Tọa đàm “Tiếp tục đổi mới, nâng cao năng lực, hiệu lực, hiệu quả công tác dân nguyện”

Về công tác dân nguyện có mấy điểm cần quan tâm: 

Một là, chúng ta không có quy định nào rõ ràng về công tác dân nguyện. Chúng ta mới chỉ có quy định về chức năng, nhiệm vụ, tổ chức bộ máy và các hoạt động của Ban Dân nguyện của UBTVQH. Chúng ta cần hình dung, dân nguyện là một vấn đề thuộc về thể chế chính trị chứ không chỉ là một hoạt động thông thường. Đây một lĩnh vực rộng lớn, thể hiện việc triển khai thể chế hóa và thực hiện đường lối, chủ trương của Đảng. Công tác dân nguyện gắn liền và có tính giao thoa với công tác dân vận của Đảng, tính nối tiếp của công tác dân vận nhưng khác hoàn toàn về phương thức. Dân vận là Đảng đi làm, dân vận từ trên xuống dưới, còn dân nguyện là chúng ta phải tập hợp ý kiến của người dân từ dưới lên trên, giao phạm với điểm chính là nhân dân.

Thứ hai, công tác dân nguyện đã thể hiện vai trò, trách nhiệm của một nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Hiến pháp xác định Nhà nước chúng ta là Nhà nước pháp quyền của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân dân. Do đó, không làm công tác dân nguyện thì thành “nói một đằng làm một nẻo”.

Thứ ba, công tác dân nguyện, chính là thực hiện chức năng của Quốc hội và các cơ quan dân cử, đại biểu dân cử. Đại biểu dân cử là do dân bầu ra, cơ quan dân cử là do dân bầu ra, là cơ quan đại diện mà Quốc hội, là cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân mà không làm công tác rèn luyện thì bỏ mất chức năng của nó.

Vấn đề cuối cùng tôi muốn nói đó là nguyện vọng của cử tri và nhân dân thì chuyển đến đâu, địa điểm nào? Khi  các cơ quan trong bộ máy nhà nước như hành pháp và tư pháp chưa xử lý được những vấn đề để bảo vệ quyền lợi của người dân thì phải sử dụng các phương thức dân nguyện thì mới có thể thực hiện được những nguyện vọng của người dân. Trong khi đó, chúng ta có cơ chế xử lý đơn thư, khiếu nại, tố cáo, kể cả là tố giác tội phạm, không có cơ chế nào để xử lý đơn thư kiến nghị, phản ánh. Dân nguyện là mảng lớn, chúng ta không có quy định nào. Nếu chúng ta làm tốt công tác dân nguyện thì sẽ lấp đầy được toàn bộ những lỗ hổng hiện nay về vấn đề này. 

TS Lưu Bình Nhưỡng, Phó trưởng Ban Dân nguyện thuộc Ủy ban Thường vụ Quốc hội:

Hiện nay, phạm vi của dân nguyện được giao cho Ban Dân nguyện gồm:

Một là tiếp công dân, Ban Dân nguyện được giao giúp cho QH, các cơ quan QH thực hiện việc tiếp công dân. Tôi muốn nhấn mạnh đây là Ban Dân nguyện chứ không phải là cán bộ của Vụ Dân nguyện, tức là tiếp công dân là của lãnh đạo Ban Dân nguyện chứ không phải là của cán bộ thông thường. Ví dụ như Vụ Dân nguyện được giao nhiệm vụ là giúp cho các đồng chí lãnh đạo Ban để thực hiện, giúp cho các  cơ quan QH tiếp công dân tại trụ sở Trung ương.

Hai là, Ban Dân nguyện là cơ quan hướng dẫn về công tác tiếp công dân cho các cơ quan HĐND và các cơ quan khác.

Ba là, Ban Dân nguyện là nơi mà tập hợp và xử lý các kiến nghị cử tri của cả nước theo từ hoạt động tiếp xúc cử tri của các đoàn ĐBQH, chúng tôi xử lý trung bình mỗi một kỳ họp xử lý khoảng 2.000 kiến nghị cử tri của cả nước. Khi xử lý chúng tôi sẽ phân loại và gửi đến tất cả các cơ quan thẩm quyền của Chính phủ, Tòa án tối cao, Viện kiểm soát tối cao… và cần là xử lý.

Vấn đề tiếp theo là tiếp nhận và xử lý các đơn thư khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh. Mỗi năm, chúng tôi xử lý trung bình khoảng 23.000 – 25.000 đơn thư, chưa tính các đơn thư của các Ủy ban và của QH, cũng như Hội đồng Dân tộc và các cơ quan, các đại biểu Quốc hội chuyển tới. Hiện nay, Luật còn giao một nhiệm vụ nữa là nắm tình hình dân nguyện và nắm tình hình của người dân, của cử tri để báo cáo hàng tháng với UBTVQH để QH nắm thông tin về dân nguyện nói chung.  Từ đó, có thể xử lý kịp thời các vấn đề thuộc về chức năng của QH và UBTVQH.

