Gác lại quá khứ, viết tiếp tương lai

Bình thường hóa - nền móng vững chắc đầu tiên

- Trong tâm trí của nhiều người, có lẽ hình ảnh lá cờ Mỹ lần đầu tiên được kéo lên trên đất nước Việt Nam thống nhất vào năm 1995, 20 năm sau khi chiến tranh kết thúc, sẽ là một ký ức khó quên, thưa ông?

- Để đánh giá thì cột mốc trọng đại nhất phải nói đến là vào đêm ngày 11.7.1995 (theo giờ Hoa Kỳ) tức sáng ngày 12.7.1995 (theo giờ Việt Nam), Tổng thống Hoa Kỳ khi đó là ông Bill Clinton thông báo: “Hôm nay, tôi tuyên bố Hoa Kỳ chính thức bình thường hóa quan hệ với Việt Nam”. Cùng ngày, Thủ tướng Việt Nam Võ Văn Kiệt thông báo quyết định bình thường hóa quan hệ ngoại giao với Hoa Kỳ. Sự kiện trọng đại này đánh dấu Việt Nam và Hoa Kỳ chính thức khép lại quá khứ thù địch, mở ra một chương mới cho tương lai. Đây là viên gạch chắc chắn, cơ sở quan trọng đầu tiên cho mối quan hệ nhiều đột phá giữa hai nước sau này.

Một tháng sau, ngày 5.8.1995, tại Hà Nội, Bộ trưởng Ngoại giao Hoa Kỳ Warren Christopher và Bộ trưởng Ngoại giao Việt Nam Nguyễn Mạnh Cầm ký Nghị định thư, chính thức thiết lập quan hệ ngoại giao. Sau đó, Việt Nam và Hoa Kỳ khai trương Đại sứ quán tại Washington D.C và Hà Nội. Vào thời điểm đó, hình ảnh lá cờ Hoa Kỳ tung bay ở Đại sứ quán Mỹ số 7 Láng Hạ, Hà Nội là ký ức khó quên đối với nhiều người.

Bình thường hóa và chính thức thiết lập quan hệ ngoại giao là cột mốc trọng đại, không chỉ đối với hai nước mà còn đối với khu vực và quốc tế. Với Việt Nam và Hoa Kỳ, đây là dấu mốc lịch sử khép lại quá khứ đối đầu, tạo tiền đề và cơ sở cho quá trình xây dựng lòng tin và phát triển quan hệ đối tác trên nhiều lĩnh vực.

Với Việt Nam, sự kiện này đã củng cố chính sách đối ngoại đa phương hóa, đa dạng hóa của chúng ta; củng cố vị thế của Việt Nam ở khu vực Đông Nam Á và trên thế giới. Đây cũng là tiền đề để Việt Nam trở thành một thành viên tích cực trong các tổ chức quốc tế như WTO và ASEAN.

Đối với nhiều quốc gia xung đột khác, con đường hòa bình là minh chứng cho khả năng gác lại quá khứ để xây dựng tương lai, trở thành một bài học quan trọng về ngoại giao và giải quyết xung đột.

- Như ông vừa khẳng định, sự kiện bình thường hóa quan hệ song phương cách đây 30 năm đã đưa quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ bước sang trang sử mới. Ông có thể điểm lại những dấu mốc nổi bật trong quan hệ hai nước kể từ sự kiện quan trọng đó?

Kể từ khi hai nước bình thường hóa quan hệ năm 1995, quan hệ song phương giữa Việt Nam và Hoa kỳ đã có những bước phát triển liên tục và mạnh mẽ với nhiều dấu mốc quan trọng:

Đầu tiên là việc hai nước đạt được Hiệp định thương mại song phương (13.7.2000) và ký thỏa thuận về việc Việt Nam gia nhập WTO (31.5.2006), mở đường cho sự phát triển ngoạn mục về quan hệ kinh tế - thương mại của Việt Nam với Hoa Kỳ và thế giới.

Hai chiếc vé thông hành này đã giúp thúc đẩy thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ từ 450 triệu USD năm 1995 lên tới gần 130 tỷ USD năm 2023, tức là tăng gần 300 lần, một con số mà không ai trong chúng ta có thể mường tượng được khi ký BTA với Hoa Kỳ năm 2000. Hoa Kỳ hiện tại là thị trường xuất khẩu hàng hóa lớn nhất của Việt Nam và Việt Nam là bạn hàng lớn thứ 8 của Hoa Kỳ. Và với việc gia nhập WTO, kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam từ mức 85 tỷ USD năm 2006 đã tăng hơn 8 lần, lên 683 tỷ USD năm 2023.

