Fado - Nhạc soul của Bồ Đào Nha

      Ai đã từng đọc tiểu thuyết Đêm Lisbon (The Night in Lisbon, 1963) của nhà văn Đức Erich Maria Remarque hẳn sẽ ngạc nhiên khi ngày nay khung cảnh thành phố về khuya đã hoàn toàn khác trước. Không chỉ Lisbon, mà đêm đêm trên khắp đất nước Bồ Đào Nha đều du dương giai điệu fado ru hồn người.
      Hoài niệm cay đắng mà ngọt ngào!
      Fado, tiếng Bồ Đào Nha có nghĩa là “định mệnh”, được hình thành ban đầu từ những giai điệu thê lương với những lời ca về biển cả hoặc cuộc sống nghèo khổ của dân chài.
Xuất xứ từ các nghệ sỹ đàn hát rong ở những nước châu âu thời Trung cổ, fado dần bị pha trộn giữa nhịp điệu của nhạc dân gian châu Phi về sự đày ải và những bi kịch tình yêu do các nô lệ da đen mang đến, với những bản ballard buồn mang âm hưởng Ả rập của giới thủy thủ Bồ Đào Nha. Nhạc fado dân dã bắt đầu hình thành rõ nét vào thế kỷ XVIII trong các khu phố Alfama và Mouraria ở Lisbon. Trong khu Alfama ngày nay có hẳn một bảo tàng chuyên về nhạc fado. 
      Fado có những quy tắc riêng dành cho cả người biểu diễn lẫn khán giả. Fado truyền thống thường gồm ba ca khúc dài ba phút được một nghệ sỹ biểu diễn liên tục (gọi là fadista) có sự phụ họa của nhạc công đàn guitar 12 dây (guitarra, thùng đàn có hình trái lê và to hơn mandolin) và woodwind (nhạc cụ hơi làm bằng gỗ). Các ca khúc fado như một bài thơ gồm bốn đoạn, diễn tả nhiều trạng thái tình cảm khác nhau. Giọng ca chất chứa tinh chất của tính cách Bồ Đào Nha, gọi là saudade, tức là nỗi hoài niệm cay đắng mà ngọt ngào. Ngày nay, có nhiều phòng biểu diễn fado để giải trí cho du khách. Điều đặc biệt là các fadista chỉ cất giọng sau 10 giờ tối. 
      Nhắc đến fado, người ta chắc chắn cũng không quên nữ hoàng của dòng nhạc này. Amalia Rodrigues từng đoạt giải nhất ở các kỳ thi fado quốc tế tổ chức tại Madrid (Tây Ban Nha) và Rio de Janeiro (Brazil). Mặc dù qua đời năm 1999, song dạo qua các đường phố ở Lisbon ngày nay, người ta vẫn thấy hình ảnh Amalia trên các CD và văng vẳng giọng hát của bà, nhất là hai đĩa fado bất tử Com que voz và O melhor phát ra từ những ngôi nhà ven đường.

      Vượt ra ngoài biên giới quốc gia
      Ca sỹ fado thông thường hiếm khi nổi danh ngoài biên giới quốc gia. Song cứ nhìn nữ ca sỹ xinh đẹp 28 tuổi Nelly Furtado hồi năm ngoái ẵm tới năm giải thưởng Juno quan trọng nhất (Đĩa đơn và Album hay nhất, giải người hâm mộ lựa chọn, Nghệ sỹ và Album nổi bật của năm), giải thưởng được xem như Grammy của Canada, cũng đủ thấy thông lệ trên đã thay đổi. Furtado nổi tiếng là người thích những thể nghiệm mới với các loại nhạc cụ, âm thanh, thể loại âm nhạc và phong cách hát khác nhau. Nữ ca sỹ gốc Bồ Đào Nha này đã nghe đủ loại nhạc, từ R&B, hip hop, alternative rock, đến world music, nhưng Furtado đặc biệt thích thú nhạc fado của Bồ Đào Nha và nó cũng có những ảnh hưởng nhất định trong việc định hình phong cách của cô. Trước đó, bản fado Forca của Furtado đã được chọn làm ca khúc chính thức tại Vòng chung kết Bóng đá châu âu Euro 2004 tổ chức tại Bồ Đào Nha. 
      Thực tế, fado bắt đầu được quốc tế chú ý đến từ năm 2003 khi album Harem của Sarah Brightman gây tiếng vang lớn trên thế giới và bài hát cùng tên trong album được đánh giá là đỉnh cao của âm nhạc hiện đại. Bản phóng tác Harem có thể được coi là sự pha trộn hoàn hảo các yếu tố âm nhạc của ấn Độ và Trung Đông. Nguyên gốc của ca khúc Harem là giai điệu của một khúc dạo đầu do hai nhà soạn nhạc Ferrer Trinidade và Frederico De Brito phóng tác từ bản fado Bồ Đào Nha có tên là Canao do Mar (Bài hát cho biển khơi). 
      Sau Brightman, với cách thức tiếp cận hình thái truyền thống theo kiểu hiện đại, nữ ca sỹ Bồ Đào Nha gốc Mozambique 32 tuổi Mariza Reis Nunes cũng đã thành công trên sân khấu quốc tế. Di sản châu Phi cùng những tháng ngày dài ở Brazil khi còn vị thành niên đã cung cấp “nguyên liệu thô” cho phong cách đầy tính sáng tạo sau này. Album Transparente thu âm tại Brazil đã tiến thẳng tới hàng top trong danh sách những đĩa hát bán chạy nhất ở Bồ Đào Nha ngay sau khi phát hành. Vé các buổi hoà nhạc của cô ở trong nước cũng như quốc tế đều bán hết... 
      Mặc dù đã vươn mình ra thế giới, song xu hướng của fado vẫn luôn trung thành với những lời ca buồn hoài niệm đắng cay, nhưng ngọt ngào giai điệu. 

Theo The New York Times