TS Lê Thanh Vân, Ủy viên Thường trực Ủy ban Tài chính, Ngân sách của Quốc hội:

Công tác dân nguyện của Quốc hội được đặt ra sau khi Hiến pháp 1992 ra đời, như một nội dung giải quyết chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của Quốc hội. Ở Quốc hội khóa IX, X, khi chưa có Ban Dân nguyện thì Ủy ban Thường vụ Quốc hội phân công một thành viên để phụ trách công tác dân nguyện của Quốc hội, giúp việc tực tiếp là Vụ Dân nguyện. Đến Quốc hội Khóa XI, với sự thúc đẩy của Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Văn An, Ban Dân nguyện và Ban Công tác đại biểu được thành lập trước tiên, sau đó là Viện Nghiên cứu lập pháp.

Với công tác dân nguyện, đến Quốc hội Khóa XV, đây là lần thứ ba Quốc hội đặt vấn đề đổi mới toàn diện, căn bản công tác dân nguyện. Bởi vì Quốc hội là cơ quan của dân, Nhà nước ta là Nhà nước của dân, do dân, vì dân nên phải có một đầu mối, một cơ quan tiếp thu, xử lý tâm tư, nguyện vọng, ý kiến kiến nghị cử tri và sau này cả khiếu nại, tố cáo của cử tri, của Nhân dân.

Gần 20 năm qua, với sự ra đời của Ban Dân nguyện, công tác tiếp nhận thông tin từ Nhân dân - đó là ý chí, nguyện vọng, tâm tư, ý kiến kiến nghị như khiếu nại, tố cáo... bắt đầu có đầu mối để giúp cho UBTVQH giải quyết. Tuy nhiên, tôi cho rằng, dù là đã có đầu mối là một ban thuộc UBTVQH nhưng dường như Ban Dân nguyện chưa đủ quyền năng, năng lực về tổ chức, địa vị pháp lý để giải quyết những vấn đề cấp bách mà thực tiễn đặt ra.

Theo tôi, có ba vấn đề cần phải thúc bách đổi mới phương thức hoạt động và cả địa vị pháp lý của Ban Dân nguyện:

Thứ nhất, đó là đầu mối để tiếp nhận ý kiến, kiến nghị, tâm tư, nguyện vọng của cử tri, nhân dân gửi đến Quốc hội. Bởi Quốc hội là cơ quan của dân nhưng hiện chưa có đầu mối để tiếp nhận những kiến nghị này, mà chỉ thông qua các kênh không chính thức như báo chí, qua ĐBQH, Đoàn ĐBQH. Chủ trì xử lý những tâm tư, nguyện vọng, kiến nghị của cử tri thì lại phải có một thiết chế tổ chức ngang tầm. Hiện Ban Dân nguyện là cơ quan giúp cho UBTVQH, còn UBTVQH – với tư cách là cơ quan thường trực của Quốc hội lại phải xử lý rất nhiều công việc quan trọng, cho nên công tác dân nguyện chưa được chú trọng.

Thứ hai, là cơ quan của dân, Quốc hội phải xem xét cái khiếu nại, tố cáo của Nhân dân gửi đến Quốc hội. Ở các cơ quan khác, như nhánh hành pháp hay tư pháp, khi không giải quyết được nữa thì cơ quan quyền lực tối cao nhất của nhà nước là Quốc hội phải xem xét. Đương nhiên khi xem xét phải có cách thức, bởi vì Quốc hội không phải là cơ quan trực tiếp giải quyết từng kiến nghị cụ thể hay một cái khiếu nại, tố cáo cụ thể của cử tri. Như vậy phải có một cơ quan đủ tầm vóc để giúp việc cho Quốc hội xử lý việc đó.

Thứ ba, bản thân ĐBQH có những quyền năng rất lớn trong tiếp dân, xử lý khiếu nại, tố cáo của công dân thì cũng phải có một cơ quan để hỗ trợ cho hoạt động đại biểu. Thế nhưng, trên thực tế, như tôi với tư cách là một ĐBQH ba khóa, tôi rất nỗ lực trong việc xử lý tâm tư, nguyện vọng, kiến nghị của cử tri. Thế nhưng, vẫn thiếu một đầu mối để hỗ trợ cùng ĐBQH, để mà chủ trì giải quyết những vấn đề đó.

Tôi cho rằng ba lý do trên khiến cho công tác dân nguyện của Quốc hội chưa bao giờ đặt ra cấp bách như hiện nay. Vì vậy, tôi đánh giá cao lần này với chỉ đạo của Chủ tịch Quốc hội đã giao cho Ban Dân nguyện phối hợp với các cơ quan khác để xây dựng đề án đổi mới toàn diện hoạt động dân nguyện nói chung và vị trí pháp lý của Ban Dân nguyện nói riêng là nhu cầu cấp bách.

Ông Nguyễn Công Long, Ủy viên Thường trực Ủy ban Tư pháp của Quốc hội:

Tôi đồng tình cao với ý kiến của Tiến sỹ Lưu Bình Nhưỡng và Tiến sỹ Lê Thanh Vân. Nhà nước chúng ta là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, của dân, do dân và vì dân. Để thực hiện tốt vai trò, chức năng đó, công tác dân nguyện, tiếp thu ý kiến của người dân, cử tri phải tập trung cao nhất để Quốc hội- cơ quan quyền lực Nhà nước cao nhất của Nhân dân- thực hiện tốt nhất vai trò, chức năng của mình.