Hai nước cũng thường xuyên trao đổi đoàn cấp cao để tăng cường hiểu biết và định hướng phát triển quan hệ song phương. Bill Clinton là Tổng thống Hoa Kỳ đầu tiên thăm Việt Nam vào tháng 11.2000 kể từ sau chiến tranh. Tiếp đó, tất cả các đời Tổng thống Hoa Kỳ dù thuộc đảng Dân chủ hay Cộng hòa đều thăm Việt Nam: Tổng thống George Bush (tháng 11.2006), Barrack Obama (tháng 5.2016), Donald Trump (tháng 11.2017 và tháng 2.2019) và Joe Biden (tháng 9.2023).

Về phía Việt Nam, tiếp sau chuyến thăm đầu tiên tới Hoa Kỳ của Thủ tướng Phan Văn Khải (tháng 6.2005), các lãnh đạo cấp cao nhất của Việt Nam cũng đã thăm Mỹ, trong đó phải kể đến chuyến thăm lịch sử đầu tiên của Tổng Bí thư Đảng cộng sản Việt Nam Nguyễn Phú Trọng (tháng 7.2015) và việc hai nước ký Tầm nhìn chung về quan hệ hai nước.

Cùng với các chuyến thăm đó là việc hai nước quyết định nâng cấp quan hệ lên thành Đối tác Toàn diện (trong chuyến thăm Hoa Kỳ của Chủ tịch nước Trương Tấn Sang tháng 7.2013) và Đối tác Chiến lược Toàn diện (trong chuyến thăm Việt Nam của Tổng thống Obama tháng 9.2023), mở ra những trang mới cho việc phát triển mạnh mẽ quan hệ hai nước trên hầu hết tất cả các lĩnh vực vì hòa bình, hợp tác và phát triển ở khu vực và trên thế giới.

Mở ra giai đoạn phát triển mới

- Như ông vừa đề cập, sự kiện hai nước nâng cấp lên Đối tác Chiến lược Toàn diện năm 2023 đánh dấu một bước phát triển quan trọng trong quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ trong giai đoạn hiện nay, thưa ông?

Tháng 9.2023, trong chuyến thăm chính thức cấp Nhà nước tới Việt Nam của Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden theo lời mời của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, Việt Nam và Hoa Kỳ đã ra Tuyên bố chung về nâng cấp quan hệ lên “Đối tác Chiến lược Toàn diện vì hòa bình, hợp tác và phát triển bền vững”. Việc xác lập khuôn khổ quan hệ mới đã chứng minh rõ nét tính đúng đắn về quyết sách, tầm nhìn dài hạn, quyết tâm chính trị cao của lãnh đạo hai nước, mở ra một giai đoạn lịch sử mới của hợp tác song phương Việt Nam - Hoa Kỳ; đồng thời tạo ra sức lan tỏa cả ở khu vực và trên thế giới.

Trước hết, đây là lần đầu tiên trong lịch sử, Việt Nam thiết lập quan hệ Đối tác Chiến lược và Đối tác Chiến lược Toàn diện với tất cả các đối tác quan trọng hàng đầu của chúng ta, trong đó có cả 5 nước Ủy viên Thường trực Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc (là Nga, Trung Quốc, Hoa Kỳ, Pháp và Anh) và 5 nền kinh tế lớn nhất thế giới (là Hoa Kỳ, Trung Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ và Đức). Điều này đã giúp khẳng định và củng cố vị thế, uy tín của Việt Nam trên trường quốc tế. Không phải ngẫu nhiên mà sau Hoa Kỳ, một loạt nước đã nâng cấp quan hệ lên Đối tác Chiến lược Toàn diện với Việt Nam như Nhật Bản (tháng 11.2023), Australia (tháng 3.2024), Pháp (tháng 10.2024), và Malaysia (tháng 11.2024). Rồi EU, Indonesia, Singapore… cũng bày tỏ mong muốn nâng cấp Đối tác Chiến lược Toàn diện với ta trong thời gian tới.

