Đòn bẩy nâng cao hiệu quả quản lý hải quan

Hiệu quả từ những con số biết nói

Từ khi triển khai quản lý rủi ro vào năm 2006, Hải quan Việt Nam đã từng bước tiệm cận các chuẩn mực của Tổ chức Hải quan thế giới (WCO). Nhờ có quản lý rủi ro, cơ quan hải quan có thể chủ động phát hiện sớm nguy cơ liên quan đến an ninh, an toàn sức khỏe cộng đồng. Đồng thời, quản lý rủi ro cũng hỗ trợ hiệu quả công tác phòng, chống buôn lậu, gian lận thương mại.

Quan trọng hơn, công tác này còn giúp đẩy nhanh tốc độ thông quan và giảm chi phí đáng kể cho doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp tham gia chương trình khuyến khích tự nguyện tuân thủ pháp luật.

Theo Cục Hải quan, hiệu quả của quản lý rủi ro được thể hiện rõ qua công tác phân luồng tờ khai, tập trung kiểm tra vào các lô hàng và doanh nghiệp có rủi ro cao, vừa bảo đảm quản lý chặt chẽ vừa tạo thuận lợi cho các doanh nghiệp tuân thủ tốt.

Hoạt động soi chiếu container đã có những bước tiến mạnh mẽ: Trong giai đoạn 2021 - 2022, có khoảng 120.000 container được soi chiếu, tăng gấp 2,08 - 2,11 lần so với năm 2020; tỷ lệ container vi phạm bị phát hiện cũng tăng từ 3,08 - 3,61 lần. Nhiều vụ buôn lậu, vận chuyển hàng cấm, hàng nhập khẩu không khai báo, hàng phải kiểm tra chuyên ngành hoặc có thuế suất cao đã bị phát hiện với khối lượng lớn.

Bên cạnh đó, từ năm 2014 đến nay, phân luồng tờ khai tự động cũng cho thấy một xu hướng rất tích cực: Tỷ lệ tờ khai luồng Đỏ giảm mạnh từ 9,68% xuống còn 2,9% (trong 6 tháng đầu năm 2025), luồng Vàng giảm từ 34,26% xuống 31,88%, trong khi tỷ lệ tờ khai luồng Xanh tăng từ 56,06% lên 65,22%.

Tiếp tục tối ưu hóa quy trình

Để tiếp tục tối ưu hóa quy trình, Cục Hải quan đã ban hành Đề án "Giảm tỷ lệ kiểm tra trong thực hiện thủ tục hải quan đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu" (Đề án 779). Đề án này phù hợp với yêu cầu của Cách mạng Công nghiệp 4.0, đòi hỏi áp dụng toàn diện kỹ thuật quản lý rủi ro dựa trên trí tuệ nhân tạo (AI) và dữ liệu lớn để tối ưu hóa quy trình, giảm can thiệp thủ công, rút ngắn thời gian thông quan. Mục tiêu của Đề án là kiểm soát chặt các lô hàng rủi ro cao, đồng thời tạo ra một môi trường minh bạch cho các doanh nghiệp tuân thủ tốt pháp luật.

Mục tiêu này hoàn toàn phù hợp với Chiến lược phát triển hải quan đến năm 2030 và bám sát Nghị quyết số 66/NQ-CP về cắt giảm, đơn giản hóa thủ tục hành chính, giảm ít nhất 30% thời gian giải quyết. Đề án 779 đặt ra các mục tiêu cụ thể: Tỷ lệ tờ khai luồng Xanh đạt 70%, luồng Vàng 25% và luồng Đỏ dưới 5%.

Để đưa Đề án 779 vào thực tiễn, Cục Hải quan đã tổ chức các hội nghị quán triệt. Ngay sau đó, các đơn vị đã nhanh chóng triển khai, gắn với đặc thù địa bàn của mình.

Tại Chi cục Hải quan Khu vực VIII (Quảng Ninh), lãnh đạo đã quán triệt Đề án tới toàn thể cán bộ và giao Phòng Quản lý rủi ro chủ trì rà soát dữ liệu phân luồng hàng hóa xuất nhập khẩu, xác định các "điểm nghẽn" và "nút thắt". Kết quả bước đầu cho thấy tỷ lệ luồng Đỏ đã đạt mục tiêu (dưới 5%).

Tuy nhiên, tỷ lệ luồng Vàng vẫn còn cao hơn mức 25% của toàn ngành, tập trung tại cảng Hòn Gai và Cửa khẩu Quốc tế Móng Cái - nơi có lưu lượng hàng hóa lớn. Các tờ khai luồng Vàng này chủ yếu liên quan đến hàng hóa chịu quản lý rủi ro và chính sách mặt hàng hoặc kiểm tra chuyên ngành. Chi cục đang triển khai đồng bộ các giải pháp, chú trọng phân cấp áp dụng tiêu chí phân luồng và đưa yêu cầu Đề án vào từng biện pháp kỹ thuật quản lý rủi ro tại cửa khẩu.

Theo đại diện Cục Hải quan, thời gian tới, ngành hải quan sẽ tiếp tục hoàn thiện hành lang pháp lý, quy trình và biện pháp quản lý rủi ro. Bên cạnh đó, ngành sẽ đẩy mạnh phân cấp quản lý rủi ro tại các cấp, triển khai thông quan tập trung và mở rộng chương trình khuyến khích doanh nghiệp tuân thủ pháp luật.

Đặc biệt, việc tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và AI trong hệ thống quản lý rủi ro, cùng với việc áp dụng đồng bộ quản lý rủi ro ở cả ba khâu: trước, trong và sau thông quan, sẽ tiếp tục là đòn bẩy quan trọng giúp ngành hải quan nâng cao hiệu quả quản lý, giảm thời gian và chi phí cho doanh nghiệp, từ đó thúc đẩy thương mại quốc tế phát triển bền vững.