Đánh thức di sản mỹ thuật ứng dụng - dân gian Việt Nam

Mỹ thuật ứng dụng: Tính bản địa độc đáo

Mỹ thuật ứng dụng là một thành tố thiết yếu, góp phần định hình diện mạo mỹ thuật Việt Nam. Với truyền thống lâu đời và đa sắc thái, mỹ thuật ứng dụng mang đậm tính dân gian, thể hiện qua trang phục, trang sức, nhạc cụ, vũ khí, đồ sinh hoạt, sản phẩm tín ngưỡng… Những sản phẩm này không chỉ gần gũi với đời sống mà còn mang giá trị thẩm mỹ, lịch sử và giáo dục sâu sắc, được lưu truyền qua nhiều thế hệ.

Tài nguyên phong phú và con người cần cù, khéo léo là điều kiện thuận lợi để Việt Nam phát triển ngành nghề thủ công mỹ nghệ. Mỹ thuật ứng dụng nhờ đó luôn được sáng tạo, phát triển đa dạng trên nhiều chất liệu, phục vụ thiết thực đời sống. Từ nhu cầu sinh hoạt, các làng nghề và phường thợ dần hình thành, phát triển thành quy mô sản xuất phục vụ thương mại. 54 dân tộc anh em trên dải đất hình chữ S đã góp phần tạo nên sự đa dạng bản sắc trong các sản phẩm mỹ thuật ứng dụng.

Mỗi vùng miền, mỗi làng nghề, mỗi nhóm thợ mang đến những nét riêng, được hình thành từ điều kiện tự nhiên, môi trường sinh sống và phong tục tập quán riêng biệt. Nghệ nhân có thể làm việc chuyên nghiệp hoặc theo mùa vụ, tạo tác nhiều sản phẩm thủ công phù hợp với nguyên liệu sẵn có và nhu cầu của xã hội.

Bộ sưu tập Mỹ thuật ứng dụng của Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam chọn lọc, giới thiệu một số hiện vật tiêu biểu như: trang phục, trang sức, nhạc cụ, vũ khí, công cụ lao động, vật dụng sinh hoạt, đồ chơi trẻ em…

Những hiện vật này phản ánh sự phong phú về kiểu dáng, chất liệu, hoa văn, màu sắc và kỹ thuật tạo tác, đồng thời thể hiện vẻ đẹp trong tư duy thẩm mỹ, kỹ năng nghề nghiệp tinh xảo và bản sắc văn hóa dân tộc. Sưu tập không chỉ cho thấy tính bản địa độc đáo mà còn minh chứng cho sự tiếp thu có chọn lọc tinh hoa văn hóa Viễn Đông và Đông Nam Á, từ đó tạo nên một tổng thể hài hòa, thống nhất, đa dạng song vẫn đậm đà bản sắc mỹ thuật Việt Nam.

Mỹ thuật dân gian: Kho tàng nghệ thuật đặc sắc

Trong khi đó, mỹ thuật dân gian Việt Nam có truyền thống lâu đời, là kho tàng nghệ thuật đặc sắc, phản ánh đời sống tinh thần, khả năng sáng tạo và giá trị thẩm mỹ của nền văn hóa Việt Nam. Chủ đề của tranh và tượng dân gian bắt nguồn từ đời sống tinh thần, phản ánh ước vọng hạnh phúc, niềm tin, tín ngưỡng và luôn hàm chứa yếu tố giáo dục.

Với hai loại hình chính là tranh và tượng, mỹ thuật dân gian không chỉ phục vụ tín ngưỡng, lễ hội, mà còn góp phần giáo dục đạo đức, nhân cách trong đời sống thường nhật.

Nở rộ vào khoảng thế kỷ XVI đến đầu thế kỷ XX, dù trải qua biến động lịch sử, tranh dân gian vẫn giữ được nét tươi sáng, phản ánh sinh hoạt, tín ngưỡng và tôn giáo. Ngoài tranh chúc tụng, thờ cúng, còn có nhiều tác phẩm lịch sử, ca ngợi anh hùng, phê phán thói hư tật xấu. Một số dòng tranh tiêu biểu như: Đông Hồ (Bắc Ninh), Hàng Trống (Hà Nội), Kim Hoàng (Hà Tây cũ), Làng Sình (Huế), cùng các dòng tranh thờ của người Kinh và các dân tộc Dao, Cao Lan, Tày, Nùng… Trong đó, Đông Hồ và Hàng Trống nổi bật bởi sắc thái riêng và sức sống lâu bền.

Tượng dân gian cũng phong phú về chất liệu như đất nung, gỗ, kim loại... phản ánh phong tục, tín ngưỡng, đời sống của các dân tộc qua từng thời kỳ. Có thể chia thành các nhóm: tượng sinh hoạt, tượng cảnh vật, theo tích truyện và tượng thờ. Miền Bắc có các trung tâm nổi bật như tượng đất làng Hồ (Bắc Ninh), Thổ Hà (Bắc Giang), tượng sứ Bát Tràng (Hà Nội)... Trong khi đó, Trường Sơn - Tây Nguyên nổi bật với tượng nhà mồ bằng gỗ mang phong cách dân gian đặc sắc.

Mỗi tác phẩm dân gian đều mang tính biểu tượng cao, thể hiện cảm xúc hồn nhiên, trong trẻo, nhân văn, là kết tinh của bàn tay tài hoa, trí tuệ và tâm hồn nghệ nhân. Cho đến nay, mỹ thuật dân gian Việt Nam vẫn tiếp tục được gìn giữ, nghiên cứu, thưởng thức và truyền lại qua nhiều thế hệ. Một số dòng tranh, tượng đang dần được phục hồi, góp phần làm sống lại những giá trị nghệ thuật truyền thống giữa dòng chảy hiện đại.

Gia tăng trải nghiệm, đáp ứng nhu cầu tham quan

Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam sẽ ra mắt Không gian trưng bày Mỹ thuật ứng dụng và Mỹ thuật dân gian vào sáng 24/6. Tại đây sẽ giới thiệu chọn lọc một số hiện vật mỹ thuật ứng dụng tiêu biểu của một số dân tộc, và một số loại hình tranh, tượng dân gian, thể hiện vẻ đẹp trong tư duy thẩm mỹ, phản ánh đời sống tinh thần, kỹ năng nghề nghiệp tinh xảo, khả năng sáng tạo, bản sắc văn hóa dân tộc và giá trị thẩm mỹ của nền văn hóa Việt Nam.

Với mong muốn gia tăng trải nghiệm, đáp ứng nhu cầu tham quan ngày càng cao của công chúng, thời gian qua, Bảo tàng đã triển khai công tác đổi mới Không gian trưng bày Mỹ thuật ứng dụng và Mỹ thuật dân gian. Hệ thống trưng bày chuyên nghiệp với tủ kính, giá đỡ, màu sắc và ánh sáng làm nổi bật yếu tố thẩm mỹ của từng hiện vật, cùng với đó là ứng dụng công nghệ trình chiếu 3D mapping, màn hình tương tác tra cứu thông tin hiện vật… tạo nên nét đặc trưng của không gian trưng bày này.

Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam hy vọng, Không gian trưng bày Mỹ thuật ứng dụng và Mỹ thuật dân gian sẽ trở thành địa điểm tham quan, học tập, trải nghiệm mới độc đáo, thú vị dành cho công chúng yêu nghệ thuật trong và ngoài nước.