“Khoảng trống” trong cập nhật cơ sở dữ liệu quốc gia
Hoạt động đăng ký lao động nhằm quản lý nguồn lao động; xây dựng và hoạch định các chính sách về việc làm; tạo thuận lợi cho người lao động trong tiếp cận và thụ hưởng các chính sách về hỗ trợ tạo việc làm, đánh giá, cấp chứng chỉ kỹ năng nghề quốc gia, tư vấn, giới thiệu việc làm; bảo đảm công khai, minh bạch trong quản lý nhà nước về việc làm. Việc xây dựng cơ sở dữ liệu người lao động kết nối với các cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, thuế, BHXH … Từ đó sẽ tạo đột phá cho cả hệ thống chính trị, trước hết là hệ thống hành chính, tạo môi trường công khai, minh bạch trong quản lý nhà nước, quản trị xã hội, phục vụ người dân, tổ chức, doanh nghiệp tốt hơn.
Mặc dù lợi ích của việc đăng ký lao động là rất lớn, nhưng theo báo cáo của cơ quan soạn thảo Luật Việc làm (sửa đổi) cho biết, hiện nay do chưa có quy định về việc đăng ký lao động nên công tác quản lý còn hạn chế, nhất là đối với nhóm lao động không có quan hệ lao động. Cụ thể, lực lượng lao động cả nước có 52,5 triệu người. Tuy nhiên, mới có trên 17,489 triệu người tham gia BHXH được Bảo hiểm xã hội Việt Nam thu thập, tổng hợp, cập nhật trong cơ sở dữ liệu quốc gia về bảo hiểm xã hội. Như vậy, còn khoảng 35 triệu lao động (chiếm 2/3 lực lượng lao động cả nước) chưa được thu thập, nắm thông tin về tình trạng lao động, việc làm.
Thực hiện Đề án phát triển ứng dụng dữ liệu về dân cư, định danh và xác thực điện tử phục vụ chuyển đổi số quốc gia giai đoạn 2022 - 2025, tầm nhìn đến năm 2030 (Đề án 06) và Quyết định số 90/QĐ-TTg ngày 18.1.2022 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021 - 2025, hiện nay, cơ quan chức năng đang phối hợp với Bộ Công an và các địa phương tổ chức thu thập, cập nhật cơ sở dữ liệu về người lao động gắn với cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư và các cơ sở dữ liệu khác. Theo đó, hiện nay đã thu thập dữ liệu khoảng 34,1 triệu lao động gắn với cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư.
Để chính sách cụ thể hóa trong Luật
Nghị quyết số 42-NQ/TW ngày 24.11.2023 của Hội nghị lần thứ tám Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng chính sách xã hội, đáp ứng yêu cầu sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc trong giai đoạn mới đề ra nhiệm vụ, giải pháp: “Hiện đại hoá, chuyển đổi số trong thông tin dự báo thị trường, kết nối cung - cầu, quản lý nguồn nhân lực và xây dựng cơ sở dữ liệu lao động, việc làm”.
Đây là căn cứ và là cơ sở cho định hướng xây dựng bổ sung quy định về đăng ký lao động đối với người lao động có việc làm (người có việc làm thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc, người có việc làm không tham gia BHXH bắt buộc) và người thất nghiệp (người lao động không có làm việc, đang tìm kiếm việc làm và sẵn sàng làm việc) (Điều 21).
Theo đó, cơ chế đăng ký, điều chỉnh thông tin về việc làm trong cơ sở dữ liệu về người lao động được thực hiện theo hướng, đối với người lao động thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc: người sử dụng lao động nộp hồ sơ đăng ký, điều chỉnh thông tin cho người lao động cùng lúc khi nộp hồ sơ đăng ký, điều chỉnh thông tin tham gia BHXH bắt buộc theo quy định của Luật Bảo hiểm xã hội 2024; Đối với người lao động không thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc và người thất nghiệp: theo cơ chế khuyến khích tự nguyện, khi người lao động có nhu cầu thì nộp hồ sơ đăng ký, điều chỉnh thông tin lao động qua Cổng dịch vụ công quốc gia, ứng dụng định danh quốc gia hoặc trực tiếp đến UBND cấp xã nơi ở hiện tại (Điều Điều 23 và Điều 25).
