Đánh thuế thu nhập cá nhân từ mua bán vàng: Định hướng đúng nhưng không nên vội

“Thể hiện tư duy quản lý hiện đại”

Chính phủ vừa ban hành Nghị quyết số 278/NQ-CP về phiên họp chuyên đề xây dựng pháp luật tháng 9/2025. Cho ý kiến vào dự án Luật Thuế thu nhập cá nhân (sửa đổi), Chính phủ yêu cầu quy định rõ thu nhập từ hoạt động giao dịch mua bán vàng thuộc đối tượng chịu thuế để nâng cao tính minh bạch của thị trường, hạn chế đầu cơ. Chính phủ cũng giao Bộ Tài chính phối hợp với Ngân hàng Nhà nước thống nhất nội dung này trong dự thảo Luật.

Theo Giám đốc Công ty Tài chính kế toán thuế Centax Bùi Thị Lệ Phương, một đề xuất chính sách mới được đưa ra cần trả lời cho câu hỏi cốt lõi đầu tiên rằng “mục tiêu là gì?”. Xét ở góc độ quản lý vĩ mô, đề xuất chính sách này có ít nhất 4 mục tiêu chính.

Thứ nhất, tăng thu ngân sách nhà nước. Với thị trường có quy mô giao dịch lớn như vàng, việc đưa vào diện chịu thuế sẽ tạo thêm một nguồn thu đáng kể cho ngân sách. Thứ hai, tăng tính minh bạch, chống thất thu thuế và các hoạt động phi pháp, bởi vàng vật chất từ lâu đã là kênh cất trữ tài sản và giao dịch ẩn danh, tiềm ẩn nguy cơ rửa tiền, tài trợ cho các hoạt động bất hợp pháp và trốn thuế thu nhập cá nhân từ việc đầu cơ.

Thứ ba, điều tiết vĩ mô, giảm "vàng hóa" nền kinh tế; việc đánh thuế này có thể khiến một phần dòng vốn chuyển từ vàng sang các kênh sản xuất, kinh doanh, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Thứ tư, giúp kiểm soát thị trường, thu hẹp chênh lệch giá vàng trong nước và quốc tế, bởi khi các giao dịch được kiểm soát chặt chẽ hơn, Nhà nước có thêm công cụ để quản lý cung - cầu và can thiệp thị trường khi cần thiết, góp phần ổn định giá vàng - một yếu tố ảnh hưởng đến tâm lý và tỷ giá.

Như vậy, "việc đánh thuế thu nhập với giao dịch mua bán vàng là định hướng đúng đắn và văn minh về mặt lý thuyết, thể hiện tư duy quản lý hiện đại”, bà Phương nhìn nhận.

Nhiều thách thức

Dù vậy, bà Phương thừa nhận sẽ có những thách thức trong triển khai. Đó là làm sao xác định được "giá vốn" (giá mua ban đầu), bởi giao dịch vàng vật chất thường không có giá niêm yết cố định như chứng khoán. Việc xác định giá giao dịch thực tế để tính thuế cho từng món hàng (đặc biệt là vàng trang sức, vàng miếng không tiêu chuẩn...) có thể rất phức tạp. Chẳng hạn, một người dân đi bán vàng đã mua từ 10 năm trước, vậy xác định giá mua thế nào để tính lãi nếu không có hóa đơn mua vào? Trường hợp Nhà nước quy định "không có hóa đơn mua vào thì coi giá vốn bằng 0" hoặc áp một mức giá vốn ấn định sẽ gây ra sự không công bằng và không phản ánh đúng thực tế.

Thách thức nữa là về hạ tầng công nghệ và định danh vàng. Cơ quan thuế muốn kiểm soát được tất cả các tiệm vàng, các giao dịch trao tay đòi hỏi một hệ thống công nghệ và nhân lực khổng lồ. Mỗi lượng vàng, miếng vàng khi được bán ra phải được định danh và gắn với một giao dịch cụ thể, có hóa đơn điện tử ghi rõ thông tin người mua, ngày mua, giá mua. Đồng thời, cần có một cơ sở dữ liệu quốc gia về giao dịch vàng, tương tự như Trung tâm Lưu ký Chứng khoán, để theo dõi lịch sử sở hữu và giá mua của từng đơn vị vàng; đây là một dự án hạ tầng công nghệ cực kỳ tốn kém và phức tạp.

