Cần hài hòa lợi ích giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người tiêu dùng

Trong bối cảnh kinh tế thế giới còn nhiều khó khăn, thách thức, tình hình kinh tế-xã hội quý I.2025 của nước ta tiếp tục duy trì xu hướng tích cực. Cụ thể, kinh tế vĩ mô ổn định, lạm phát trong tầm kiểm soát, các cân đối lớn được bảo đảm, các ngành, lĩnh vực đạt được nhiều kết quả quan trọng, tạo đà tăng trưởng cho các quý tiếp theo.

Tốc độ tăng GDP quý I năm nay đạt 6,93% so cùng kỳ năm trước, là mức tăng cao nhất của quý I trong các năm 2020-2025, phản ánh sự phục hồi tích cực của nền kinh tế. Tổng Biên tập Báo Nhân Dân, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam Lê Quốc Minh nhận thấy, đây là thành quả ban đầu của những nỗ lực bền bỉ của cả hệ thống chính trị trong triển khai các giải pháp nhằm tháo gỡ khó khăn, tạo điều kiện thuận lợi cho các thành phần trong nền kinh tế phát triển hoạt động sản xuất kinh doanh.

Dù vậy, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân Lê Quốc Minh cũng cho rằng, mức tăng trưởng này vẫn chưa đạt mục tiêu phấn đấu như kịch bản điều hành đã được Chính phủ điều chỉnh để phù hợp với tình hình mới của đất nước, hướng tới khát vọng trở thành quốc gia thịnh vượng vào năm 2045. Trong khi đó, tình hình thế giới tiếp tục có những diễn biến phức tạp, khó lường, nhất là việc Hoa Kỳ công bố chính sách thuế đối ứng cao đối với Việt Nam và nhiều đối tác thương mại khác.

Trong bối cảnh đó, mục tiêu phấn đấu tăng trưởng GDP từ 8% trở lên, tạo nền tảng vững chắc cho tăng trưởng 2 con số trong những năm tiếp theo càng trở nên thách thức, đòi hỏi các bộ, ngành, địa phương phải thực hiện nhiều giải pháp đồng bộ. Trong đó, nâng cao năng lực nội sinh của nền kinh tế thông qua việc hỗ trợ sản xuất kinh doanh, giúp doanh nghiệp phục hồi và phát triển bền vững là yêu cầu cấp bách.

Theo chương trình, dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) sẽ trình Quốc hội xem xét, thông qua tại Kỳ họp thứ Chín khai mạc ngày 5.5 tới đây với mục tiêu định hướng sản xuất, điều chỉnh hành vi tiêu dùng của xã hội, hạn chế nhập khẩu, sản xuất, tiêu dùng các sản phẩm có hại cho sức khỏe và môi trường.

Tuy nhiên, thông qua các đề xuất về bổ sung mặt hàng chịu thuế, tăng thuế suất, lộ trình tăng thuế… tại dự thảo Luật, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân Lê Quốc Minh nhận thấy, những nội dung sửa đổi trong Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt lần này sẽ có tác động rất lớn đến chuỗi sản xuất của nhiều ngành hàng, từ doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh đến phân phối, dịch vụ. Đặc biệt, việc thay đổi cách tính thuế vào thời điểm hiện tại sẽ tác động rất lớn tới hoạt động sản xuất kinh doanh của ngành bia-rượu vốn đang gặp nhiều khó khăn do ảnh hưởng nặng nề của đại dịch Covid-19 cũng như tác động từ một số cơ chế, chính sách liên quan.

“Lộ trình đề xuất trong phương án tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với bia, rượu tại dự thảo Luật có mức tăng quá nhanh”. Đưa ra nhận định này, Tiến sỹ, Giám đốc điều hành Economica Việt Nam Lê Duy Bình cho rằng, trước những khó khăn mà các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp tư nhân, việc "khoan sức dân", "khoan sức doanh nghiệp", nuôi dưỡng nguồn thu cần được coi là sự lựa chọn ưu tiên trong hoạch định chính sách. “Đây chính là cách hỗ trợ tốt nhất, hiệu quả nhất cho doanh nghiệp và nền kinh tế”, Tiến sỹ Lê Duy Bình khẳng định.

TS. Cấn Văn Lực, chuyên gia kinh tế trưởng BIDV, thành viên Hội đồng Tư vấn Chính sách Tài chính - Tiền tệ quốc gia cũng lưu ý, thuế tiêu thụ đặc biệt là công cụ điều tiết hành vi tiêu dùng, nhưng nếu thiết kế không hợp lý sẽ gây tác dụng ngược, khiến thị trường đồ uống chính ngạch suy giảm, làm gia tăng hàng lậu, hàng trôi nổi và thất thu ngân sách. Ngoài ra, các nghiên cứu cũng cho thấy, nếu tăng thuế quá mạnh và quá nhanh, sẽ ảnh hưởng tiêu cực tới ngành, việc làm, an sinh xã hội và các ngành phụ trợ như bao bì, vận tải, du lịch…

Lộ trình tăng thuế nên vừa phải, tránh “tăng sốc”

Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) đang thiết kế phương án 2 - tăng thuế tiêu thụ đặc biệt từ 65% lên 80% với bia, rượu, tương đương mức tăng 15%/lần. Và dự thảo Luật bổ sung mặt hàng nước giải khát có đường hàm lượng trên 5g/100ml theo tiêu chuẩn Việt Nam vào đối tượng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt với thuế suất dự kiến 10%.

