Đổi mới sáng tạo cần cả sandbox và Trung tâm đổi mới

Mô hình Trung tâm đổi mới hỗ trợ hiệu quả cho doanh nghiệp

Dự thảo Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đã quy định cơ chế sandbox cho các mô hình kinh doanh, sản phẩm, dịch vụ mới - đây là điều cộng đồng doanh nghiệp rất kỳ vọng.

Tuy nhiên, VCCI cho biết, thực tế có tình trạng, pháp luật không có quy định cấm nhưng cũng không rõ liệu có thể áp dụng pháp luật hiện hành để triển khai mô hình kinh doanh hay không. Trong trường hợp đó, điều doanh nghiệp cần là một cơ chế xác nhận rõ ràng từ phía cơ quan có thẩm quyền, để doanh nghiệp yên tâm hoạt động và thuận lợi trong việc gọi vốn. Hoặc cũng có trường hợp, do mô hình kinh doanh mới nên việc thực hiện các thủ tục hành chính gặp nhiều khó khăn.

Bên cạnh cơ chế sandbox, nhiều quốc gia còn triển khai Mô hình Trung tâm đổi mới (Innovation Hub) như một công cụ hỗ trợ hiệu quả cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo. Theo VCCI, đây là đầu mối cung cấp thông tin, tư vấn, hướng dẫn pháp lý cả với các hoạt động đã được điều chỉnh và chưa được điều chỉnh bởi pháp luật, giúp doanh nghiệp nắm bắt chính sách, giảm rủi ro tuân thủ.

Ưu điểm nổi bật của mô hình này là chi phí thấp, dễ vận hành, không đòi hỏi nhiều nguồn lực từ cả phía cơ quan quản lý lẫn doanh nghiệp. Một nghiên cứu của Ngân hàng Thế giới và Trung tâm Tài chính thay thế Cambridge (2019) cho thấy, số doanh nghiệp được hỗ trợ qua Trung tâm đổi mới nhiều gấp 12 lần so với sandbox.

Tại Singapore, Cơ quan Quản lý Tiền tệ Singapore (MAS) đã tư vấn pháp lý cho gần 140 công ty liên quan đến cơ chế sandbox, giúp 75% trong số đó hoặc rút đơn xin tham gia sandbox, hoặc có thể hoạt động mà không cần đến cơ chế này. Điều này cho thấy vai trò quan trọng của Trung tâm đổi mới trong việc giảm gánh nặng thủ tục, đồng thời thúc đẩy đổi mới sáng tạo một cách linh hoạt và hiệu quả hơn.

Từ thực tiễn quốc tế và hiệu quả triển khai tại một số quốc gia, VCCI đề nghị bổ sung quy định về Mô hình Trung tâm đổi mới trong dự thảo Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, bên cạnh cơ chế sandbox. Theo đó, có thể thiết kế hai cơ chế cùng do một đầu mối tiếp nhận và xử lý. Trường hợp vấn đề doanh nghiệp gặp phải chỉ cần được giải đáp theo khuôn khổ pháp luật hiện hành, cơ quan nhà nước sẽ có văn bản phản hồi, hướng dẫn kịp thời. Giải pháp này giúp giảm thiểu thủ tục, tiết kiệm nguồn lực và tạo thuận lợi tối đa cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo.

Một vấn đề khác được cộng đồng doanh nghiệp quan tâm là mô hình cơ chế thử nghiệm trong dự thảo Luật chưa rõ ràng. Liệu cơ chế này sẽ áp dụng chung cho tất cả các lĩnh vực, hay từng ngành sẽ tự xây dựng quy định riêng? Nếu mỗi lĩnh vực tự ban hành cơ chế thử nghiệm, điều này có thể gây khó khăn cho doanh nghiệp, đặc biệt là với các mô hình đổi mới giao thoa giữa nhiều ngành. Vì vậy, VCCI đề xuất cần làm rõ định hướng áp dụng cơ chế thử nghiệm chung cho nhiều lĩnh vực, theo mô hình “một cửa Chính phủ”, tương tự kinh nghiệm Nhật Bản, từ đó tạo sự thống nhất, minh bạch và hỗ trợ hiệu quả cho đổi mới sáng tạo.

Nới trần đầu tư vào khởi nghiệp từ Quỹ phát triển khoa học và công nghệ

Cũng theo dự thảo Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo, doanh nghiệp được phép sử dụng Quỹ phát triển khoa học và công nghệ để đầu tư vào các dự án khởi nghiệp sáng tạo. Tuy nhiên, mức đầu tư này bị giới hạn ở mức không quá 5% thu nhập tính thuế hàng năm của doanh nghiệp.

Quy định này dường như nhằm khuyến khích doanh nghiệp chủ động thực hiện hoạt động nghiên cứu và phát triển, thay vì chỉ đầu tư tài chính vào bên ngoài. Tuy nhiên, VCCI cho rằng, việc giới hạn theo tỷ lệ thu nhập từng năm lại gây khó khăn trong thực tiễn triển khai. Bởi thực tế, hoạt động đầu tư vào khởi nghiệp không diễn ra đều đặn hàng năm, mà phụ thuộc lớn vào xu hướng công nghệ, cơ hội thị trường và thời điểm xuất hiện các dự án tiềm năng. Việc bị “gò” vào mức trích cố định hằng năm có thể khiến doanh nghiệp bỏ lỡ cơ hội đầu tư vào những dự án thực sự triển vọng khi thị trường sôi động.

Vì vậy, VCCI cho rằng, cần xem xét điều chỉnh quy định theo hướng linh hoạt hơn, cho phép doanh nghiệp đầu tư vào khởi nghiệp trên cơ sở tổng nguồn vốn của Quỹ phát triển khoa học và công nghệ thay vì giới hạn theo từng năm. Cụ thể, nếu mức tối đa trích lập Quỹ là 20% thu nhập tính thuế, thì có thể cho phép doanh nghiệp sử dụng tối đa 25% tổng số dư Quỹ để đầu tư vào khởi nghiệp, tương đương với 5% thu nhập tính thuế. Cách làm này vừa bảo đảm tính kỷ luật tài chính, vừa tăng tính linh hoạt và hiệu quả cho hoạt động đầu tư đổi mới sáng tạo.