Đây là nhấn mạnh PGS.TS Nguyễn Anh Dũng - Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục đại học, Bộ GD-ĐT tại Tọa đàm “Đào tạo nhân lực chất lượng cao: Xung lực từ Nghị quyết 57” do Báo Đại biểu Nhân dân tổ chức sáng 15.3.

Sinh viên theo học các ngành khoa học và công nghệ còn hạn chế

Theo PGS.TS Nguyễn Anh Dũng - Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục đại học, Bộ GD-ĐT, các cơ sở giáo dục đại học không chỉ là những nơi đào tạo nguồn nhân lực phục vụ phát triển đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, mà đây còn là nơi đóng vai trò tổ chức khoa học công nghệ, nơi tập trung phần lớn các đội ngũ các nhà khoa học của đất nước.

Kết luận 91 của Bộ Chính trị đã khẳng định, trong những năm vừa qua giáo dục đại học đã có những đóng góp để có sự phát triển vượt bậc. Đặc biệt nhờ những thành tựu, trong đó nổi bật là tăng mạnh về kết quả nghiên cứu và công bố khoa học. Điều này đã thể hiện vai trò sứ mệnh của hệ thống cơ sở giáo dục đại học hiện nay trong hệ thống. Bên cạnh đó, Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị cũng là một trong những động lực, cơ hội rất lớn đối với hệ thống cơ sở giáo dục đại học.

PGS.TS Nguyễn Anh Dũng cho biết, hiện nay quy mô tuyển sinh vào năm 2024 có khoảng hơn 180.000 sinh viên theo học các ngành liên quan STEM - là những ngành then chốt trong phát triển nhân lực khoa học và công nghệ. Số liệu này tăng hơn so với năm 2023. Nếu tính bình quân trong vòng 4 năm vừa qua về quy mô tuyển sinh những ngành STEM thì tăng bình quân khoảng 10% một năm, tỷ lệ tăng này cao hơn so với tỷ lệ tăng trung bình về quy mô tuyển sinh của cả nước. Trong đó, quy mô tuyển sinh cả nước tăng bình quân khoảng 5,6% phần trăm/năm.

Trong khi đó, năm 2024, quy mô đào tạo STEM của cả nước với tổng quy mô đào tạo STEAM có tăng khoảng gần 11% so với năm 2023, tương ứng với trên khoảng 62.000 sinh viên theo học các ngành STEM. Cho thấy tình trạng sinh viên học STEM hiện nay đang ở mức khoảng 55 sinh viên/ một vạn dân, mức này tương ứng chiếm khoảng 30% tổng quy mô đào tạo.

So sánh với các nước phát triển và các nước có nền khoa học công nghệ hiện đại, có thể nhận thấy là con số này của Việt Nam đang còn khiêm tốn. Chẳng hạn, đối với Singapore, tỷ lệ này khoảng 46% sinh viên đang học trong các ngành STEM, Hàn Quốc khoảng 35%, Phần Lan khoảng 36% và Đức khoảng 40%.

“Có thể thấy tỷ lệ sinh viên theo học STEM, mặc dù trong những năm vừa qua có tỷ lệ tăng cả về quy mô tuyển sinh lẫn quy mô đào tạo, nhưng trong bức tranh chung thì chúng ta vẫn đang có một khoảng cách nhất định”, Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục đại học nhận định.

Chính vì thế, Bộ GD-ĐT cũng xác định đẩy mạnh đào tạo STEM, đặc biệt quan tâm, thu hút được nhiều người giỏi học các ngành STEM trong thời gian tới là trách nhiệm, là sứ mệnh của hệ thống giáo dục đại học trong góp phần thực hiện thành công Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị.

Thời điểm vàng để tạo nguồn nhân lực khoa học, công nghệ

Đối với Nghị quyết 57 của Bộ Chính Trị và Nghị quyết 193 của Quốc hội, Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục đại học, Bộ GD-ĐT Nguyễn Anh Dũng cho rằng, đây là cơ hội để rất lớn khẳng định được vai trò, sứ mệnh của giáo dục đại học. Chính vì thế, trong suốt thời gian vừa qua, ngành giáo dục đã có rất nhiều sự chuẩn bị làm tiền đề cho việc chuyển hóa mục tiêu, ý tưởng và những đột phá ở trong Nghị quyết 57 và Nghị quyết 193 trở thành hiện thực.

