỹ, Thụy Điển và Na Uy.

Tuy nhiên, được đề cử không đồng nghĩa với việc trở thành ứng viên chính thức, và Ủy ban Nobel không công bố danh sách ứng viên trước khi giải được trao.

Theo thông báo, năm nay có 338 đề cử, gồm 244 cá nhân và 94 tổ chức. Không rõ ông Trump có được đề cử đúng hạn chót hay không.

Hồi tháng 7, Thủ tướng Netanyahu công khai đề cử ông Trump, ca ngợi ông là người “đang kiến tạo hòa bình, từng quốc gia và từng khu vực một”. Động thái này diễn ra sau khi ông Trump tự nhận công ngăn chặn “cuộc chiến 12 ngày” giữa Iran và Israel một tháng trước đó.

Sau thỏa thuận Gaza, giấc mơ trong tầm tay?

Giới chuyên gia nhận định rằng nếu Tổng thống Donald Trump gây sức ép thành công để chấm dứt chiến tranh Ukraine hoặc buộc Israel dừng chiến dịch ở Gaza, ông sẽ là ứng viên sáng giá cho giải Nobel.

Và diễn biến đột phá xảy ra trong ngày 9/10 khi Israel và Hamas chính thức ký thông qua giai đoạn đầu của kế hoạch hòa bình 20 điểm do ông khởi xướng, và Chính phủ Israel đã phê chuẩn thỏa thuận vào 10/10.

Dù giai đoạn đầu chưa bao gồm những điều khoản lớn trong kế hoạch hòa bình 20 điểm của ông, song đây rõ ràng là một bước đi đúng hướng. Chính quyền Tổng thống Trump đã nỗ lực thiết lập quan hệ chặt chẽ với các lãnh đạo Trung Đông, coi họ là “mảnh ghép thiết yếu” trong tiến trình hòa bình. Đáng chú ý nhất là việc ông gây sức ép mạnh mẽ chưa từng có lên Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu.

“Thỏa thuận ngừng bắn và trao trả con tin này, nếu thành công, chỉ có thể nhờ ông Trump đã gây áp lực với Thủ tướng Netanyahu”, nhà ngoại giao kỳ cựu Aaron David Miller thuộc Quỹ Carnegie nhận định. “Chưa có Tổng thống nào, dù thuộc đảng Cộng hòa hay Dân chủ, từng mạnh tay như vậy với một thủ tướng Israel”.

Phong cách ngoại giao “bất quy tắc” của ông Trump, vốn là yếu tố khiến các nhà lãnh đạo thế giới phải bối rối, dường như lần này đã chứng tỏ mặt tích cực.

Bóng đen từ “Chiến dịch Caribe”

Thế nhưng, cùng với những dấu ấn hòa bình tại Gaza, Tổng thống Trump lại đang khiến thế giới sững sờ với một loạt vụ tấn công bằng tên lửa vào các tàu được cho là buôn ma túy ở vùng biển Caribe.

Một thượng nghị sĩ cùng đảng Cộng hòa, Rand Paul, cảnh báo rằng “các cuộc tấn công này có thể giết nhầm người vô tội” và “khiêu khích một cuộc chiến thực sự với Venezuela”.

Tổng thống Colombia Gustavo Petro thì cáo buộc Washington “mở ra một vùng chiến sự mới” và ám chỉ Mỹ đang theo đuổi lợi ích dầu mỏ hơn là chống ma túy. Tất nhiên, Nhà Trắng bác bỏ cáo buộc này là “vô căn cứ và đáng lên án”.

Tuy nhiên, chính quyền của ông Trump lại không đưa ra bằng chứng cụ thể về việc những con tàu bị đánh chìm có thực sự là mục tiêu hợp pháp - thuyền buôn ma túy như họ cáo buộc. Các chuyên gia pháp lý cảnh báo việc tiêu diệt thay vì bắt giữ nghi phạm “thiếu căn cứ pháp lý” và “có thể cấu thành tội ác chiến tranh”.

Trấn áp trong nước - “bóng dáng thiết quân luật”

Trong nước, Tổng thống Trump cũng đang có những động thái quân sự hóa nước Mỹ theo cách khiến nhiều người lo ngại. Gần đây, một thẩm phán do chính ông Trump bổ nhiệm tuyên bố việc ông triển khai Vệ binh Quốc gia đến Portland, Oregon là trái pháp luật, vì các cuộc biểu tình tại đây “không đủ mức bạo lực nghiêm trọng”.

Vị thẩm phán cảnh báo hành động của Chính phủ “có dấu hiệu áp đặt thiết quân luật”, làm mờ ranh giới giữa quyền lực dân sự và quân sự – “đe dọa nền tảng của nền dân chủ Mỹ”. Thay vì tuân thủ phán quyết, chính quyền Trump tìm cách gây sức ép với Tòa án Tối cao sa thải vị thẩm phán.

“Chiến dịch Nobel” - màn trình diễn hay thành tựu thực sự?

Tổng thống Trump khẳng định ông “đã chấm dứt hàng loạt cuộc chiến” trên toàn cầu, từ Trung Đông, châu Phi tới châu Á. Nhưng theo CNN, nhiều tuyên bố của ông không chính xác: Ở một số nơi, Mỹ chỉ đóng vai trò thứ yếu trong các thỏa thuận, thậm chí không có chiến tranh thực sự xảy ra.

Hơn nữa, theo Giáo sư Nina Graeger, Giám đốc Viện Nghiên cứu hòa bình Oslo (PRIO), diễn biến tại Gaza đến quá muộn để ảnh hưởng đến kết quả giải năm nay. “Rất khó có khả năng các sự kiện qua đêm ở Gaza sẽ tác động đến quyết định của Ủy ban Nobel vào ngày mai”, bà nói với Sky News. “Tại thời điểm này, người đoạt giải đã được chọn, và bài phát biểu công bố cũng đã chuẩn bị xong”.

Bà cho rằng, nếu kế hoạch 20 điểm của ông Trump thực sự mang lại hòa bình lâu dài và bền vững ở Gaza, “Ủy ban sẽ phải cân nhắc nghiêm túc trong mùa xét giải năm sau”.

Tuy nhiên, bà nhấn mạnh: “Họ cũng sẽ phải đánh giá thành tựu đó trong bối cảnh tổng thể, cả về nỗ lực thúc đẩy hòa bình của ông Trump trong nước và trên toàn cầu, theo đúng tinh thần di chúc của Alfred Nobel”.

Theo di chúc của Alfred Nobel, giải thưởng này dành cho người “đã làm nhiều nhất hoặc tốt nhất để thúc đẩy tình hữu nghị giữa các quốc gia”. Tuy nhiên, đó lại không phải là điều Tổng thống Donald Trump đang làm, theo bà Graeger. “Tổng thống nước Mỹ đã rút khỏi Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Thỏa thuận Khí hậu Paris, khơi mào một cuộc chiến thương mại với các đồng minh lâu năm”, “đó không phải là hình ảnh mà chúng ta nghĩ tới khi nói về một Tổng thống yêu chuộng hòa bình hay một người thực sự quan tâm đến việc thúc đẩy hòa bình toàn cầu”, bà nói.

Các nhà phân tích cho rằng, nếu xét trên toàn cảnh, trao Nobel Hòa bình cho một nhà lãnh đạo đang vướng cáo buộc đàn áp trong nước và tấn công ngoài lãnh thổ quả thực là một nghịch lý. Giấc mơ Nobel của Tổng thống Donald Trump, ít nhất vào lúc này, vẫn là một màn trình diễn nhiều hơn là di sản hòa bình thực sự.