Đảng, Nhà nước ta rất quan tâm đến công tác dân nguyện. Tuy nhiên, trong rất nhiều nhiệm kỳ có thể thấy thiết chế bảo đảm công tác dân nguyện chưa phù hợp, chưa đáp ứng được kỳ vọng. Chính vì vậy, yêu cầu đổi mới, nâng cao hiệu quả, hiệu lực của Quốc hội nói chung cũng đặt ra vấn đề đổi mới, nâng cao hiệu quả của tất cả các cơ quan của Quốc hội, đặc biệt là công tác dân nguyện là yêu cầu cấp thiết.

Trước thực tiễn đó, chúng tôi cũng rất kỳ vọng qua những đổi mới trong công tác dân nguyện thời gian vừa qua, vị thế, hiệu quả của công tác dân nguyện sẽ được nâng cao. Hàng tháng công tác dân nguyện được đưa ra UBTVQH để xem xét và Ban Dân nguyện có trách nhiệm là đầu mối phối hợp với Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình. Đặc biệt là phản ánh đầy đủ tất cả các ý kiến của cử tri, của Nhân dân. Từ đó, đã có một sự chuyển biến hiệu quả hơn hẳn ở công tác này.

Cá nhân tôi cũng kỳ vọng trong cải cách lần này, hy vọng Đề án sẽ là cơ sở để chúng ta hoàn thiện các thiết chế của Ban Dân nguyện. Qua đó định rõ nhiệm vụ, quyền hạn của thiết chế của cơ quan chuyên thực hiện công tác dân nguyện và đây cũng là cơ sở pháp lý để hoàn thiện các quy định pháp luật về vấn đề này. Ngoài ra, đây cũng là cơ sở để tạo ra sự phối hợp hiệu quả hơn nữa giữa Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban với Ban Dân nguyện trong công tác dân nguyện nói chung cũng như để hoàn thành nhiệm vụ của Hội đồng và các Ủy ban.

Ông Nguyễn Hồng Điệp, Trưởng ban Tiếp công dân Trung ương, Thanh tra Chính phủ:

Từ khi Chủ tịch Quốc hội quyết định hàng tháng UBTVQH cho ý kiến vào báo cáo dân nguyện, chúng tôi là người phấn khởi và kỳ vọng nhất.

Vừa qua các ĐBQH có phản ánh về việc chưa có luật ở công tác này. Nhưng tôi cho rằng, để khắc phục vấn đề này nằm ở ý thức, trách nghiệm của người đứng đầu với nhân dân và dư luận. Trách nghiệm làm công tác dân nguyện không phải của riêng người làm công tác dân nguyện. Các bí thư cấp huyện, cấp cơ sở không chỉ chờ có lịch mới tiếp dân mà đó là công việc hàng tháng, hàng ngày, phải thường xuyên. Tôi muốn nhấn mạnh ở đây là vai trò của người đứng đầu ở cấp cơ sở, những người đã hứa và nhận lá phiếu bầu của nhân dân.

Nếu chúng ta làm tốt công tác dân nguyện từ cấp cơ sở và xác định được trách nghiệm đó là của ai thì sẽ không có chuyện khiếu nại, tố cáo kéo dài tới hàng tháng và phải đưa lên cấp Trung ương. Chủ tịch Nước Nguyễn Xuân Phúc từng nói, một đốm lửa có thể đốt cháy cả khu rừng, việc chúng ta khoanh vùng ngay từ cấp cơ sở sẽ tránh được rất nhiều những hệ lụy về sau.

Tiếp theo tôi muốn nói về vai trò, chúng ta đang có sự chồng chéo, chúng ta nên giao cho Ban Dân nguyện có một Vụ xử lý đơn thư riêng. Để chúng ta phân loại, đưa ra và kiến nghị với UBTVQH và phối hợp với Chính phủ có một hệ thống cơ sở dữ liệu sử dụng chung cho các bên liên quan.

Vấn đề tiếp theo để làm tốt là giám sát xem nguyện vọng của nhân dân đã đi tới đâu. Ý thức trách nghiệm sẽ được nâng lên ở từng vụ việc cụ thể.

Chúng ta chưa có quy định về xử lý các kiến nghị, phán ánh, tố tụng mà công tác dân nguyện lại rất nhiều. Nếu không sớm ban hành chúng ta sẽ bỏ mất một mảng lớn về thông tin. Tôi muốn nói ở đây không phải là thông tin về chính quyền mà là thông tin từ người dân để Chính phủ và Quốc hội lắng nghe để xây dựng chính sách. Nếu làm tốt công tác này chúng ta sẽ đỡ được rất nhiều các khâu giải quyết khiếu nại, tố cáo.

Hiện chúng ta chưa có chế tài về xử lý dữ liệu quốc gia về vấn đề này nên các cơ quan hay đại biểu không biết để giám sát và có người có thái độ vô cảm trước những kiến nghị của dân.

TS Lưu Bình Nhưỡng, Phó trưởng Ban Dân nguyện thuộc Ủy ban Thường vụ Quốc hội:

Luật Tiếp công dân không cho phép ủy quyền. Vì sao Quốc hội quyết định không cho phép uỷ quyền đều có lý do. Tiếp công dân thể hiện vai trò của người đứng đầu đối với dân, là bộ mặt của Nhà nước để tiếp dân, vừa nắm bắt nguyện vọng của dân, đồng thời giám sát ngay các cấp dưới. Vì thế, tiếp dân chính là cơ hội để thực hiện quyền quản lý chứ không chỉ đơn giản là tiếp người dân. Quy định như vậy tạo điều kiện cho người đứng đầu chứ không phải chỉ là quy định trách nhiệm và người khác không thể đi thay vị trí để tiếp dân được.

