Đình làng nơi thiêng liêng gắn bó của người Việt

      Giữa vùng châu thổ sông Hồng, một ngôi làng phát tích về đường học hành và đỗ đạt với 36 vị tiến sỹ được khắc tên vào văn bia ở Văn Miếu -Quốc Tử Giám. Ngôi làng ấy, đến hôm nay vẫn là làng trồng lúa, với con đường gạch lát nghiêng, người dân quen đi chân đất vào đình. Đình được xây dựng để thờ thành hoàng làng là Vũ Hồn – ông tổ của họ Vũ của làng. Hội đình được tổ chức vào ngày mồng 8 tháng Giêng hàng năm, với khách thập phương và con cháu là những người đi ra từ ngôi làng này và thành đạt. Đó là đình làng Mộ Trạch, xã Tân Hồng, Cẩm Bình, Hải Dương. Đình được thiết kế theo hình chữ “đinh” gồm ba khu vực kiến trúc lớn là đình ngoài, đình trong và hậu cung.
      Theo thần tích, đình Hà Hương, xã Liên Hà, Đông Anh, Hà Nội là ngôi đình cổ được xây dựng từ thời Hùng Vương và Uy Minh Đại vương- hai vị nhân thần đã có công giúp dân thoát khỏi bệnh dịch và cầm quân đánh giặc Xích Tỵ. Đình được thiết kế theo hình chữ “nhất”, mặt quay về hướng Tây Nam.
      Tưởng nhớ vị anh hùng dân tộc Ngô Quyền, đình Hàng Kênh, quận Lê Chân, Hải Phòng được xây dựng theo hình chữ “công”, gồm 7 gian, sàn lát gỗ với những hình hoa văn cách điệu đắp nổi. Hiện trong đình vẫn còn nhiều đồ tế lễ quý như: chuông, đỉnh đồng, khánh đồng, hoành phi câu đối... Văn chỉ của đình có năm bia đá trong đó có một bia dành ca ngợi trận Bạch Đằng đánh tan quân Nam Hán, kết thúc nghìn năm Bắc thuộc, mở trang sử mới cho dân tộc. 
      Đình Trà Cổ, tọa lạc tại bán đảo Trà Cổ, Quảng Ninh có một mái đình đẹp vào loại bậc nhất ở Việt Nam... Đình được thiết kế theo hình chữ “công” với diện tích 400m2, bái đường của đình rộng 7 gian, sàn lát bằng ván. Bái đường có 48 cột gỗ lim, bộ khung của bái đường được làm bằng gỗ quý với các hình chạm khắc tinh xảo. Nóc đình có bốn đầu đao uốn cong hình rồng, ở giữa hơi võng xuống. Đồ thờ trong đình phần lớn đều được làm bằng đồng với kích thước lớn, đặc biệt là đôi hạc cao 1,5m.
      Huế là thành phố của “những cái làng trong phố” với những ngôi đình cổ xưa xen lẫn giữa phố xá. Đó là một di sản quý giá góp phần làm nên sự giàu có của đô thị di sản này. Đình làng Đông Phẩm, nằm trên đường Phan Đình Phùng, hướng ra sông An Cựu là ngôi đình cổ rất đẹp. Ngay sau bức bình phong cổ kính rêu phong là sân rộng của đình. Ngôi đình cổ này có kết cấu gỗ ba gian, hai chái, tiền đình theo kiểu “vỏ cua”.
      Các đình làng phía Bắc đều có lịch sử lâu đời cổ xưa với những nét riêng và những giá trị văn hóa, tâm linh của người Việt. Nhưng thật là thiếu sót khi chỉ nói về các đình phía Bắc. Hội đình Tọa Lặc, xã Tân Phú Trung, Đồng Tháp mở hàng năm vào ngày 12 và 13 tháng 5 âm lịch. Trong những ngày diễn ra lễ hội, dân trong vùng tới đây để cầu mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Đình được xây dựng thế kỷ XIX và được Vua Tự Đức sắc phong vào ngày 16.4.1858. Mái đình lợp theo kiểu chữ “đại”, bờ nóc có gắn hình lưỡng long triều nhật. Trong đình hiện còn lưu trữ khá nhiều cổ vật giá trị.
      “Mũi Cà Mau mầm đất tươi non. Hàng trăm đời lấn luôn ra biển” (Xuân Diệu). Cà Mau “tươi non” nên đình Tân Hưng là đình “trẻ”, tên chữ của đình (Tân) cũng là cách nói về đình. Đình Tân Hưng được xây dựng năm 1907 tại xóm Ấp Lớn, xã Lý Văn Lâm, TP Cà Mau. Đình thờ Thần Nông, đình là một trong những danh thắng nổi tiếng của TP Cà Mau.
      Trong tổ hợp kiến trúc tín ngưỡng của làng bao gồm: Chùa, đền, miếu..., đình thường to nhất. Xét giá trị nghệ thuật (kiến trúc, điêu khắc) thì đình cũng thuần Việt nhất. Đình, nơi thờ Thành Hoàng làng, hầu hết là các chân thần, đó là những vị anh hùng có sức sống sinh động trong tâm tưởng của người nông dân, được lưu truyền đời này qua đời khác. Bảo tồn đình là bảo tồn lịch sử. Đây là dòng lịch sử rất riêng của từng ngôi làng và được chảy trong dân gian một cách liên tục.

Ninh Nguyễn

Theo Văn hóa quân sự, số 18 năm 2007