Thứ hai, việc nâng cấp lên Đối tác Chiến lược Toàn diện đã mở ra một giai đoạn phát triển mới về chất của mối quan hệ giữa Việt Nam và Hoa Kỳ. Lãnh đạo hai nước đã thống nhất 10 nội dung hợp tác trọng tâm, đặc biệt là hợp tác về kinh tế, khoa học công nghệ, chuyển đổi số, chuỗi cung ứng về bán dẫn, AI…, tạo ra những khâu đột phá quan trọng cho quan hệ hai nước trong nhiều năm tới. Việc một loạt các tập đoàn công nghệ hàng đầu “đổ bộ” vào Việt Nam thời gian qua như Nvidia, Space X, Google, Meta, Qualcomm, LAM Research, Synopsys và Marvell, Amkor… với những kế hoạch cụ thể chuyển dịch chuỗi cung ứng sang Việt Nam, lập trung tâm nghiên cứu và phát triển về trí tuệ nhân tạo AI, trung tâm dữ liệu AI, mở rộng đầu tư, kinh doanh, sản xuất chip bán dẫn… tại Việt Nam là những minh chứng cụ thể cho nội dung hợp tác mới, có tính đột phá này. Điều đó sẽ phục vụ thiết thực và hiệu quả cho định hướng chiến lược khi đất nước bước vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình nhằm đạt được mục tiêu đến năm 2030 Việt Nam trở thành một nước có thu nhập trung bình cao và năm 2045 thành nước phát triển có thu nhập cao.

Thứ ba, việc nâng cấp quan hệ với Hoa Kỳ cũng chứng tỏ sự đúng đắn của đường lối đối ngoại độc lập tự chủ, đa dạng hóa, đa phương hóa quan hệ quốc tế của Đảng và Nhà nước ta. Cùng với việc nâng cấp quan hệ với Hoa Kỳ, Việt Nam chúng ta cũng đã củng cố và làm sâu sắc hơn quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện với Trung Quốc, Nga và nhiều đối tác quan trọng khác. Các nhà phân tích chính trị quốc tế đã đánh giá rất cao việc Việt Nam là nước duy nhất trên thế giới đón Nguyên thủ các nước Hoa Kỳ, Trung Quốc, Nga và một loạt nước lớn khác tới thăm trong năm 2023 và 2024 cũng như nâng cấp quan hệ với nhiều đối tác quan trọng.

Với Hoa Kỳ, thiết lập Đối tác Chiến lược Toàn diện với Việt Nam là một mục tiêu quan trọng trong chiến lược Ấn Độ dương - Thái Bình dương tự do và rộng mở. Đồng thời, như Tổng thống Biden phát biểu tại Đại hội đồng Liên Hợp Quốc vào tháng 9.2023, quan hệ giữa Hoa Kỳ và Việt Nam từ cựu thù trở thành Đối tác Chiến lược Toàn diện là “minh chứng cho khả năng hoà giải để cùng tiến về phía trước giữa các quốc gia”.

Vị Tổng thống Hoa Kỳ đầu tiên vẫy lá cờ đỏ sao vàng

- Ngày 20.1.2025 tới, ông Donald Trump sẽ trở lại Nhà Trắng trong nhiệm kỳ Tổng thống thứ hai. Từng là Đại sứ đặc mệnh toàn quyền của Việt Nam tại Hoa Kỳ, ông đánh giá như thế nào về mối quan hệ giữa hai nước trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông Donald Trump?

Tôi có rất nhiều ấn tượng về mối quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ trong nhiệm kỳ Tổng thống đầu tiên của ông Donald Trump (2016 - 2020). Về tổng thể, mối quan hệ song phương đã tiếp tục đà phát triển mạnh mẽ trên cơ sở quan hệ Đối tác Toàn diện được thiết lập vào năm 2013. Điều đó được thể hiện trên tất cả các lĩnh vực, từ chính trị - ngoại giao, an ninh quốc phòng, đến kinh tế - thương mại và đầu tư, giáo dục, khoa học công nghệ, giao lưu Nhân dân…

Điều đặc biệt là ngay trong nhiệm kỳ đầu tiên của mình, ông Donald Trump đã thăm Việt Nam không chỉ một mà tới hai lần: lần thứ nhất vào tháng 11.2017 khi ông tới dự Hội nghị Thượng đỉnh APEC tại Đà Nẵng và sau đó ra Hà Nội thăm song phương cấp Nhà nước. Chuyến thăm này đánh dấu ông là Tổng thống Hoa Kỳ duy nhất cho đến nay thăm Việt Nam ngay trong năm đầu tiên của nhiệm kỳ. Lần thứ hai ông tới thăm Việt Nam là vào tháng 2.2019 để dự Hội nghị Thượng đỉnh Mỹ - Triều Tiên lần thứ 2 được tổ chức ở Hà Nội.