Thứ hai, tiếp dân không có nghĩa là chỉ tiếp xung đột mà người dân còn mang đến những thông tin quý giá về mặt chính sách. Đặc biệt là những người có rất nhiều kinh nghiệm, có thể hiến kế giúp chúng ta quản lý tốt hơn công việc của mình. Có những điều người dân mang đến những phiền toái, nhưng có những điều thực sự nhờ họ mà mình biết tới.

Ông Hoàng Đức Thắng, Phó trưởng Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Quảng Trị:

Hạn chế trong công tác tiếp dân trước hết là về nguyên nhân nhận thức. Tiếp dân có phải là một phương thức hay là một hình thức của công tác nhân nguyện hay không? 

Thứ nhất, lâu nay, chúng ta thường nói công tác dân nguyện thuộc về những người làm công tác dân nguyện hay các vị ĐBQH, HĐNĐ, đại biểu dân cử, MTTQVN, các đoàn thể chính trị  - xã hội bảo vệ quyền, lợi ích chính đáng hợp pháp của đoàn viên, hội viên. Trong nhận thức, nhiều người sẽ nghĩ công tác dân nguyện dường như thuộc về các cơ quan dân cử, MTTQ và các đoàn thể chính trị  - xã hội nơi đại diện cho các thành viên, hội viên và cử tri nơi đó.

Thứ hai, về ý thức, nhận thức, trách nhiệm bổn phận của các tổ chức và người đứng đầu trong tiếp dân cũng nghĩ đơn giản và không quan tâm nhiều. Cho nên, việc bố trí, sắp xếp thời gian và trách nhiệm đôn đốc giải quyết các ý kiến, kiến nghị và khiếu nại, tố cáo thông qua tiếp dân là không đến nơi đến chốn. Qua giám sát, tỷ lệ tiếp công nhân của người đứng đầu rất đáng buồn, có nơi không đến 50%, còn lại là uỷ quyền cho cấp phó, có nơi thậm chí không có cấp phó mà chỉ cho thành viên uỷ ban đi tiếp công dân. Cho nên việc tiếp nhận, chỉ đạo giải quyết các kiến nghị và khiếu nại, tố cáo của công dân không đến nơi đến chốn đẫn đến việc đùn đẩy trách nhiệm và kéo dài thời gian.

Thứ ba, cơ chế kiểm tra, giám sát, thanh tra và chế tài để xử lý các cấp không thực hiện đầy đủ việc tiếp công dân, đến nay đã có ai bị xử lý chưa? Cấp trên chưa nhắc nhở kiên quyết, chưa có chế tài để xử lý cụ thể, làm cho công tác tiếp dân bị buông lỏng.  Công tác dân nguyện thực hiện nhiều năm nay nhưng còn thiếu những cơ sở lý luận về công tác này nếu không dẫn dắt công tác dân nguyện đi theo "đường ray", đi theo quy định, đường hướng rõ nét, rõ ràng vào thực thi. Cho nên, cần xây dựng nghị quyết, cần luật hoá trên cơ sở các nhận thức, thống nhất về mặt lý luận, thống nhất cho hành động để triển khai tất cả các công tác dân nguyện. Rằng công tác dân nguyện là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị, của cấp uỷ đảng, của chính quyền hay nó chỉ là của những người làm công tác dân cử. Tất cả phải được hệ thống lý luận soi sáng, dẫn đường để sau đó xây dựng thể chế nâng tầm của công tác dân nguyện lên.

Công tác dân nguyện lâu nay chỉ đơn giản là tiếp nhận rồi chuyển, có người nói vui là mình giống như một "thùng thư trung chuyển" để công dân đến và gửi thư vào. Cho nên, cần phải tính toán hệ thống dữ liệu dùng chung ngay ở từng cấp, từng tỉnh, Trung ương phải kết nối, thậm chí đơn thư này đã được UBND xã nhận, tức là đã được tích vào trong hệ thống.

TS Lê Thanh Vân, Ủy viên Thường trực Ủy ban Tài chính, Ngân sách của Quốc hội:

Tôi cho rằng, giải pháp để tạo ra xung lực đột phá cho công tác dân nguyện của Quốc hội thì có thể gom lại thành ba nhóm điều kiện hay có thể nói là ba nhóm giải pháp.

Thứ nhất, đó là giải pháp về chính trị, pháp lý, cần có tổng kết để trình cấp có thẩm quyền ban hành các văn bản lãnh đạo nhằm định hướng sâu sắc hơn về công tác dân nguyện và sự quan tâm tối đa của cả hệ thống chính trị đối với công tác này. Từ đó đặt trách nhiệm lên vai của người đứng đầu các cơ quan, của hệ thống chính trị nói chung và của Nhà nước nói riêng, trong đó có Quốc hội đối với công tác dân nguyện. Nếu không đặt vấn đề về chính trị như vậy thì nhận thức về công tác dân nguyện vẫn còn bị xem nhẹ. 

Về pháp lý, cần phải có một Đề án cụ thể để xác định địa vị pháp lý của Ban Dân nguyện theo hướng nâng cấp trở thành cơ quan của Quốc hội và có như vậy thì Ban Dân nguyện hay Ủy ban Dân nguyện sau này mới có quyền năng thực hiện sứ mệnh cao cả. Đây sẽ là nơi tiếp nhận tâm tư, nguyện vọng, ý kiến, kiến nghị của cử tri, là nơi chủ trì xem xét, xử lý các ý nguyện, tâm tư, nguyện vọng của cử tri, cả việc khiếu nại, tố cáo của công dân. Đây sẽ là chỗ dựa cho các ĐBQH thực hiện được quyền năng của mình trong công tác dân nguyện, đó là tiếp dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân.

