Cuộc đời, cống hiến của cụ Bùi Bằng Đoàn qua tài liệu, hiện vật

Cụ Bùi Bằng Đoàn từng đảm nhiệm nhiều chức vụ trong triều đình nhà Nguyễn như Tri phủ, Án sát, Tuần phủ, và sau đó là Hình bộ Thượng thư. Trong suốt thời gian làm quan, Cụ luôn được biết đến là người thanh liêm, chính trực, hết lòng vì dân, được nhân dân kính trọng và yêu mến. Cụ cũng thể hiện tinh thần yêu nước sâu sắc, kiên quyết đấu tranh bảo vệ công lý và các phong trào yêu nước.

Sau thành công của Cách mạng tháng Tám năm 1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã trân trọng mời cụ Bùi Bằng Đoàn tham gia chính quyền cách mạng. Ngày 17/11/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi thư mời Cụ tham gia Ban cố vấn Chủ tịch nước và Ủy ban nghiên cứu kế hoạch kiến thiết đất nước.

Trong thư, Người viết: “Thưa Ngài! Tôi tài đức ít ỏi, mà trách nhiệm nặng nề. Thấy Ngài học vấn cao siêu, kinh nghiệm phong phú. Vậy nên tôi mời Ngài làm cố vấn cho tôi, để giúp thêm ý kiến trong công việc hưng lợi, trừ hại cho nước nhà dân tộc. Cảm ơn và chúc Ngài mạnh khỏe. Kính thư. Hồ Chí Minh”.

Xuất phát từ lòng yêu nước và niềm tin vào con đường cách mạng do Chủ tịch Hồ Chí Minh lãnh đạo, cụ Bùi Bằng Đoàn đã dốc toàn tâm, toàn lực phục vụ đất nước. Ngày 31/12/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh số 80/SL, cử các ông Bùi Bằng Đoàn và Cù Huy Cận vào Ban Thanh tra đặc biệt.

Trong cuộc Tổng tuyển cử ngày 6/1/1946, cụ Bùi Bằng Đoàn được bầu làm đại biểu Quốc hội. Tại Kỳ họp thứ Nhất ngày 2/3/1946, Cụ được cử làm Ủy viên Ban Thường trực Quốc hội Khóa I nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Đến Kỳ họp thứ Hai ngày 8/11/1946, Cụ được bầu làm Trưởng Ban Thường trực Quốc hội.

Giữ cương vị Trưởng Ban Thường trực Quốc hội trong thời kỳ toàn quốc kháng chiến, cụ Bùi Bằng Đoàn luôn ở bên cạnh Chính phủ và tham dự các cuộc họp của Hội Đồng Chính phủ để góp ý kiến với Chính phủ trong mọi công tác kháng chiến. Thời gian ấy, Chủ tịch Hồ Chí Minh và cụ Bùi Bằng Đoàn như hai người bạn tri kỷ để lo công việc cho Nhân dân và đất nước.

Năm 1947, chiến dịch Thu Đông thắng lợi, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gửi thơ tặng cụ Bùi Bằng Đoàn với ý nghĩa sâu xa là báo cáo với Quốc hội, quốc dân, đồng bào về chiến công oanh liệt ở mặt trận. Dịch nghĩa:

Xem sách chim rừng vào cửa đậu

Phê văn hoa núi chiếu nghiên soi

Tin vui thắng trận dồn chân ngựa

Nhớ Cụ thơ xuân tặng một bài.

Trưởng Ban Thường trực Quốc hội Bùi Bằng Đoàn hồi đáp bằng bài thơ đầy khí phách, dịch nghĩa như sau:

Sắt đá một lòng vì chủng tộc

Non sông muôn dặm giữ cơ đồ

Biết Người việc nước không hề rảnh

Vung bút thành thơ đuổi giặc thù.

Từ tháng 8/1948, mặc dù lâm bệnh nặng, nhưng cụ Bùi Bằng Đoàn vẫn theo dõi tình hình trong nước và quốc tế. Cụ thường xuyên gửi thư thăm hỏi Chủ tịch Hồ Chí Minh, Chính phủ, Ban Thường trực Quốc hội và đóng góp nhiều ý kiến vì lợi ích của Nhân dân.

Trong bức thư gửi Hồ Chủ Tịch ngày 25/11/1949, cụ Bùi Bằng Đoàn viết: “Thưa Cụ, Tôi xin kính đệ lời chúc Cụ được luôn luôn mạnh khỏe và trường thọ. Cuộc kháng chiến càng gần đến thắng lợi, toàn dân càng thêm biết ơn Cụ. Tôi tuy ốm, song lúc nào cũng hướng về Chính phủ dưới sự lãnh đạo sáng suốt của Cụ…”.

Tháng 3/1955, trong thư gửi Quốc hội Khóa I nhân Kỳ họp thứ Tư, Cụ viết: “Quốc hội ta do phổ thông đầu phiếu của Nhân dân từ Nam chí Bắc bầu ra là tiêu biểu cho nền thống nhất nước nhà. Nhờ sự đấu tranh anh dũng của quân và dân ta, chúng ta đã giành lại hòa bình. Nhưng hòa bình chưa được củng cố: nước ta còn tạm chia làm hai vùng. Nhân dân ta sẽ bền bỉ đấu tranh để thực hiện tổng tuyển cử tự do thống nhất nước nhà, thống nhất lãnh thổ…

Tôi thiết tha kêu gọi các vị đại biểu Quốc hội, các vị nhân sĩ trí thức, toàn thể quân đội và đồng bào đoàn kết chặt chẽ, dưới sự lãnh đạo của Hồ Chủ tịch, kiên quyết đấu tranh củng cố hòa bình, thực hiện thống nhất, hoàn thành độc lập và dân chủ trong toàn quốc”.

Do tuổi cao sức yếu, cụ Bùi Bằng Đoàn từ trần ngày 13/4/1955 (tức ngày 21/3 năm Ất Mùi). Ghi nhận những cống hiến to lớn của Cụ đối với đất nước và nhân dân, Đảng và Nhà nước đã truy tặng Cụ Huân chương Độc lập hạng Nhất và Huân chương Kháng chiến hạng Nhất.

Mỗi hiện vật tại Khu lưu niệm - từ những bức thư, sắc lệnh, bài thơ cho đến những tư liệu lịch sử - đều là minh chứng sống động cho một cuộc đời thanh liêm, chính trực, luôn đặt lợi ích của dân tộc lên trên hết của Trưởng Ban Thường trực Quốc hội Bùi Bằng Đoàn. Qua đó, thế hệ hôm nay và mai sau có thể tìm hiểu, học tập tấm gương sáng ngời về lòng yêu nước, sự tận tụy vì dân và tinh thần phụng sự Tổ quốc.