Với quy định trên vừa nhằm bảo đảm tính đồng bộ, kết nối của các cơ sở dữ liệu và đơn giản hóa các thủ tục hành chính. Vì vậy, dự kiến Luật Việc làm quy định trường hợp thông tin trong cơ sở dữ liệu về người lao động đã được cập nhật, điều chỉnh thông qua quá trình thực hiện các thủ tục hành chính, nghiệp vụ và thu thập, cập nhật các cơ sở dữ liệu quốc gia, các cơ sở dữ liệu khác có liên quan, như cơ sở dữ liệu quốc gia về BHXH của 17,4 triệu lao động; 34,1 triệu dữ liệu của người lao động gắn với cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư … thì người lao động không phải thực hiện việc cập nhật, điều chỉnh thông tin trong cơ sở dữ liệu về người lao động. Cơ quan quản lý các cơ sở dữ liệu quốc gia và các cơ sở dữ liệu khác có trách nhiệm cập nhật, điều chỉnh các thông tin liên quan vào cơ sở dữ liệu về người lao động (Điều 24).
Người thất nghiệp sẽ được đưa vào dữ liệu thông tin đăng ký lao động
Theo cơ quan soạn thảo Luật Việc làm (sửa đổi), với việc đăng ký lao động đối với người lao động có việc làm và người thất nghiệp sẽ giúp cơ quan quản lý nhà nước thuận lợi hơn trong quản lý lao động bao gồm người lao động có việc làm và người thất nghiệp. Riêng đối với 17,4 triệu lao động đang tham gia BHXH có thông tin về “nhóm thông tin về việc làm” để làm cơ sở cho việc xây dựng, hoạch định chính sách đối với nhóm đối tượng có quan hệ lao động. Cùng với đó là xây dựng các chính sách sử dụng thông tin đăng ký lao động trong cơ sở dữ liệu về người lao động trong giao dịch, tiếp cận và thụ hưởng các chính sách hỗ trợ tạo việc làm, đánh giá, cấp chứng chỉ kỹ năng nghề quốc gia, tư vấn, giới thiệu việc làm theo quy định của Luật này.
Theo đề xuất, cơ chế đăng ký, điều chỉnh thông tin về việc làm trong cơ sở dữ liệu về người lao động được thực hiện theo hướng đối với người lao động thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc: người sử dụng lao động nộp hồ sơ đăng ký, điều chỉnh cùng lúc khi nộp hồ sơ đăng ký tham gia hoặc điều chỉnh thông tin tham gia BHXH bắt buộc theo quy định của Luật Bảo hiểm xã hội 2024; Đối với người lao động không thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc và người thất nghiệp: người lao động có nhu cầu nộp hồ sơ đăng ký, điều chỉnh thông tin qua Cổng dịch vụ công quốc gia, ứng dụng định danh quốc gia hoặc đến UBND cấp xã nơi ở hiện tại.
Hiện nay, cơ quan quản lý nhà nước về lĩnh vực này đang phối hợp với Bộ Công an xây dựng phương án xây dựng cơ sở dữ liệu về người lao động gắn với cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư với 13 trường thông tin. Theo đó, cần thu thập thêm 6 trường thông tin, gồm: đối tượng ưu tiên; trình độ giáo dục phổ thông cao nhất đã tốt nghiệp; trình độ chuyên môn kỹ thuật cao nhất đạt được; tình trạng tham gia hoạt động kinh tế; người có việc làm; người thất nghiệp.
Đối với 17,4 triệu lao động tham gia BHXH đã được thu thập trong cơ sở dữ liệu quốc gia về BHXH và kết nối với cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, người sử dụng lao động nộp hồ sơ đăng ký lao động cùng với việc đăng ký tham gia BHXH bắt buộc.
Bên cạnh đó, với việc đăng ký lao động đối với người lao động có việc làm và người thất nghiệp sẽ giúp người lao động giảm chi phí cho việc kê khai và xác nhận thông tin về lao động, BHXH, thuế, cư trú, y tế … (do sẽ được kết nối, chia sẻ với các cơ sở dữ liệu quốc gia); giảm bớt các thủ tục hành chính, thời gian, chi phí khi thực hiện việc kê khai, cập nhật thông tin cá nhân về lao động, BHXH, y tế, thu nhập, cư trú …; được hỗ trợ kịp thời các chính sách ưu đãi của Nhà nước. Giảm chi phí khi kê khai, xác định đối tượng thụ hưởng các chính sách hỗ trợ về lao động, việc làm. Tạo môi trường công khai, minh bạch trong quản lý nhà nước, quản trị xã hội, phục vụ người lao động, người sử dụng lao động tốt hơn.