Có thể kể đến, Chính phủ ngay lập tức có Nghị quyết 03/NQ-CP, Bộ Chính trị có Kết luận 91 và trong thời gian ngắn tới đây sẽ có ban hành chương trình hành động của Chính phủ để thể hiện Kết luận 91. Ngoài ra, trước đó Thủ tướng Chính phủ cũng đã phê duyệt quy hoạch mạng lưới và phê duyệt chiến lược phát triển giáo dục. Đây là những nhiệm vụ hết sức quan trọng về phát triển nguồn nhân lực, đặc biệt là nguồn nhân lực trong lĩnh vực STEM.

Đáng chú ý, cũng phải kể đến ngành vi mạch bán dẫn. Lần đầu tiên một ngành, lĩnh vực mà có một Nghị quyết, một quyết định của Chính phủ về phát triển nguồn nhân lực, thì chúng ta cũng phải nhìn nhận đây là quan tâm rất lớn của Trung ương để đồng hành, thúc đẩy sự phát triển. Tất cả những nội dung này đều gắn rất chặt với nguồn nhân lực.

Ngoài ra, Bộ GD-ĐT cũng đã và đang trình Thủ tướng Chính phủ rất nhiều đề án đào tạo nguồn nhân lực phục vụ phát triển công nghệ cao. Trong đó, đề án tập trung rất nhiều những kiến nghị mang tính đột phá. Dự kiến trong tháng này, Bộ GD-ĐT cũng sẽ tham mưu Chính phủ ban hành nghị quyết thí điểm về cơ chế, chính sách đột phá để phát triển giáo dục đại học.

Bên cạnh đó, quy hoạch mạng lưới là thực hiện theo Luật Quy hoạch và các nghị định hướng dẫn liên quan tập trung chủ yếu về phát triển theo không gian. Do vậy có nhiều mong muốn, mà chúng ta vẫn chưa thể áp dụng hoàn toàn Luật Quy hoạch giải quyết được. Do đó, cần có nghị quyết thí điểm để thực hiện, và hiện nay đang trong quá trình xây dựng nghị quyết thí điểm của Chính phủ.

Đồng thời, Bộ GD-ĐT cũng đang xây dựng khung chiến lược phát triển giáo dục đại học, có rất nhiều nội dung liên quan đến vấn đề về tài chính cho giáo dục đại học được đưa ra trong dự thảo. Đặc biệt, trong hệ thống đào tạo nguồn nhân lực phát triển công nghệ cao và một số những đề án mà Bộ đã trình Thủ tướng Chính phủ xem xét và phê duyệt, trong đó rất quan tâm đến vấn đề cơ chế.

Với tất cả chương trình, các đề án nêu trên đều đã xác định rất rõ về tầm quan trọng trong lĩnh vực STEM, toàn ngành sẽ phải nỗ lực làm rất nhiều để ngày càng có nhiều người giỏi theo học và hành nghề trong các lĩnh vực STEM. “Chúng tôi cũng mong muốn và đã đặt các mục tiêu, ngay cả trong quy hoạch cũng đưa ra mục tiêu ngày càng có nhiều trường đại học top, có danh tiếng, tầm cỡ khu vực và thế giới trong lĩnh vực STEM”, PGS.TS Nguyễn Anh Dũng nhấn mạnh .

Để làm được việc đó, Bộ GD-ĐT cũng đã xác định rõ đầu tư phải trọng tâm, trọng điểm. Bộ GD-ĐT cũng sẽ tiếp cận theo hướng, triển khai các chương trình đào tạo tài năng gắn với nghiên cứu, đổi mới sáng tạo tại các cơ sở đào tạo có uy tín nhằm mở ra môi trường học tập, nghiên cứu hấp dẫn thu hút được nhiều giảng viên và sinh viên giỏi, tài năng. Trong đó, về cơ chế chính sách học bổng, học phí và tín dụng ưu đãi, Bộ GD-ĐT cũng đã có tính toán để đảm bảo thu hút được những người giỏi vào học.

Bên cạnh đó, một trong những giải pháp, đó chính là dùng người đi trước để tài trợ cho người đi sau, doanh nghiệp cũng sẽ đồng hành. Điều này có nghĩa là, anh sử dụng sản phẩm của người đi trước thì được tham gia vào quá trình đào tạo cho người đi sau, cứ bao nhiêu sản phẩm anh sử dụng thì kết quả sản phẩm đấy sẽ được quay trở lại để hỗ trợ cho người học sau.

