Đất nông nghiệp giao bao nhiêu và trong bao lâu?

Sản xuất manh mún, nhỏ lẻ là một trở ngại lớn cho sản xuất nông nghiệp ở Việt Nam, khó làm ra nông sản với số lượng lớn và chất lượng đồng đều. Đó cũng là nguyên nhân làm giá nhiều loại nông sản ở nước ta cao hơn Thái Lan, Trung Quốc. Muốn giải quyết vấn đề này, theo kiến nghị của một số nhà khoa học nông nghiệp, phải tập hợp nông dân trên những cánh đồng lớn để có thể cơ giới hóa tốt hơn. Nông dân phối hợp với các doanh nghiệp cung ứng vật tư và doanh nghiệp tiêu thụ sản phẩm sản xuất nông nghiệp theo hợp đồng với sự quản lý và giám sát của Nhà nước. Như vậy nông dân có thể hưởng tất cả dịch vụ một cách đồng đều, năng suất và lợi nhuận sẽ tăng.

Phương án này không dễ thực hiện trừ phi phải sửa lại quy định hạn điền trong Luật Đất đai, hiện khống chế mỗi người chỉ được sở hữu không quá 3ha nhằm hạn chế tình trạng tập trung quá nhiều đất vào tay một số người giàu có, khiến nông dân nghèo mất dần đất đai. Hiện nay, các nhà khoa học nông nghiệp đã đạt được sự thống nhất trong đề xuất sửa đổi quy định về hạn điền theo hướng không phân biệt hạn mức giao đất cho hộ gia đình, cá nhân với các loại đất: cây ngắn ngày, cây lâu năm, đất nuôi trồng thủy sản, đất làm muối. Trong trường hợp giữ hạn mức thì đề nghị nâng lên tối đa không quá 30ha.

Các chuyên gia cũng thống nhất rằng, cần có tích tụ ruộng đất để được các vùng chuyên canh với diện tích khá rộng, cần có các trang trại, cần có các nông dân, các hợp tác xã, tổ hợp tác sản xuất... với những cá nhân chuyên nghiệp. Việc này không phải chỉ cho sản xuất lúa gạo mà cho cả các ngành nông nghiệp khác như trái cây, thủy sản, rau màu. Được tự do tích tụ, tập trung đất đai, chủ đất sẽ trở thành những doanh nghiệp nông nghiệp, tự chủ, tự quyết định phương án đầu tư và tìm đầu ra. Giá thành sản phẩm cao do qua nhiều trung gian cũng dần giảm bớt khi chủ đất có thể thành chính thương lái khi có số lượng hàng hóa lớn, tự đầu tư phương tiện chuyên chở. Và gánh nặng của ngân sách nhà nước để đầu tư thủy lợi, giao thông nông thôn, tiêu thụ nông sản... cũng giảm dần khi chủ đất sẽ tự đầu tư để bảo đảm quyền lợi của chính họ... Chắc chắn hiệu quả sản xuất nông nghiệp sẽ tăng theo chiều hướng tốt hơn.

Song, điều mà nhiều người lo nhất chính là số lao động nông nghiệp dôi ra trong quá trình tập trung ruộng đất. Quỹ đất không tăng, tức tích tụ sẽ tập trung ruộng đất vào một số người và dôi ra rất nhiều lao động. Nhưng tích tụ sẽ dẫn đến cơ giới hóa, tức giải quyết lao động chân tay không nhiều. Lực lượng lao động dôi ra do không còn đất sẽ làm gì khi công nghiệp chưa phát triển tương xứng để giải quyết lao động? Bên cạnh đó, tích tụ ruộng đất còn hiển nhiên dẫn tới sự chênh lệch giàu nghèo lớn, tạo khoảng cách và gây mâu thuẫn trong xã hội giữa cộng đồng nông dân. Do đó, Nhà nước cần có những chính sách bổ sung kèm theo, phải tìm giải pháp để tăng cường lợi ích công cộng để cả cộng đồng hưởng lợi. Việc tập trung đất đai cũng cần phải có bước đệm, không thể làm ngay một lúc và thời gian ngắn hay dài tùy thuộc rất lớn vào trình độ quản lý nhà nước.

Kể cả khi đã bỏ hạn điền, người nông dân vẫn chưa thể an tâm bỏ vốn đầu tư lâu dài khi đất được giao, cho thuê luôn có thời hạn. Sử dụng ổn định lâu dài là một chính sách chứa đựng nội dung kinh tế, chính trị, xã hội quan trọng để khuyến khích người sử dụng đất yên tâm đầu tư làm tăng giá trị sử dụng của đất đai, đồng thời là cơ sở để quy định chính sách đất đai cụ thể tiếp theo. Sử dụng ổn định lâu dài không đồng nghĩa với vô thời hạn hay vĩnh viễn mà là một quy chế nhằm động viên khai thác tiềm năng về đất đai, bảo đảm lợi ích của người sử dụng đất và bảo đảm chế độ sở hữu toàn dân với đất đai. Theo tinh thần này, cần quy định tiếp thời hạn sử dụng của từng loại đất, từng đối tượng cụ thể để cụ thể hóa tính chất ổn định lâu dài trên từng khu đất với từng người sử dụng đất. Hiện nay, cách xử lý quy định “ổn định lâu dài” của Hiến pháp trong Luật Đất đai 1993 và Luật Đất đai 2003 là khác nhau. Điều 20 Luật Đất đai 1993 quy định: thời hạn giao đất để sử dụng ổn định lâu dài để trồng cây hàng năm, nuôi trồng thủy sản là 20 năm, trong khi Luật Đất đai 2003 phân ra đất sử dụng ổn định lâu dài và đất sử dụng có thời hạn.

Đến năm 2013, hàng triệu thửa đất sẽ hết hạn sử dụng và hàng triệu giấy chứng nhận sử dụng đất sẽ hết hiệu lực pháp lý. Việc kiểm tra để xác định các điều kiện được tiếp tục sử dụng đất cùng một lúc cho hàng triệu hộ gia đình, cá nhân là một thủ tục pháp lý không đơn giản, nếu không lên phương án xử lý tốt thì có thể xảy ra một khoảng trống pháp lý gây hậu quả xấu cả về mặt quản lý và sử dụng đất đai.