Đức mẹ Sistine

Dường như có điều gì đó phi thường khi tấm màn xanh được hé mở, một khung trời lồng lộng rực sáng bởi những tầng mây hiện ra. Ở trung tâm bức tranh là Đức mẹ hiển linh, trên tay bế Chúa hài đồng như tin mừng của Thiên chúa. Madona Sistine được vẽ vào giai đoạn mà nhân cách và tài năng nghệ thuật của Raphael đạt đến độ chín muồi. Nếu tác phẩm Madona del Granduca (1905), vẽ khi ông vừa đặt chân đến Florence, còn ít nhiều chịu ảnh hưởng của Leonard da Vinci, thì với Madona Sistine tầm vóc của một bậc thầy đã hiển hiện. Sự tinh tế được nhìn thấy trong từng nét vẽ. Ánh sáng dịu nhẹ như tỏa ra từ gương mặt Đức mẹ với phong thái hết sức đời thường. Tấm khăn choàng của bà được một ngọn gió nhẹ làm bồng lên, tạo ra sự cân bằng tự nhiên giữa thế tay đỡ đứa trẻ nép sát vào gương mặt mình như sự trở che đầy yêu thương. Có lẽ chính sự Thánh thiêng được lồng gắn trong cảm xúc của tình mẫu tử vô bờ đã làm nên phong cách riêng của Raphael trong hầu hết tác phẩm về Đức mẹ.

Đức mẹ Sistine, sơn dầu của Raphael, kích thước 265x196cm, lưu giữ tại Bảo tàng Alte Meister, Dresden, Đức

Nhưng nếu chỉ dừng lại ở hình tượng đẹp của những nhân vật được biểu thị ra ở đây, thì chưa chắc bức tranh đã trở thành kiệt tác của mọi thời đại. Hai nhân vật quỳ gối bên Đức mẹ và Chúa hài đồng, St. Sisto và Barbara còn là biểu tượng “tử vì đạo” ở thế kỷ thứ III, khi giáo hội Roma bị bức hại. Giữa không gian mây trời với ánh sáng lung linh, dưới chân Đức mẹ, họ như hiện ra ở một cảnh giới khác. Sự xuất hiện của họ khiến bức tranh có ý nghĩa đặc biệt trong việc tuyên xưng đức tin về cuộc sống vĩnh hằng nơi Thiên chúa. Không chỉ vậy, đằng sau lưng Đức mẹ, ẩn hiện trong tầng mây là những sinh linh nhỏ bé, tạo nên ảo cảnh cuốn cái nhìn thị giác vào chiều sâu của bức tranh, ở đó niềm tin tâm linh bừng sáng.

Raphael đã cố tình tạo ra tấm màn nhung xanh với chiếc dây chăng ngang được vén ra. Nó cũng giống như việc ông tự kể một câu chuyện về Đức mẹ và Chúa hài đồng theo cách riêng. Cái thực hiển hiện trong hình mẫu của con người, hòa trong cái ảo về những truyền thuyết sáng thế. Hai đứa trẻ chống cằm nhìn lên như một sự suy ngẫm, chiêm nghiệm mà chỉ những người có đức tin mới thấy hết sự màu nhiệm đó. 

Đứng về mặt hội họa, không chỉ sự cân bằng hoàn hảo một cách tự nhiên trong bố cục, tỷ lệ vàng được nhìn thấy trong từng chi tiết các nhân vật được biểu thị, điều làm Raphael trở thành là một trong ba bậc thầy Phục hưng (cùng với Leonard da Vinci và Michelangelo) chính là khả năng sử dụng màu sắc tài tình. Madona Sistine là điển hình của sự tươi sáng rực rỡ với sắc xanh, cam và ánh vàng kỳ ảo. Chúng hòa quyện với nhau một cách êm dịu như tạo ra niềm vui vô bờ mà không phải họa sĩ nào cũng làm được. Nhà mỹ thuật sử thời đó Giorgio Vasari đã phải thốt lên: “kiệt tác hiếm hoi và phi thường”.