PGS.TS Nguyễn Anh Dũng chia sẻ: "Bộ GD-ĐT rất ghi nhận và cũng rất mừng khi mà đồng hành tại thời điểm này có Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị và Nghị quyết 193 của Quốc hội, cho thấy Trung ương cũng dành sự quan tâm, ưu ái hơn cho giáo dục đại học".

Đối với người học, Bộ GD - ĐT cũng xác định rõ: để thu hút được các em thì cần phải có cơ chế, chính sách. Muốn vậy, vai trò của truyền thông đối với người học đóng vai trò quan trọng, đặc biệt con số thống kê cho thấy tỷ lệ nữ sinh viên theo học các ngành STEM so với nam là thấp. Do đó, chúng ta nên truyền thông để tăng số lượng nữ sinh viên theo học các ngành STEM. Đặc biệt rất mong muốn sự đồng hành của truyền thông và tất cả các cơ sở giáo dục đại học trong việc thu hút các em vào học, đặc biệt là nữ sinh viên.

Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục đại học cho rằng, với các cơ sở đào tạo Việt Nam, sẽ có rất nhiều việc để làm từ phát triển đội ngũ, phát triển, hoàn thiện chương trình đào tạo, gắn với doanh nghiệp. Sự hỗ trợ, đồng hành của nhà nước, cùng với đó là nội lực của các cơ sở đào tạo.

Còn những cơ chế, chính sách mà chúng ta cần tháo gỡ, thì đây là một thời điểm, cơ hội lớn để các cơ sở đào tạo kinh doanh đề xuất với ngành, đề xuất về các cơ quan có thẩm quyền xem xét điều chỉnh. Đây là một trong những thời điểm vàng để chúng ta đồng hành cùng nhau để thực hiện.

Bên cạnh đó, đối với các cơ sở đào tạo, Bộ GD-ĐT khuyến khích không ngừng học hỏi để liên minh với nhau, để có thể hình thành được mạng lưới cùng đào tạo STEM. Trong đó, góp phần khai thác hiệu quả các nguồn lực đầu tư của Nhà nước thông qua các liên minh, liên kết, phối hợp công tác đào tạo trong nước và nước ngoài.

Đặc biệt, tận dụng mọi nguồn lực có thể đồng hành, triển khai thí điểm tốt, trước mắt trong liên minh đào tạo cho vi mạch bán dẫn. Đây là liên minh cần phải đẩy mạnh, đối với 5 trường kỹ thuật hàng đầu thì chắc chắn cũng sẽ có vai trò, sứ mệnh để dẫn dắt tiên phong cho toàn hệ thống.

Bộ GD-ĐT cũng mới ban hành thông tư về khung năng lực số cho người học trong hệ thống giáo dục quốc dân, đây là những nhu cầu mà tiến tới từng vụ bậc học sẽ có hướng dẫn để cho người học tốt nghiệp ra trường sẽ có những năng lực số nhất định để bước vào kỷ nguyên mới trong bối cảnh phát triển khoa học, công nghệ như vũ bão, thì người học cần phải có những nền tảng năng lực nhất định

Chúng ta có thể tin tưởng rằng, các cơ sở giáo dục đại học, các trường cũng đã và đang nỗ lực rất lớn, đầu tư tăng cường chất lượng để tạo ra một sản phẩm đầu ra, đáp ứng được yêu cầu của thị trường lao động, đáp ứng được mong muốn của các doanh nghiệp, đơn vị sử dụng lao động.

PGS.TS Nguyễn Anh Dũng cũng rất mong các doanh nghiệp, các trường đồng hành trong quá trình đào tạo. Đồng thời, Bộ GD - ĐT cũng mong muốn phải cụ thể hóa, đặc biệt là những kiến nghị, những chính sách cần để tham gia sâu hơn nữa, tạo hành lang thuận lợi hơn nữa cho các thầy, cô tham gia vào quá trình đào tạo tại các cơ sở giáo dục đại học.

"Ngành rất mong muốn được được tiếp nhận những đề xuất, những ý kiến đó để chúng ta cùng tham mưu các cấp có thẩm quyền để khẳng định vai trò rất quan trọng của doanh nghiệp trong quá trình đào tạo tại các trường đại học trong thời gian tới. Đây là việc mà chúng tôi cũng đặt ra nhiệm vụ trọng tâm để cùng đảm bảo nâng cao chất lượng hơn nữa của giáo dục đại học trong thời gian tới", ông Dũng nhấn mạnh.