Trong các phát biểu của mình, ông Trump đã bày tỏ sự mến mộ sâu sắc đối với đất nước, con người và những thành tựu của Việt Nam; đồng thời khẳng định hai nước có nhiều lợi ích chung để tăng cường hợp tác trong thời gian tới. Cá nhân tôi rất ấn tượng khi ông Donald Trump là Tổng thống Hoa Kỳ đầu tiên cầm lá cờ đỏ sao vàng để vẫy chào những người bạn Việt Nam. Một hình ảnh đẹp và hàm súc.

Quan hệ kinh tế thương mại giữa hai nước trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump cũng đã tăng từ 41 tỷ USD năm 2015 lên gần 91 tỷ USD năm 2020, tức là tăng hơn gấp đôi mặc dù còn bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19 và các chính sách giãn cách xã hội ở cả hai nước, mặc dù trong thời gian này cũng xuất hiện một số vấn đề cần xử lý, chẳng hạn như sự quan tâm của Hoa Kỳ về vấn đề thâm hụt thương mại.

Thế và lực trong kỷ nguyên mới

- Nhìn lại những thành tựu mà mối quan hệ song phương đạt được trong 30 năm qua, cùng với với ấn tượng tốt đẹp của Tổng thống Donald Trump về Việt Nam, ông có đánh giá như thế nào về quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ trong những năm sắp tới?

Tôi cho rằng, có nhiều cơ sở để lạc quan về mối quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ trong tương lai.

Thứ nhất, hai đảng Dân chủ và Cộng hòa, dù có thể mâu thuẫn trong nhiều vấn đề nội bộ, nhưng lại có sự đồng thuận cao về hướng phát triển mạnh mẽ và làm sâu sắc hơn nữa quan hệ với Việt Nam. Đồng thuận lưỡng đảng này giải thích tại sao trải qua các đời tổng thống khác nhau, thuộc Dân chủ hay Cộng hòa, quan hệ hai nước vẫn liên tục phát triển. Có lẽ Việt Nam cũng là nước hiếm hoi trên thế giới mà trong suốt 30 năm qua các đời Tổng thống Hoa Kỳ đều đặt chân tới, như tôi đã nhấn mạnh ở trên.

Với vị thế địa chính trị có tính chiến lược của mình trong khu vực, quan hệ với Việt Nam luôn được định vị là một ưu tiên trong các chiến lược của Mỹ đối với khu vực, trước đây là khu vực châu Á - Thái Bình dương và kể từ nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump đã được phát triển và mở rộng ra toàn khu vực Ấn Độ dương - Thái Bình dương. Chúng ta chưa rõ Chính quyền của Tổng thống Trump trong nhiệm kỳ mới có đưa ra chiến lược mới nào đối với khu vực hay không, nhưng có điểm khá chắc chắn rằng phát triển hơn nữa quan hệ với Việt Nam sẽ tiếp tục được xác định là một trong những ưu tiên.

Thứ hai, hai nước đã xây dựng nền tảng quan hệ vững chắc suốt 30 năm. Đó là một quá trình khá dài và phức tạp, trải qua nhiều thử thách, từ hòa giải, tăng cường hiểu biết, từng bước xây dựng và củng cố lòng tin và đã được nâng lên mức cao nhất là Đối tác Chiến lược Toàn diện. Giữa hai nước đã xác lập một loạt các cơ chế đối thoại, cơ chế xử lý các vấn đề có thể nảy sinh, từ chính trị - ngoại giao, an ninh quốc phòng, đến kinh tế - thương mại và đầu tư…

Đặc biệt là việc hai nước đã xác định được các nguyên tắc: tôn trọng Hiến chương Liên Hợp Quốc, luật pháp quốc tế; tôn trọng độc lập chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, thể chế chính trị của nhau. Những nguyên tắc đó lần đầu tiên được lãnh đạo hai nước xác định khi thiết lập quan hệ Đối tác toàn diện năm 2013 và được tái khẳng định nhiều lần trong các chuyến thăm cấp cao trong những năm tiếp theo, trong đó có Tuyên bố chung nhân chuyến thăm của Tổng thống Donald Trump năm 2017 cũng như trong Tuyên bố chung xác lập quan hệ Đối tác Chiến lược Toàn diện năm 2023.

