Dự thảo Luật Dân số: Nền tảng pháp lý cho công tác dân số trong giai đoạn mới

Cục trưởng Cục Dân số Lê Thanh Dũng đã khẳng định như vậy tại buổi gặp gỡ chia sẻ với báo chí về những điểm mới trong dự thảo Luật Dân số, thay thế cho Pháp lệnh Dân số sáng 7/11.

Giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh

Phó Cục trưởng Cục Dân số Phạm Vũ Hoàng cho biết, so với Pháp lệnh Dân số, dự thảo luật lần này cụ thể hơn về các chính sách và biện pháp nâng cao chất lượng dân số, truyền thông, giáo dục, và vận động xã hội về dân số. Việc ban hành Luật Dân số sẽ hoàn thiện hành lang pháp lý, góp phần nâng cao sức khỏe thể chất, tinh thần, tầm vóc, tuổi thọ và chất lượng cuộc sống của người dân Việt Nam.

Liên quan đến tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh, Cục Dân số cho biết, báo cáo quốc gia đầu tiên về đăng ký và thống kê hộ tịch giai đoạn 2021-2024 vào cuối tháng 4 do Cục Thống kê xây dựng trên cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử toàn quốc, với sự hỗ trợ của Quỹ Dân số Liên hợp quốc (UNFPA) và Tổ chức Y tế công cộng (VS) cho thấy, tỷ lệ mất cân bằng giới tính khi sinh ở nước ta ngày càng nghiêm trọng, trong đó Bắc Ninh là địa phương có mức chênh lệch cao nhất, đạt 119,6 bé trai trên 100 bé gái.

Theo Bộ Y tế, nếu mất cân bằng giới tính khi sinh tiếp tục ở mức cao, đến năm 2034, Việt Nam sẽ thừa 1,5 triệu nam giới trong độ tuổi 15-49, con số này sẽ tăng lên 1,8 triệu vào năm 2059.

Trước thực trạng này, để giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh và đưa tỷ số giới tính khi sinh về mức cân bằng tự nhiên, dự thảo Luật Dân số đưa ra một số quy định: Cấm lựa chọn giới tính thai nhi dưới mọi hình thức trừ trường hợp xác định giới tính phục vụ chẩn đoán và điều trị các bệnh di truyền liên quan đến giới tính; khuyến khích đưa nội dung không trọng nam hơn nữ, không lựa chọn giới tính khi sinh vào hương ước, quy ước của cộng đồng dân cư.

Một điểm quan trọng của dự thảo Luật Dân số là sẽ đình chỉ đối với người hành nghề y có hành vi công bố, thông báo, tiết lộ thông tin về giới tính thai nhi cho khách hàng trừ trường hợp xác định giới tính phục vụ chẩn đoán và điều trị các bệnh di truyền liên quan đến giới tính theo quy định của Bộ Y tế.

Theo ông Lê Thanh Dũng, trước khi trình Quốc hội, Dự thảo Luật Dân số đã được tham vấn rộng rãi ý kiến từ các chuyên gia, nhà khoa học nhằm hoàn thiện, bảo đảm tính khả thi và phù hợp thực tiễn. Ông Dũng nhấn mạnh, dân số luôn là yếu tố trung tâm, mục tiêu và động lực của phát triển. Phát triển kinh tế - xã hội tạo điều kiện nâng cao chất lượng dân số, trong khi yếu tố dân số được lồng ghép vào các chiến lược và kế hoạch phát triển ở mọi cấp.

Duy trì mức sinh thay thế

Chính sách duy trì mức sinh thay thế là một trong 4 nhóm chính sách lớn được quy định dự thảo Luật; trong đó tiếp tục kế thừa quy định quyền và nghĩa vụ của mỗi cặp vợ chồng, cá nhân trong việc sinh con tại Pháp lệnh Dân số, đồng thời quy định các biện pháp, chính sách nhằm khuyến khích, hỗ trợ cặp vợ chồng, cá nhân sinh con, nuôi con.

Thống kê cho thấy, mức sinh toàn quốc đang giảm dưới mức thay thế, từ 2,11 con/phụ nữ năm 2021 xuống còn 1,91 con/phụ nữ năm 2024 - mức thấp nhất trong lịch sử. Vì vậy, dự thảo Luật Dân số đặc biệt nhấn mạnh các biện pháp duy trì mức sinh hợp lý, song song với chính sách hỗ trợ tài chính, nghỉ thai sản, và ưu tiên tiếp cận phúc lợi xã hội cho các gia đình sinh đủ 2 con.

Theo đó, Luật đề xuất tăng thời gian nghỉ thai sản khi sinh con thứ hai; hỗ trợ về tài chính đối với một số nhóm đối tượng (phụ nữ dân tộc thiểu số; phụ nữ ở địa phương có mức sinh thấp; phụ nữ sinh đủ hai con trước 35 tuổi); ưu tiên mua hoặc thuê nhà ở xã hội theo quy định của pháp luật về nhà ở đối với phụ nữ sinh đủ hai con hoặc nam giới có hai con đẻ mà không có vợ hoặc vợ đã chết.

Theo quy định hiện hành, phụ nữ đã nằm trong đối tượng ưu tiên mua nhà ở xã hội. Việc bổ sung vào dự thảo Luật Dân số để tăng khả năng tiếp cận cho các gia đình có đủ hai con, cũng là chính sách nhằm khuyến sinh.

Bà Đặng Quỳnh Thư, chuyên gia Cục Dân số cho hay, dự luật xác định việc quyết định thời điểm, số con và khoảng cách sinh là quyền của mỗi cặp vợ chồng, cá nhân, song Nhà nước khuyến khích duy trì mức sinh thay thế. Theo đó, phụ nữ sinh con thứ hai được nghỉ thêm một tháng thai sản; nam giới được nghỉ thêm 5 ngày làm việc khi vợ sinh con. Phụ nữ sinh đủ hai con trước 35 tuổi, phụ nữ dân tộc thiểu số và ở địa phương có mức sinh thấp được hỗ trợ tài chính theo chính sách của Nhà nước.

Ngoài ra, các địa phương được giao căn cứ điều kiện kinh tế - xã hội từng thời kỳ để quy định cụ thể, bảo đảm tính linh hoạt và phù hợp ngân sách. Chính quyền địa phương có thể mở rộng các phúc lợi xã hội cho gia đình sinh đủ hai con như giảm học phí, ưu tiên dịch vụ giữ trẻ, hỗ trợ giáo dục mầm non.

Để thích ứng với già hóa dân số, dân số già, Luật có nhiều nội dung hỗ trợ chăm sóc người cao tuổi, phát triển nguồn nhân lực chăm sóc người cao tuổi; cung cấp, xử lý thông tin, thông báo, tố giác hành vi xâm phạm, cản trở người cao tuổi thực hiện các quyền hợp pháp.

Với nội dung nâng cao chất lượng dân số, dự thảo Luật đề xuất thực hiện tư vấn, khám sức khỏe trước khi kết hôn; sàng lọc, chẩn đoán, điều trị trước sinh và sơ sinh. Về các điều kiện bảo đảm thực hiện công tác dân số, Luật quy định về nguồn nhân lực, kinh phí cho công tác dân số nhằm tạo điều kiện cho công tác dân số.