Thứ hai, về công tác tổ chức, phải kiện toàn lại chức năng, nhiệm vụ, cơ cấu tổ chức của Ban Dân nguyện cho ngang tầm với sứ mệnh, nhiệm vụ. Đó là cái ý nghĩa của công tác dân nguyện trong mối quan hệ giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân với vai trò chủ thể của tất cả quyền lực chính trị, quyền lực nhà nước là của nhân dân. Có như vậy chúng ta mới xác định được cơ cấu tổ chức, phương thức hoạt động của thiết chế Ban Dân nguyện hay Ủy ban Dân nguyện. Và từ đó định dạng ra chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của Ban hay Ủy ban cho ngang tầm với với sứ mệnh của cơ quan này.

Ba là, đó là về nhân sự. Tôi muốn nói là nhân sự của cơ quan dân nguyện nói riêng, hay các cơ quan của Quốc hội nói chung cần phải được xác định cho ngang tầm nhiệm vụ với vị trí, vai trò của một cơ quan của Quốc hội, đừng vì cơ cấu, đừng có vì nhiều lý do khác đưa người vào không làm được việc. Trước Quốc hội,  không truyền tải được tiếng nói của nhân dân thì không đủ khả năng lĩnh hội, tiếp thu ý kiến, kiến nghị của người dân để đưa đến địa chỉ cần đến.

Tôi cho rằng phải thực hiện cho được ba điều kiện quan trọng cũng như là ba nhóm giải pháp trên, cùng với quá trình đổi mới của Quốc hội, của cả hệ thống chính trị thì Ban Dân nguyện, hay công tác dân nguyện mới đi vào thực chất, có chiều sâu.

Ông Nguyễn Công Long, Ủy viên Thường trực Ủy ban Tư pháp của Quốc hội:

Có ý kiến cho rằng, công tác tiếp dân đôi khi còn hình thức, chưa hiệu quả. Đây có phải là xem nhẹ công tác dân nguyện không, hay hoạt động dân nguyện còn hạn chế?

Theo tôi, hạn chế trong tiếp dân có nguyên nhân từ nhận thức cả trong công tác tiếp dân và rộng hơn là công tác dân nguyện.

Câu hỏi đặt ra là công tác tiếp dân có phải là phương thức hay hình thức của công tác dân nguyện hay không? Dường như lâu nay chúng ta cho rằng, công tác dân nguyện thuộc về những người làm công tác dân nguyện như Ban Dân nguyện, ĐBQH… Các đoàn thể chính trị, xã hội đứng ra bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các thành viên, hội viên của họ thì họ phải thu thập tiếng nói, nguyện vọng của thành viên, hội viên… Tuy nhiên, việc tiếp công dân cũng là nghiệm vụ chính của các cơ quan nhà nước. Vì ở đó họ có thẩm quyền giải quyết các vấn đề, thắc mắc, bức xúc của người dân, tổ chức xã hội yêu cầu.

Vậy tiếp công dân có phải là một hình thức, phương thức của công tác dân nguyện hay không? Nếu thừa nhận nó là một hình thức của công tác dân nguyện thì tôi thấy hoàn toàn đúng.

Nhiều người có nhận thức việc tiếp dân chỉ thuộc về các cơ quan dân cử, thuộc về trách nhiệm của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nơi đại diện cho quyền lợi của các thành viên, hội viên và cử tri của họ. Còn hệ thống các cơ quan nhà nước, hệ thống các cơ quan tư pháp có phải làm công tác dân nguyện không, họ có phải đang thực thi nhiệm vụ dân nguyện hay không, hay họ chỉ tiếp công dân? Điều này chúng ta phải phân định rõ ràng, tránh nhầm lẫn trong nhận thức. Khi nhận thức về tiếp dân còn lơ mơ thì công tác dân nguyện cũng lơ lửng. Đây là nguyên nhân lớn khiến công tác tiếp dân, dân nguyện chưa thực sự hiệu quả.

Chúng ta đang thiếu một thể chế, quy định cụ thể, cần luật hoá để minh bạch giúp người dân và các cơ quan có nhận thức đúng hơn trong công tác dân nguyện. Trách nhiệm một phần về việc thay đổi nhận thức là của các cơ quan, tổ chức và người đứng đầu. Để nâng cao hiệu của công tác này cần nhanh chóng thay đổi tư duy về công tác tiếp dân. Bên cạnh đó, cần kiểm tra đôn đốc, phân rõ trách nhiệm, thời gian giải quyết các khiếu nại, tố cáo, thắc mắc cho người dân, cử tri…

Thực tế quá trình giám sát cho thấy, kết quả, tỷ lệ tiếp công dân của người đứng đầu không đạt mức 50% yêu cầu, đây là thực trạng đáng buồn. Cá biệt, một vài nơi thực hiện với tỷ lệ cao hơn. Đa phần người đứng đầu uỷ quyền cho cấp phó, có nơi còn uỷ quyền cho thành viên uỷ ban đi tiếp công dân… Trách nhiệm này thuộc về người đứng đầu, không thực hiện công tác tiếp dân một cách nghiêm túc nên hiệu quả của công tác tiếp nhận, giải quyết khiếu nại, tố cáo, kiến nghị của công dân không “đến nơi đến chốn”, có hiện tượng đùn đẩy trách nhiệm gây mất thời gian…