Từ góc nhìn của đơn vị trực tiếp chịu ảnh hưởng của thuế tiêu thụ đặc biệt, PGS.TS Nguyễn Văn Việt, Chủ tịch Hiệp hội Bia-Rượu-Nước giải khát Việt Nam cho rằng, mức thuế suất tiêu thụ đặc biệt áp cho bia, rượu là "quá sốc", sẽ khiến các doanh nghiệp của ngành đồ uống, đặc biệt là ngành bia, rượu quan ngại, lo lắng. Cùng với đó, việc bổ sung mặt hàng nước giải khát có đường trên 5g/100ml cũng chưa thực tế ở điều kiện Việt Nam.

Theo Chủ tịch Hiệp hội Bia-Rượu-Nước giải khát Việt Nam, để bảo đảm cả 3 mục tiêu sức khỏe, tăng thu ngân sách, mục tiêu kinh tế-xã hội khác, các chính sách cần hài hòa các mục tiêu, đặc biệt, mục tiêu “tăng trưởng kinh tế”, cần quan tâm tới “sức khỏe” của doanh nghiệp và việc nuôi dưỡng nguồn thu.

Ngoài ra, cần lưu tâm tới vị trí, vai trò, đóng góp của ngành. Khi đề xuất tăng thuế tiêu thụ đặc biệt, cần xem xét các tác động toàn diện, lan tỏa kinh tế-xã hội, hành vi; bối cảnh quốc tế, kinh tế-xã hội, môi trường đầu tư và kinh nghiệm quốc tế.

Ông Nguyễn Văn Việt cũng đề xuất lùi hiệu lực tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với rượu, bia đến năm 2028; tăng thuế 5%/năm trong 5 năm. Với ngành nước giải khát, chưa nên bổ sung mặt hàng giải khát có đường vào đối tượng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt.

Trên thực tế, tại địa bàn TP. Hồ Chí Minh, các mặt hàng rượu, bia, đặc biệt là bia có chất lượng cao, như bia Sài Gòn, Heineken, Tiger… đang bị cạnh tranh gay gắt bởi các loại bia giá rẻ. Trong khi đó, từ khi có Luật Phòng, chống tác hại của rượu, bia ra đời và áp thuế tiêu thụ đặc biệt, ngành nước uống chịu tác động rất lớn, giảm sản lượng và giảm kinh doanh, hoạt động. Một số doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài trong lĩnh vực này đã phải đóng cửa bớt nhà máy sản xuất tại nước ta.

Nêu thực tế này, ĐBQH Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) cho rằng, cần suy nghĩ, quan tâm tới việc đánh thuế rượu, bia làm sao cho ổn nhất, đặc biệt phải nhìn toàn cục để có đánh giá khách quan nhất. Và, về mức thuế suất, đại biểu ủng hộ về phương án 1 được trình ra Quốc hội tại Kỳ họp thứ Tám vừa qua. Theo đó, đối với mặt hàng rượu từ 20 độ trở lên sẽ tăng thuế suất từ mức hiện hành 65% lên 70%, 75%, 80%, 85%, 90% theo từng năm trong giai đoạn từ năm 2026-2030. Với mặt hàng rượu dưới 20 độ sẽ tăng thuế suất từ mức hiện hành 35% lên 40%, 45%, 50%, 55%, 60% theo từng năm trong giai đoạn từ năm 2026-2030.

Tuy nhiên, đại biểu Phạm Văn Hòa cũng nhận thấy, cần nghiên cứu phương án do Hiệp hội Bia-Rượu-Nước giải khát Việt Nam đề xuất để bảo đảm hài hòa các lợi ích cụ thể giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người tiêu dùng.

"Thực tế cho thấy, nước giải khát có đường không phải là yếu tố chính gây ra tác hại tăng trọng, béo phì cho trẻ em. Trẻ em béo phì bị tác động bởi nhiều khía cạnh khác nhau như ăn uống thực phẩm chế biến sẵn, trà sữa… Vì thế, trước mắt, chúng ta cân nhắc chưa bổ sung mặt hàng nước giải khát có đường vào đối tượng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt”, đại biểu Phạm Văn Hòa đề xuất.

Trưởng Ban Pháp chế Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam Phan Minh Thủy cũng cho rằng, trong bối cảnh doanh nghiệp đang chịu nhiều sức ép do biến động kinh tế toàn cầu, việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với các mặt hàng như rượu, bia cần được cân nhắc kỹ lưỡng. Lộ trình tăng thuế nên được thiết kế hợp lý, vừa phải, không gây sốc cho thị trường và tạo điều kiện để doanh nghiệp thích ứng.

Các đại biểu tham dự Hội thảo lưu ý, việc tăng thuế chưa chắc đạt được mục tiêu điều chỉnh hành vi tiêu dùng nếu thiếu các bằng chứng khoa học xác đáng. Trong khi đó, điều này có thể làm gia tăng tiêu thụ hàng lậu, hàng không chính thống, gây rủi ro cho sức khỏe người dân và ảnh hưởng đến nguồn thu lâu dài. Do vậy, chính sách thuế cần đặt trong tổng thể các giải pháp thúc đẩy nội lực doanh nghiệp và bảo đảm ổn định kinh tế-xã hội nói chung.