Di sản then tạo sức hút du lịch

Sợi dây gắn kết cộng đồng và kho tàng tri thức dân tộc

Thực hành then có ý nghĩa sâu sắc đối với cộng đồng người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam không chỉ về mặt văn hóa mà còn về mặt tâm linh, xã hội và giáo dục. Then đóng vai trò quan trọng trong gắn kết cộng đồng và cũng là một phương tiện để giới thiệu, chia sẻ giá trị, lịch sử và truyền thống của dân tộc.

Ông Dương Doãn Tuấn, thành viên Đội văn nghệ làng du lịch cộng đồng Quỳnh Sơn, Phó Chủ tịch UBND xã Bắc Quỳnh, huyện Bắc Sơn, Lạng Sơn chia sẻ, với đàn tính và lời hát mang nhiều cung bậc cảm xúc, then được đưa vào biểu diễn phục vụ du lịch để du khách trải nghiệm, tìm hiểu văn hóa bản địa cũng như nghệ thuật độc đáo này.

Qua các câu chuyện, lời ca trong then, các bài học về đạo đức, cách ứng xử và triết lý sống được truyền đạt một cách dễ hiểu và gần gũi. Then giúp giáo dục thế hệ trẻ về những giá trị tốt đẹp như lòng hiếu thảo, sự kính trọng đối với tổ tiên, tình yêu quê hương, sự hòa hợp với thiên nhiên.

Trong quá trình phát triển, thực hành then đã trải qua nhiều biến đổi, từ việc đơn thuần là một nghi lễ tôn giáo, đã trở thành một loại hình nghệ thuật biểu diễn phổ biến trong các lễ hội văn hóa. Các nghệ nhân then ngày nay không chỉ duy trì các nghi lễ truyền thống mà còn sáng tạo, đưa vào then nhiều yếu tố mới, phù hợp với bối cảnh đương đại. Điều này giúp then trở nên hấp dẫn và phù hợp hơn với thị hiếu khán giả.

Đến nay, các hoạt động của then mới rất phong phú, sáng tạo nên thu hút được nhiều người tham gia, được cộng đồng hưởng ứng, thực hành thường xuyên. Qua đó góp phần đưa thực hành then vươn xa và có nhiều cơ hội mới để bảo tồn và phát triển, bảo đảm sự tiếp nối qua các thế hệ.

Việc UNESCO ghi danh Thực hành then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam đã khẳng định bản sắc văn hóa phong phú của dân tộc Việt Nam, sự gắn kết cộng đồng, đề cao tôn trọng đa dạng văn hóa. Qua đó đã mở ra cơ hội thúc đẩy bảo tồn và phát huy giá trị của di sản. Tại nhiều địa phương đã thành lập các câu lạc bộ, mở các lớp truyền dạy, tổ chức các cuộc thi… thúc đẩy, khuyến khích cộng đồng, đặc biệt là thế hệ trẻ tích cực tham gia lập kế hoạch, đề xuất biện pháp bảo tồn và phát huy giá trị di sản.

Truyền dạy cho hơn 200 người cả hát then cổ và then mới từ năm 2010 đến nay, nghệ nhân dân tộc Tày Bế Thị Bích Dơ (thị trấn Xuân Hòa, huyện Hà Quảng, Cao Bằng) chia sẻ: then mới tuy khác biệt, nhưng vẫn giữ được nền tảng truyền thống. Câu lạc bộ Hát then - đàn tính của thị trấn Xuân Hòa được thành lập từ năm 2018 với 20 nghệ nhân tự nguyện tham gia, truyền dạy các bạn trẻ. Năm 2024, Câu lạc bộ đã tự tổ chức sự kiện giao lưu Hội đam mê hát then toàn quốc lần thứ 5 - Về nguồn, thu hút 400 nghệ nhân từ 9 tỉnh tham gia.

Trong khi đó, ông Sầm Văn Dậu, Chủ nhiệm Câu lạc bộ Sinh hoạt Văn hóa dân gian dân tộc Tày, Nùng, xã Vân Nham, huyện Hữu Lũng, Lạng Sơn, cho biết, Câu lạc bộ có hơn 50 thành viên, độ tuổi từ 9 - 75. Câu lạc bộ mong muốn được giao lưu và trình diễn tại nhiều nơi để quảng bá nét đẹp làn điệu then và đàn tính đến du khách.

Bảo tồn di sản gắn với phát triển bền vững

Một trong những phương pháp hữu hiệu nhằm bảo tồn và phát huy giá trị của thực hành then hiện nay chính là đưa di sản vào phục vụ du lịch. Hiện nay, nhiều địa phương đã khai thác thành công hát then như một sản phẩm du lịch văn hóa độc đáo, thu hút du khách trong và ngoài nước. Các buổi biểu diễn then được lồng ghép trong các lễ hội văn hóa, sự kiện du lịch, giúp du khách hiểu hơn về nghệ thuật này và văn hóa các dân tộc Tày, Nùng, Thái. Đồng thời cũng mở ra hướng mới trong bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc, góp phần giới thiệu tới bạn bè quốc tế về những giá trị văn hóa đặc sắc, đa dạng của Việt Nam.

Từ năm 2010, Làng du lịch cộng đồng Quỳnh Sơn đã được Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Lạng Sơn quan tâm đầu tư và phát triển, ban đầu với 5 hộ kinh doanh du lịch cộng đồng. "Khi có các hộ kinh doanh, chúng tôi được Sở hỗ trợ mở các lớp dạy hát then, đàn tính, sau đó xây dựng Đội văn nghệ phục vụ du lịch cộng đồng. Đội biểu diễn tại các homestay, nhà sàn, tham gia Liên hoan các làng du lịch cộng đồng tại Lạng Sơn, Tuyên Quang, tham gia các cuộc thi hát then, đàn tính," ông Tuấn chia sẻ.

Đến nay, làng du lịch cộng đồng Quỳnh Sơn có hàng chục hộ kinh doanh du lịch cộng đồng. Năm 2024, Làng đã đón trên 12.000 lượt khách lưu trú qua đêm và trên 80.000 lượt khách đến trải nghiệm trong ngày.

Tuy nhiên, hiện nay nhiều thanh niên trong làng đi làm ăn xa, những người biết chơi đàn và hát then không còn nhiều. Đội văn nghệ làng du lịch cộng đồng Quỳnh Sơn đang tiếp tục tuyên truyền vận động, mở lớp để giữ gìn bảo tồn và phát huy các giá trị hát then của quê hương. Để then phục vụ du lịch và phát triển bền vững, ông Dương Doãn Tuấn mong muốn các cấp, ngành, cơ quan chức năng mở thêm lớp tập huấn về công tác du lịch, hướng dẫn bà con cách làm du lịch cộng đồng, biểu diễn hát then phục vụ du lịch. Đồng thời, các công ty lữ hành quan tâm mở tour, tuyến khai thác du lịch cộng đồng tại địa phương…

Việc đưa then vào du lịch không chỉ là cách để bảo tồn di sản mà còn là con đường để phát triển kinh tế, nâng cao đời sống cho cộng đồng, đồng thời giới thiệu bản sắc văn hóa độc đáo của Việt Nam đến với bạn bè quốc tế.