Dự án Luật Tình trạng khẩn cấp: Tăng minh bạch, kiểm soát quyền lực và bảo vệ quyền công dân

Theo ĐBQH Trần Thị Thu Đông (Bạc Liêu), việc ban hành Luật Tình trạng khẩn cấp không chỉ là yêu cầu thực tiễn sau đại dịch Covid - 19, mà còn là bước đi thể chế hóa Hiến pháp năm 2013, tạo hành lang pháp lý đủ mạnh để ứng phó với các tình huống bất thường, bảo đảm an toàn cho nhân dân và duy trì ổn định xã hội.

Tuy nhiên, để luật khả thi và dễ áp dụng trong thực tiễn, đại biểu đề nghị, một số khái niệm cốt lõi cần được rà soát, làm rõ, tránh diễn giải mơ hồ.

Cụ thể, tại Điều 2, khái niệm “tình trạng khẩn cấp” còn dài, chưa phân biệt rõ giữa nguyên nhân và hậu quả, dễ gây nhầm lẫn giữa mô tả thực trạng và quyết định hành chính. Theo đại biểu Trần Thị Thu Đông, khái niệm cần xác định rõ đây là “trạng thái pháp lý đặc biệt” được ban bố bởi cơ quan có thẩm quyền, khi xảy ra một hoặc nhiều thảm họa vượt quá khả năng kiểm soát của cấp tỉnh và đe dọa nghiêm trọng đến an ninh, an toàn quốc gia. Khái niệm cũng cần gắn với mục tiêu “duy trì hoạt động thiết yếu của nhà nước và xã hội”, tránh tuyệt đối hóa phạm vi áp dụng".

Tương tự, với khái niệm “thảm họa lớn”, đại biểu Trần Thị Thu Đông đề nghị bổ sung yếu tố “bất ngờ, lan tỏa theo chuỗi” – đặc trưng của các mối đe dọa hiện đại như dịch bệnh, khủng hoảng mạng hay đứt gãy chuỗi cung ứng.

Ngoài ra, nhiều sự cố trong thực tế có thể không xác định được nguyên nhân ngay từ đầu. Do đó, khái niệm cần có tính bao quát và mở, để đảm bảo tính linh hoạt khi áp dụng.

Đối với “hàng hóa, dịch vụ thiết yếu”, đại biểu đề nghị cụ thể hóa theo nhóm nhu cầu tối thiểu như lương thực, y tế, thông tin, giao thông... và giao Chính phủ ban hành danh mục tương ứng với từng loại tình huống khẩn cấp.

"Quan trọng hơn, cần làm rõ vai trò của Nhà nước là điều tiết, bảo đảm quyền tiếp cận của người dân, thay vì trực tiếp thực hiện toàn bộ hoạt động cung ứng như cách diễn đạt hiện tại", Trần Thị Thu Đông lưu ý.

Đại biểu cũng đề nghị bổ sung cơ chế áp dụng biện pháp đặc biệt có hiệu lực ngược trong các tình huống đặc biệt khẩn cấp, khi chưa kịp ban hành quyết định chính thức. Cụ thể: cơ quan có thẩm quyền có thể tạm thời áp dụng biện pháp tương đương và trình cấp có thẩm quyền phê chuẩn hiệu lực ngược trong thời gian không quá 48h.

Đối với Chương III về các biện pháp áp dụng trong tình trạng khẩn cấp, đại biểu Trần Thị Thu Đông kiến nghị tái cấu trúc chương theo chuỗi thời gian: trước – trong – sau tình trạng khẩn cấp.

Hiện nay, các quy định trong Chương III đang được chia theo hai mục: chuẩn bị ứng phó và các biện pháp trong tình trạng khẩn cấp. Tuy nhiên, chưa phản ánh rõ ràng quá trình ứng phó qua ba giai đoạn chính: phòng ngừa – ứng phó – khắc phục. Đại biểu đề nghị tái cấu trúc chương như sau: Mục 1: Chuẩn bị trước tình trạng khẩn cấp (kế hoạch, diễn tập, truyền thông…); Mục 2: Các biện pháp ứng phó tức thời trong TTKC (chia theo 4 loại TTKC); Mục 3: Biện pháp khắc phục hậu quả và phục hồi sau TTKC (cứu trợ, đánh giá, hỗ trợ trung – dài hạn...). Việc tái cấu trúc như vậy giúp phản ánh logic vận hành liên tục của quản trị khẩn cấp, tăng tính dễ hiểu, dễ triển khai cho các chủ thể thực thi pháp luật.

Về lực lượng thi hành trong tình trạng khẩn cấp, theo ĐBQH Vương Thị Hương (Hà Giang) mặc dù Điều 31 đã quy định khá đầy đủ các lực lượng chính quy và cơ sở, nhưng lại thiếu lực lượng dự bị động viên, trong khi đây là lực lượng được đào tạo, huấn luyện quân sự cơ bản, là nguồn bổ sung quan trọng, kịp thời cho Quân đội nhân dân khi tình huống khẩn cấp vượt quá khả năng của lực lượng thường trực...

Theo Luật Lực lượng Dự bị động viên năm 2019, lực lượng Dự bị động viên là một bộ phận của lực lượng vũ trang nhân dân, có nhiệm vụ sẵn sàng bổ sung cho Quân đội nhân dân để bảo đảm yêu cầu nhiệm vụ quốc phòng, an ninh khi có tình huống cấp bách. Trong thực tiễn, nhiều tình huống khẩn cấp (thiên tai lớn, dịch bệnh quy mô rộng, an ninh chính trị phức tạp...) đòi hỏi phải huy động nhanh lực lượng này để hỗ trợ cứu hộ, cứu nạn, duy trì an ninh trật tự, bảo vệ tài sản và tính mạng người dân.

Do đó, đại biểu Vương Thị Hương đề nghị, bổ sung quy định “Lực lượng Dự bị động viên” vào nội dung Điều 31 quy định Về lực lượng thi hành trong tình trạng khẩn cấp, nhằm bảo đảm đầy đủ, phù hợp với chức năng, nhiệm vụ đã được Luật chuyên ngành quy định; phát huy tối đa nguồn lực quốc gia khi xảy ra tình trạng khẩn cấp; đồng thời thể hiện tính đồng bộ, nhất quán trong hệ thống pháp luật về quốc phòng, an ninh, phòng thủ dân sự.