Thị trường vàng rất đặc thù và phức tạp trong quản trị. Chính sách thuế cần phân biệt vàng trang sức và vàng miếng đầu tư để tránh gây khó khăn cho ngành kim hoàn truyền thống. “Nếu chỉ đánh thuế ở khâu bán lẻ, liệu có kẽ hở ở khâu chế tác, gia công và phân phối sỉ để trốn thuế?”, bà Phương đặt câu hỏi.

Bên cạnh đó, việc đánh thuế có thể gây rủi ro đẩy giao dịch vào “thị trường ngầm”. Nếu thuế suất cao và thủ tục phức tạp, người dân và các tiệm vàng nhỏ lẻ sẽ có xu hướng giao dịch "trao tay", không hóa đơn chứng từ. Hệ quả là Nhà nước không những không thu được thuế mà còn mất khả năng kiểm soát, các mục tiêu về chống rửa tiền, minh bạch hóa sẽ khó đạt.

Cần rõ lộ trình và truyền thông minh bạch

Từ phân tích trên, bà Bùi Thị Lệ Phương cho rằng, dù việc đánh thuế giao dịch vàng là một bước đi hợp lý về mặt lý thuyết quản trị kinh tế hiện đại, song trong bối cảnh thực tế của Việt Nam hiện nay, với thói quen giao dịch tiền mặt, thiếu hạ tầng công nghệ định danh và cơ sở dữ liệu, việc triển khai ngay lập tức là khó khả thi và tiềm ẩn rủi ro. “Đây là một chính sách có thể cân nhắc nhưng không thể vội vàng”, bà Phương khuyến nghị.

Theo chuyên gia, cần chuẩn bị kỹ lưỡng. Trước hết, có lộ trình rõ ràng và truyền thông minh bạch, giải thích rõ cho người dân mục tiêu của chính sách không phải là tận thu mà là để làm thị trường lành mạnh hơn và có lộ trình áp dụng từng bước, không đột ngột.

Cùng với đó, thuế suất phải hợp lý. Giai đoạn đầu, thuế suất nên ở mức tượng trưng, rất thấp, chẳng hạn 0,1% - 0,3% trên giá trị giao dịch, nhằm mục tiêu chính là đưa giao dịch vào khuôn khổ, tạo thói quen lấy hóa đơn, chứ không phải để tối đa hóa nguồn thu. Nếu thuế suất cao, chắc chắn sẽ đẩy giao dịch ra chợ đen.

Đồng thời, hạ tầng công nghệ phải đi trước một bước, bắt buộc áp dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền cho 100% các cửa hàng vàng. Hệ thống phải đơn giản, thuận tiện cho cả người mua và người bán; bảo đảm việc thanh toán không dùng tiền mặt được khuyến khích tối đa.

Phải có các kênh đầu tư khác đủ hấp dẫn, bởi người dân chỉ từ bỏ vàng khi họ có những lựa chọn khác an toàn và sinh lời tốt hơn. Điều này đồng nghĩa Nhà nước cần tiếp tục phát triển thị trường chứng khoán, thị trường trái phiếu một cách minh bạch và bền vững.

Ngoài ra, cần có chế tài đủ mạnh, phải có biện pháp kiểm tra, giám sát và xử phạt nghiêm khắc các hành vi mua bán vàng không xuất hóa đơn, lũng đoạn thao túng thị trường để ngăn chặn thị trường ngầm và biến động giá vàng.

Cũng tán thành với định hướng đánh thuế thu nhập cá nhân từ mua bán vàng của Chính phủ, song theo PGS.TS. Đinh Trọng Thịnh, chuyên gia kinh tế, việc này “không dễ dàng”, bởi giá mua bán không đồng nhất, lúc lên lúc xuống. Mặt khác, trên thực tế, người dân có tâm lý mua vàng để tích trữ, phòng ngừa rủi ro. Điều này khác hẳn với việc mua bán vàng để đầu cơ. “Nếu áp thuế mà đánh đồng giữa đầu cơ với tích trữ sẽ không hợp lý”, nhấn mạnh điều này, vị chuyên gia cho rằng cần phải xem xét, tính toán kỹ để có cách làm phù hợp, phân tách rõ trường hợp đầu cơ với tích trữ và nên tham khảo thêm kinh nghiệm quốc tế.