Trước thực trạng đó, tôi cho rằng, cần có hệ thống pháp luật quy định trách nhiệm của người đứng đầu trong công tác tiếp nhận, giải quyết khiếu nại, tố cáo, kiến nghị của người dân. Đồng thời, các cơ quan cần nhanh chóng thay đổi phương thức hoạt động, nâng cao hiệu quả trong công tác tiếp dân…

Vậy, trong cơ chế công tác thanh tra, kiểm tra, đánh giá và xử lý việc tiếp dân, nếu các cấp, các ngành không thực hiện tốt công tác tiếp dân thì ai sẽ là người kiểm tra, xử lý? Hiện chúng ta chưa có chế tài xử lý một cách cụ thể về tình trạng này. Điều này dẫn đến khó nâng cao hiệu quả của công tác tiếp dân.

Thực tế, những năm qua chúng ta đã thực hiện công tác dân nguyện một cách thường xuyên, nhưng chúng ta vẫn thiếu cơ sở lý luận về công tác dân nguyện. Do đó thiếu sự dẫn dắt, chỉ đường trong công tác dân nguyện. Và đường hướng về công tác dân nguyện vẫn chưa rõ ràng, khó trong thực thi. Điều cần thiết là phải luật hoá công tác dân nguyện. Từ đó có sự thống nhất về nhận thức, về mặt lý luận để có sự thống nhất trong hoạt động.

Chúng ta phải coi công tác dân nguyện là nhiệm vụ của cả hệ thống chính trị, của cấp uỷ Đảng, chính quyền,… và những người làm công tác dân cử. Công tác này vẫn cần phải có một hệ thống lý luận để dẫn đường, sau đó là hoàn thiện các thể chế một cách cụ thể nhằm bảo đảm cho các cơ quan, tổ chức, bộ máy hoạt động nhuyền nhuyễn, hội tụ, tránh mơ hồ trong hoạt động góp phần nâng tầm công tác dân nguyện từ cấp cơ sở đến Trung ương. Cần coi người dân là trung tâm của công tác dân nguyện.

Cùng với đó, cần nhanh chóng hoàn thiện hệ thống dữ liệu dùng chung trong công tác dân nguyện ở từng cấp, vùng. Điều này là yếu tố quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả của công tác dân nguyện. 

Ông Lê Như Tiến, Đại biểu Quốc hội Khóa XII, XIII, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội:

Để nâng cao hiệu lực, hiệu quả của công tác dân nguyện, hiện nay, khi đọc các văn bản như là Luật Tổ chức Quốc hội, rồi Luật Hoạt động giám sát, tôi thấy đã nói rất nhiều, nhưng để nhấn mạnh và nêu được đúng tầm của công tác dân nguyện ở trong giai đoạn này thì tôi thấy chưa nhiều, thậm chí còn mờ nhạt. Vì thế, để nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác dân nguyện, tôi cho rằng cần phải sửa đổi, bổ sung các văn bản pháp luật làm sao để công tác dân nguyện được đổi mới, nâng tầm.

Một vấn đề nữa cũng cần được đưa ra, đó là cho đến thời điểm này mới chỉ có Nghị quyết số: 1156/2016/UBTVQH13 của UBTVQH về công tác dân nguyện. Nhưng Nghị quyết cũng chỉ đề cập về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và tổ chức của Ban Dân nguyện thôi chứ chưa phải là rộng, chưa bao quát hết toàn bộ hoạt động của dân nguyện.

Thực tế, việc của dân nguyện rộng lớn hơn nhiều chức năng, nhiệm vụ của Ban Dân nguyện. Vì thế, tôi cho rằng từ nay đến cuối nhiệm kỳ, Ban Dân nguyện nên tổ chức một cuộc tổng kết về công tác dân nguyện trên quy mô toàn quốc, trong đó mời lãnh đạo Quốc hội, lãnh đạo Chính phủ tham gia chủ trì để đánh giá cả về lý luận và thực tiễn từ khi có Nghị quyết về việc thành lập Ban Dân nguyện đến nay. Sau hội nghị tổng kết lớn này thì cần có một Đề án và những giải pháp kèm theo để cho Quốc hội, Chính phủ nghiên cứu ra một văn bản có thể là luật hóa công tác dân nguyện bằng một cái văn bản cao hơn.

Vấn đề nữa, lâu nay chúng ta nói về công tác dân nguyện thường chỉ nghĩ khiếu nại, mà không nghĩ rằng công tác dân nguyện còn là thu thập ý kiến, nguyện vọng của dân, thu thập ý kiến, nguyện vọng của nhân dân, và nắm bắt những phản hồi của Nhân dân để phục vụ cho việc hoạch định chính sách sửa đổi, bổ sung pháp luật, cho công tác giám sát tối cao và cho việc quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước. Cái đấy nó lớn hơn nhiều. Bởi, chúng ta có lấy ý kiến của Nhân dân, nắm được nguyện vọng, tâm tư, tình cảm của Nhân dân đối với Quốc hội, HĐND để phục vụ cho việc sửa đổi, bổ sung pháp luật hoặc là xây dựng những văn bản pháp luật mới phù hợp hơn với thực tiễn cuộc sống… như vậy công tác dân nguyện mới có ý nghĩa.

