Nguồn nhân lực Việt Nam còn nhiều hạn chế

Phát biểu tại tọa đàm, Tổng giám đốc Công ty cổ phần phát triển nguồn mở Việt Nam (Vinades) Nguyễn Thế Hùng khẳng định, nguồn nhân lực tại Việt Nam hiện nay sở hữu nhiều lợi thế đáng ghi nhận. Trước hết, lực lượng lao động trẻ trung và năng động chính là nền tảng cho sự sáng tạo và đổi mới trong nhiều lĩnh vực. Bên cạnh đó, chất lượng đào tạo cơ bản, đặc biệt ở bậc đại học, đã có sự cải thiện rõ rệt trong những năm gần đây, đem lại đội ngũ nhân sự có trình độ và kiến thức vững chắc.

Đối với ngành công nghệ cao, nguồn nhân lực không chỉ đạt chất lượng tương đối tốt mà còn được đánh giá cao về tính cạnh tranh chi phí so với các quốc gia khác. Mặc dù lợi thế này đang dần thu hẹp, nhưng vẫn mang lại cơ hội quý giá cho các doanh nghiệp trong nước và quốc tế khai thác.

Tuy vậy, theo ông Hùng, dù sở hữu nhiều thế mạnh đáng kể nhưng nguồn nhân lực Việt Nam vẫn tồn tại không ít hạn chế cần được khắc phục.

Thứ nhất, các lực lượng lao động mới tốt nghiệp đại học đang thiếu hụt kỹ năng thực tiễn. Dù một số trường đã có chương trình đào tạo bài bản, nhưng nguồn nhân lực chất lượng cao thường được các tập đoàn lớn hoặc doanh nghiệp nước ngoài tuyển dụng ngay từ khi còn trên ghế nhà trường. Điều này gây khó khăn cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ trong việc tuyển dụng nhân sự giỏi.

Thứ hai, phần lớn nhân lực còn thiếu kỹ năng mềm và tư duy sáng tạo. Khi làm việc tại các doanh nghiệp, nhiều kỹ năng cơ bản như viết email, thiết kế slide, giao tiếp và báo cáo vẫn cần được đào tạo lại. Thậm chí cả những kỹ năng đã được phổ cập từ hơn 20 năm trước như Tin học Văn phòng hay việc sử dụng các thiết bị văn phòng, doanh nghiệp còn phải hỗ trợ đào tạo thêm. Có thể thấy, chất lượng kỹ năng vẫn chưa đồng đều và chưa đáp ứng được kỳ vọng của nhiều doanh nghiệp.

Thứ ba, hạn chế về khả năng ngoại ngữ. Các doanh nghiệp vừa và nhỏ vẫn gặp nhiều khó khăn trong việc tuyển dụng nhân lực có trình độ ngoại ngữ tốt. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế mà còn làm giảm hiệu quả giao tiếp, hợp tác với đối tác nước ngoài; đặt ra thách thức lớn trong bối cảnh hội nhập kinh tế ngày càng sâu rộng.

Thứ tư, khoảng cách về công nghệ tiên tiến giữa Việt Nam và các quốc gia trên thế giới vẫn còn khá lớn, đặc biệt khi xét đến tốc độ phát triển vượt bậc của các lĩnh vực như trí tuệ nhân tạo (AI) và hàng loạt công nghệ mới khác. Nhân lực của Việt Nam gặp nhiều khó khăn để bắt kịp xu thế toàn cầu.

Ông Hùng lấy ví dụ về lĩnh vực nguồn mở - một thước đo quan trọng để đánh giá khả năng làm chủ công nghệ của nhân lực trong lĩnh vực khoa học và công nghệ (KHCN). Đây là lĩnh vực đòi hỏi kỹ thuật sâu rộng, yêu cầu cao về kỹ năng sáng tạo, khả năng hợp tác, cũng như thích nghi với các xu hướng công nghệ toàn cầu. Tuy vậy, so các quốc gia khác và mặt bằng chung trên thế giới, Việt Nam gần như chỉ dừng lại ở mức ứng dụng và sử dụng các thành quả sẵn có từ công nghệ nguồn mở, thay vì làm chủ sâu sắc các công nghệ này.

Theo Tổng giám đốc Vinades, phần lớn các doanh nghiệp Việt Nam đã tích cực ứng dụng công nghệ nguồn mở vào sâu các hoạt động của mình. Đặc biệt, nhiều hệ thống công nghệ thông tin và nền tảng KHCN, bao gồm công nghệ phần mềm, được phát triển dựa trên các phần mềm nguồn mở đang vận hành.

Tuy vậy, việc chỉ tập trung vào ứng dụng thay vì sáng tạo hoặc phát triển các giải pháp nguồn mở mới đã đặt ra thách thức lớn trong việc nâng cao khả năng làm chủ công nghệ, cũng như khẳng định vị thế trên bản đồ công nghệ toàn cầu.

"Chúng tôi đã tham gia sáng lập các phần mềm và công nghệ nguồn mở với hy vọng thúc đẩy sự phát triển của KHCN, cũng như khuyến khích các khối giáo dục đại học tham gia tích cực vào lĩnh vực này. Tuy nhiên, kết quả đạt được vẫn còn hạn chế, phần lớn chỉ dừng lại ở mức sử dụng, thay vì đóng góp cốt lõi vào sự phát triển của phần mềm và công nghệ nguồn mở.

