Đại học không còn là con đường duy nhất dẫn đến thành công

Trong nhiều thập niên, bằng đại học được xem như tấm vé thông hành dẫn tới cuộc sống ổn định và thành công. Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện nay - khi thị trường lao động đang chuyển dịch nhanh chóng, công nghệ thay đổi liên tục và kỳ vọng của xã hội ngày càng đa dạng - quan điểm này đang được đặt lại trên bàn cân.

Tấm bằng đại học không còn là “bảo chứng” nghề nghiệp

Từng có thời điểm, tốt nghiệp đại học là một thành tựu lớn và gần như đảm bảo đầu ra việc làm. Nhưng hiện thực hiện nay đã khác xa. Cạnh tranh gay gắt, số lượng sinh viên tốt nghiệp ngày càng tăng, trong khi nhiều vị trí đầu vào yêu cầu kỹ năng thực tiễn thay vì lý thuyết hàn lâm. Hệ quả là không ít cử nhân, dù sở hữu bằng cấp, vẫn lâm vào cảnh thất nghiệp hoặc phải làm trái ngành.

Không chỉ vậy, chi phí học đại học tại nhiều quốc gia, đặc biệt là ở các nước phát triển, đã tăng vọt trong những năm gần đây. Điều này buộc nhiều sinh viên phải vay nợ với kỳ vọng rằng một công việc lương cao sẽ giúp họ trả hết khoản vay - điều không phải lúc nào cũng diễn ra.

Chính sự bất tương xứng giữa đầu tư và hiệu quả đầu ra đang khiến ngày càng nhiều người trẻ cân nhắc lại lựa chọn vào đại học.

Nhiều con đường dẫn đến thành công

Thực tế cho thấy, đại học không còn là con đường duy nhất để thành công. Trong những năm gần đây, nhiều cá nhân thành công - từ các doanh nhân công nghệ như Steve Jobs, Mark Zuckerberg, đến những người làm sáng tạo, kỹ thuật viên, nhà phát triển phần mềm… đã lựa chọn những lối đi khác, không theo khuôn mẫu truyền thống.

Tuy không phải ai cũng đạt tới đỉnh cao như họ, nhưng câu chuyện thành công của họ cho thấy: năng lực, tinh thần học hỏi, sự dấn thân và tính thực tiễn ngày càng được đánh giá cao, đôi khi hơn cả bằng cấp.

Các ngành nghề hiện đại đang mở ra nhiều lựa chọn mới: học nghề, khởi nghiệp, tham gia các chương trình đào tạo ngắn hạn, học từ thực tiễn qua việc làm sớm hoặc theo mô hình “vừa học, vừa làm”. Đồng thời, những nền tảng học trực tuyến, tài nguyên mở và các cộng đồng chuyên môn đang góp phần làm “dân chủ hóa” cơ hội tiếp cận tri thức và kỹ năng cho người học ở mọi lứa tuổi.

Giáo dục đại học vẫn có vai trò không thể thay thế

Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa rằng đại học đã lỗi thời. Trong nhiều lĩnh vực - như y khoa, luật, kỹ thuật, nghiên cứu hàn lâm - con đường học vấn bài bản vẫn là yêu cầu bắt buộc, thậm chí là nền tảng tối thiểu để hành nghề.

Ngoài ra, môi trường đại học còn đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành tư duy phản biện, năng lực nghiên cứu, khả năng giao tiếp và phát triển các mối quan hệ xã hội - những yếu tố thiết yếu trong thế giới hiện đại.

Điều cần thiết là đại học cần chuyển mình để thích nghi: gắn kết hơn với thực tiễn, thúc đẩy học đi đôi với hành, giảm tải lý thuyết, tăng cường kỹ năng mềm và trang bị cho sinh viên tư duy sáng tạo, đổi mới. Đồng thời, xã hội cũng cần thay đổi tư duy: không mặc định bằng cấp là thước đo duy nhất của năng lực và không mặc nhiên coi con đường đại học là chuẩn mực tối ưu cho mọi người trẻ.

Lựa chọn nào cũng cần sự chuẩn bị

Đại học không còn là lựa chọn mặc định, nhưng vẫn là lựa chọn đúng đắn đối với nhiều người. Ngược lại, lựa chọn không vào đại học để theo đuổi hướng đi riêng - khởi nghiệp, học nghề, làm việc sớm - cũng hoàn toàn khả thi, nếu được chuẩn bị kỹ càng và xuất phát từ nhận thức đúng đắn về năng lực bản thân và yêu cầu của thị trường lao động.

Giáo dục, dù theo hình thức nào, vẫn là con đường bền vững để phát triển cá nhân và xã hội. Vấn đề không nằm ở chỗ có học đại học hay không, mà là ở cách mỗi người học: học suốt đời, học để thích ứng, học để làm chủ tương lai của mình.