Thứ ba, chúng ta biết rằng chủ trương “nước Mỹ trên hết” và “làm cho nước Mỹ vĩ đại trở lại” của Tổng thống đắc cử Donald Trump đang tạo ra một hiệu ứng khiến các nhà đầu tư Hoa Kỳ và các nước khác đang chuyển dịch chuỗi cung ứng từ những thị trường có thể bị áp thuế cao sang các nước khác ở khu vực, trong đó có Việt Nam. Điều này sẽ khiến đầu tư của Hoa Kỳ vào Việt Nam tăng đáng kể trong thời gian tới, nhất là trong lĩnh vực công nghệ cao, bán dẫn, trí tuệ nhân tạo…

Thứ tư, cá nhân ông Donald Trump có nhiều thiện cảm với đất nước và người dân Việt Nam. Tôi rất chú ý đến sự kiện, chỉ vài ngày sau khi đắc cử Tổng thống, ông Donald Trump đã có cuộc điện đàm quan trọng với Tổng Bí thư Tô Lâm, trong đó ông bày tỏ vui mừng trước những tiến triển trong quan hệ hai nước thời gian qua, hàm ý cả việc hai nước đã nâng tầm Đối tác Chiến lược Toàn diện, và khẳng định coi trọng quan hệ với Việt Nam và hợp tác kinh tế Hoa Kỳ - Việt Nam. Nhân dịp này, ông Trump cũng bày tỏ tin tưởng quan hệ hữu nghị giữa hai nước sẽ tiếp tục phát triển; đồng thời nhận lời mời của Tổng bí thư Tô Lâm tới thăm Việt Nam trong tương lai. Đó là những cam kết mạnh mẽ của vị Tổng thống thứ 47 của Mỹ về quan hệ hai nước trong những năm tới. Ngay cả việc ông Trump lựa chọn điện đàm với Tổng bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam hai lần trong một thời gian ngắn trước và sau khi đắc cử cũng là minh chứng rõ ràng nhất cho thấy, ông coi trọng nguyên tắc tôn trọng thể chế chính trị của Việt Nam mà lãnh đạo hai nước đã nhiều lần khẳng định.

Bên cạnh những mặt thuận lợi nêu trên, chúng ta cũng phải lường trước những vấn đề có thể nảy sinh trong quan hệ hai nước thời gian tới, đặc biệt là vấn đề thương mại. Hiện nay Việt Nam đã trở thành bạn hàng thương mại lớn thứ 8 của Mỹ, trong đó thặng dư thương mại của Việt Nam lớn thứ 4, chỉ sau Trung Quốc, Mexico và EU. Ông Donald Trump đã nhiều lần nêu chính sách “thương mại công bằng” và ý định sẵn sàng áp thuế cao hơn với các nước có thặng dư thương mại lớn với Hoa Kỳ khi cần thiết.

Nhìn lại 30 năm bình thường hóa, quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ những năm tới dưới thời của Tổng thống Donald Trump đang đứng trước cả những cơ hội to lớn, và tất nhiên, cả những thách thức. Điều quan trọng là chúng ta cần nêu cao tinh thần chủ động và linh hoạt ứng phó nhằm tận dụng thật tốt cơ hội mới đang mở ra, giảm thiểu rủi ro, biến thách thức thành cơ hội. Điều đó đòi hỏi sự chủ động vào cuộc của tất cả các cấp, các ngành có liên quan, của cả các địa phương và doanh nghiệp.

Việc Tổng bí thư Tô Lâm điện đàm sớm với Tổng thống đắc cử Donald Trump là một minh chứng cho thấy sự chủ động của phía Việt Nam ở cấp cao nhất. Chính phủ cũng đang vào cuộc một cách quyết liệt và khẩn trương trước những cơ hội hợp tác mới, nhất là trong lĩnh vực hợp tác công nghệ cao, AI, bán dẫn… Quốc hội, các Ủy ban của Quốc hội, các đại biểu Quốc hội cũng sẽ phát huy thế mạnh của ngoại giao nghị viện, ngoại giao Nhân dân, tăng cường kết nối với Quốc hội Mỹ - cả Thượng viện và Hạ viện, để thúc đẩy các chương trình hợp tác, trao đổi kinh nghiệm giữa hai cơ quan lập pháp.

Quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ là mối quan hệ rất đặc biệt, từ đối địch trở thành bạn bè, rồi Đối tác Toàn diện, và giờ đây là Đối tác Chiến lược Toàn diện. Con đường của quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ là con đường của hòa giải và phát triển. Tôi tin rằng, với cơ sở vững chắc mà hai nước đã tạo dựng được trong suốt 30 năm qua, với lòng tin và quyết tâm chính trị của lãnh đạo mới ở cả hai nước, quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ sẽ có thế và lực để vươn lên trong kỷ nguyên mới.

- Xin trân trọng cảm ơn ông!