Bên cạnh đó, kỹ năng hợp tác, tích hợp và tối ưu hóa của nguồn nhân lực cũng còn nhiều hạn chế. Nhiều lập trình viên chưa có đủ kinh nghiệm để tích hợp phần mềm nguồn mở vào các hệ thống phức tạp của doanh nghiệp, hoặc tối ưu hóa hiệu suất để phù hợp với các yêu cầu cụ thể. Ứng dụng công nghệ nguồn mở vẫn chỉ ở mức cơ bản, chưa phát huy hết tiềm năng", ông Hùng chỉ rõ.

Một hạn chế khác là sự thiếu hụt đầu tư dài hạn, không chỉ ở các đơn vị nghiên cứu hay cơ quan quản lý nhà nước mà ngay cả ở các doanh nghiệp, kể cả những doanh nghiệp lớn.

Thực tế, các doanh nghiệp Việt Nam thường ưu tiên sử dụng phần mềm nguồn mở để tiết kiệm chi phí, thay vì dành nguồn lực đầu tư lâu dài cho việc duy trì và phát triển các dự án nguồn mở. Cách tiếp cận này ảnh hưởng đáng kể đến động lực, cũng như cơ hội để nhân lực nâng cao kỹ năng làm chủ, khai thác tối đa về công nghệ.

Thúc đẩy gắn kết giữa doanh nghiệp và cơ sở giáo dục

Tổng giám đốc Công ty cổ phần phát triển nguồn mở Việt Nam (Vinades) Nguyễn Thế Hùng cho biết, Nghị quyết số 57-NQ/TW mang đến luồng sinh khí cải cách, đổi mới vào công cuộc phát triển nhân lực chất lượng cao. Nghị quyết không chỉ tạo niềm tin lớn lao cho cộng đồng doanh nghiệp, mà còn lan tỏa sâu rộng trong tầng lớp Nhân dân, thúc đẩy nguồn nhân lực phát triển bền vững.

Nguồn lực doanh nghiệp, đặc biệt là những doanh nhân tâm huyết là tài sản quý giá cần được khai thác. Sự ra đời của thế hệ doanh nhân mới đã tạo ra một lực lượng tiềm năng lớn. Bài toán đặt ra là làm thế nào để tận dụng tốt, hiệu quả nguồn lực này?

Để tăng cường hiệu quả hợp tác giữa doanh nghiệp với cơ sở đào tạo, Tổng giám đốc Vinades kiến nghị các giải pháp. Cụ thể:

Thứ nhất, tăng cường hợp tác giữa doanh nghiệp và các cơ sở giáo dục, đặc biệt trong việc định hướng nghề nghiệp. Cần đẩy mạnh các chương trình này từ sớm, thậm chí từ cấp cơ sở hoặc phổ thông. Điều này không chỉ mang lại lợi ích thiết thực cho học sinh, sinh viên mà còn xây dựng mối liên kết chặt chẽ giữa các doanh nghiệp và hệ thống giáo dục.

Thứ hai, khuyến khích sự hợp tác giữa doanh nghiệp và các cơ sở giáo dục trong việc đồng thiết kế chương trình đào tạo. Điều này giúp sinh viên sau khi tốt nghiệp có thể đáp ứng ngay các yêu cầu thực tế của doanh nghiệp mà không cần mất thêm thời gian và chi phí đào tạo lại. Về phía doanh nghiệp, khoản chi phí tiết kiệm được từ việc này là rất đáng kể.

Đồng thời, các trường đại học nên chủ động phối hợp với doanh nghiệp để khảo sát nhu cầu thực tế, từ đó xây dựng các module đào tạo ngắn hạn, phù hợp với yêu cầu cụ thể của các nhân lực hiện hữu. Vấn đề này hiện chưa được các cơ sở giáo dục đại học chú trọng đúng mức.

Thứ ba, thúc đẩy mạnh mẽ hơn nữa các chương trình khơi dậy đổi mới sáng tạo và nghiên cứu trong nhà trường. Nhiều trường đại học đã bắt đầu triển khai và đạt được kết quả tích cực, ví dụ như Trường Đại học Phenikaa. Mô hình hợp tác chặt chẽ này không chỉ tạo động lực cho sinh viên mà còn thúc đẩy sự phát triển của cả cộng đồng doanh nghiệp và nền giáo dục.

Ông Hùng nhấn mạnh, việc đẩy mạnh đào tạo chuyên sâu về phần mềm nguồn mở trong hệ thống giáo dục cũng cần được quan tâm. Tuy các trường đại học đã tích cực đưa phần mềm nguồn mở vào chương trình đào tạo, nhưng việc triển khai vẫn chưa triệt để.

"Tôi đề xuất cần có chính sách cụ thể từ Bộ GD-ĐT để mở rộng phạm vi này sang chương trình giáo dục phổ thông. Việc tích hợp phần mềm nguồn mở vào chương trình học không chỉ nâng cao kỹ năng công nghệ của học sinh, sinh viên mà còn góp phần tạo dựng một nền tảng công nghệ vững chắc cho tương lai" Ông Hùng cho hay.