Liên quan đến công tác tiếp dân, các đồng chí vừa nói là có khoảng 50 % lãnh đạo, người đứng đầu các cấp thực hiện tiếp công dân. Nhưng thực tế có được tỷ lệ này không, tôi cho rằng không được thế đâu, có lẽ chỉ được 10-15 % thôi, không thể đạt được tỷ lệ 50 % . Vì qua công tác TXCT, công tác tại các địa phương, tôi thấy tỷ lệ Bộ trưởng tiếp công dân gần như là rất ít, nếu như không dám nói là không bao giờ, còn lại chủ yếu là Thứ trưởng, Chánh văn phòng đứng ra tiếp công dân. Ở các địa phương cũng vậy, các tỉnh thì rất ít khi Chủ tịch, Phó Chủ tịch tiếp mà chủ yếu là Chánh văn phòng của UBND tỉnh hoặc là giao cho một số sở, ngành có liên quan tiếp công dân.

Do đó, để bàn về câu chuyện tiếp tục giải pháp nâng cao hiệu lực, hiệu quả của công tác dân nguyện thì cần đôn đốc các cơ quan có thẩm quyền. Nếu cần phải có tái đôn đốc, giám sát về công tác dân nguyện để xem xét các tổ chức cơ quan có thực hiện tiếp dân, xử lý đơn thư không. Mặt khác, chúng ta phải công khai đối với các Bộ, ngành, tỉnh thành mà xử lý công tác dân nguyện kém. Bên cạnh đó, gắn công tác dân nguyện của các Bộ trưởng trong lấy phiếu tín nhiệm, bỏ phiếu tín nhiệm.

TS Lê Thanh Vân, Ủy viên Thường trực Ủy ban Tài chính, Ngân sách của Quốc hội:

Việc Chủ tịch Quốc hội giao Ban Dân nguyện phối hợp với các cơ quan hữu quan xây dựng Đề án đổi mới công tác dân nguyện chính là đổi mới tư duy, đổi mới hoạt động của Quốc hội. Đây là lần thứ ba công tác dân nguyện được đặt ra, bàn bạc để đổi mới.

Trước hết, tôi đánh giá cao việc Ban Dân nguyện khóa này lần đầu tiên thực hiện mỗi tháng một lần báo cáo UBTVQH về công tác dân nguyện. Trong báo cáo của Ban Dân nguyện phản ánh khá nhiều nội dung: từ tâm tư nguyện vọng của nhân dân, của cử tri đến tình hình đơn thư gửi đến Quốc hội, các cơ quan Quốc hội và cả ĐBQH...

Thứ hai, Ban Dân nguyện cần có sự kết nối sâu sắc hơn nữa với các ĐBQH để nắm thêm được tình hình đơn thư, và kể cả phản ánh của ĐBQH về người đứng đầu các cơ quan từ trung ương đến địa phương trong việc giải quyết kiến nghị, khiếu nại, tố cáo của công dân.

Ba là, Ban Dân nguyện cần đánh giá, đề xuất những vụ việc nổi cộm, cụ thể, đồng thời đưa ra phương án xử lý.

Bốn là, đánh giá của Ban Dân nguyện thông qua kênh thông tin của các ĐBQH để đề xuất UBTVQH chấm điểm các vị trí là đối tượng giám sát của Quốc hội, và định kỳ báo cáo Quốc hội.

Năm là, kiến nghị UBTVQH đưa ra những giải pháp để giải quyết những vấn đề dân nguyện đang "nóng" lên trước mỗi kỳ họp. Công tác dân nguyện sẽ rất tốt nếu chúng ta giải quyết được các giải pháp này. 

Ông Nguyễn Hồng Điệp, Trưởng ban Tiếp công dân Trung ương, Thanh tra Chính phủ:

Cơ quan chính phủ đã xây dựng hệ thống dữ liệu quốc gia, và mới đang xây dựng nghị định để trình Chính phủ về vấn đề này. Nếu không bắt buộc các cấp cơ sở sẽ không vào hệ thống này dẫn đến cơ quan cấp trên cũng không có nội dung. Tôi muốn nói thêm cần phải có chế tài sử dụng song song với việc xây dựng nền tảng dữ liệu chung.

Ông Nguyễn Hồng Điệp, Trưởng ban Tiếp công dân Trung ương, Thanh tra Chính phủ:

Tôi cho rằng, công tác dân nguyện nếu muốn thay đổi phải từ cơ sở. Khi chúng ta muốn thay đổi thì phải xin ý kiến nhân dân ngay không nên chờ tới lịch. Thay đổi ở chỗ nào phải tiếp dân ở chỗ đấy và người gặp dân phải là người đứng đầu. Tôi cho rằng nếu ủy quyền cho cấp dưới là thiếu trách nghiệm với dân và không hoàn thành nhiệm vụ với Đảng.

Tiếp dân cần gắn với việc giải quyết, có như vậy mới tránh được việc hình thức. Nhiều lãnh đạo thiếu cả trình độ, thiếu cả sự tự tin, nhận thức. Tôi tán thành việc chấm điểm công tác tiếp dân của các cấp cơ sở. Cần phải xem họ tiếp dân ra sao để người dân phải vượt cấp lên Trung ương, đây chính là vai trò giám sát của UBTVQH.

TS Lưu Bình Nhưỡng, Phó trưởng Ban Dân nguyện thuộc Ủy ban Thường vụ Quốc hội:

Sau cuộc làm việc giữa Chủ tịch Quốc hội với Ban Dân nguyện, Văn phòng Quốc hội đã có thông báo ngày 25.5.2021 và Ban Dân nguyện đã ban hành Kế hoạch 167 ngày 28.6.2021 thực hiện kết luận này. Trong đó giao cho Ban Dân nguyện xây dựng Đề án đổi mới hoạt động Dân nguyện của Quốc hội và coi đây là một trong những cơ sở quan trọng để thực hiện.

Trước tiên, phải đánh giá được đầy đủ cơ sở lý luận, thực tiễn, phải vận dụng kinh nghiệm của nước ngoài. Liên quan đến đổi mới, liên quan đến luật pháp thì phải bảo đảm "thiên thời, địa lợi". Đầu tiên cần có cơ sở chính trị, phải xem xét ở khía cạnh mình cần đổi mới những vấn đề gì.

Hai là, về đổi mới, không chỉ đổi mới ở Ban Dân nguyện mà còn phải đổi mới hoạt động dân nguyện ở cơ quan dân cử, trong cả hệ thống chính trị, kể cả trong hoạt động báo chí... Đổi mới phải toàn diện, tư duy phải là bước đột phá đầu tiên. Tư duy về công tác dân nguyện không còn chỉ là câu chuyện của QH hay ĐBQH, phần công tác dân nguyện chính yếu phải giao cho cơ quan dân cử, đại biểu dân cử và chính cơ quan này phải kiểm soát được công tác dân nguyện. Đổi mới tư duy không phải chung chung mà cụ thể về chủ trương, quan điểm đổi mới, về hình thành chức năng, nhiệm vụ thế nào, đổi mới về các cơ chế để hành động và thiết kế những vấn đề gì…

Hiện nay, Ban Dân nguyện không có chức năng giám sát, chỉ là cơ quan tham mưu cho UBTVQH thực hiện quyền giám sát. Chúng tôi thông qua tiếp dân, kiến nghị của cử tri và cả báo chí công luận để nắm tình hình. Từ đó, phản ánh vào báo cáo hàng tháng với UBTVQH.

UBTVQH, Chủ tịch QH cũng đã giao trách nhiệm cho Ban Dân nguyện phối hợp cùng với các cơ quan khác cùng tham gia giải quyết một số vụ việc nổi cộm, phức tạp kéo dài trình UBTVQH, đề nghị UBTVQH đưa vào chương trình giám sát. Bước đầu đã thấy có kết quả tốt, được lãnh đạo QH, các cơ quan của QH hoan nghênh.

Theo tôi, muốn có động lực và hiệu quả thì dứt khoát phải nâng cao năng lực. Nếu không nâng cao năng lực cho QH, cho cơ quan dân cử nói chung, cho cả hệ thống chính trị và cho chính bản thân Ban Dân nguyện thì không thể nói đến hiệu lực và hiệu quả của công tác dân nguyện. Đây là câu chuyện dài hơi, cần một cái sự cố gắng, góp sức của cả hệ thống chính trị chứ không chỉ đơn thuần chỉ là QH hay Ban Dân nguyện.

Ông Hoàng Đức Thắng, Phó trưởng Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Quảng Trị:

Luật đã quy định việc tiếp công dân thuộc về trách nhiệm của người đứng đầu, nhưng quan trọng là vấn đề là tổ chức thực hiện. Người đứng đầu tiếp công dân phải thực thi quy định của pháp luật về pháp lý, trách nhiệm phải thực thi và gương mẫu để thực hiện nhiệm vụ này. Đó là trách nhiệm và một phần nghĩa vụ của người đứng đầu tiếp công dân.

Ở góc độ khác, người đứng đầu tiếp công dân sẽ tốt hơn cấp dưới vì trong Luật Khiếu nại, tố cáo cũng đã quy định thẩm quyền giải quyết của những người đứng đầu. Ví dụ: khiếu nại lần đầu như thế nào, lần thứ hai ra sao, trách nhiệm giải quyết đó gắn với thẩm quyền của người đứng đầu. Như vậy, việc giải quyết khiếu nại, tố cáo này sẽ đưa đến đúng địa chỉ của người có thẩm quyền và người có trách nhiệm giải quyết. Đồng thời, người đứng tiếp công dân để giải quyết khiếu nại, tố cáo sẽ tiếp cận ngay từ đầu những nội dung, đối tượng khiếu nại, tố cáo để có nhận định, phân tích. Từ đó để chỉ đạo việc tổ chức giải quyết đúng với thẩm quyền, đúng với trình tự, đúng với pháp luật quy định.

Để nâng cao hiệu quả công tác dân nguyện trong việc giải quyết đơn thư khiếu nại, tố cáo cần kết hợp đầy đủ cả 3 yếu tố: pháp luật quy định người phải thực thi nghĩa vụ đó; người có thẩm quyền để giải quyết vấn đề; người chủ trì chỉ đạo quy trình, các bước để tổ chức thực hiện việc giải quyết khiếu nại, tố cáo theo quy định. Ba yếu tố này bảo đảm giải quyết khiếu nại tối ưu nhất thuộc về vấn đề người đứng đầu.