Chuyển đổi số toàn dân, toàn diện, toàn trình: Hiện thực hóa khát vọng thịnh vượng dân tộc Bài 4: Con người là trung tâm của chuyển đổi số

Thước đo của sự thành công

Ngay từ những bước đầu của Chiến lược Chuyển đổi số quốc gia, Đảng và Nhà nước đã xác định một định hướng mang tính nền tảng: Chuyển đổi số phải đặt con người vào trung tâm, còn công nghệ chỉ đóng vai trò phương tiện. Chính từ tư tưởng đó, mọi quyết sách song hành đều hướng tới việc làm cho cuộc sống của người dân trở nên thuận lợi hơn, an toàn hơn và hạnh phúc hơn.

Trong nhiều phiên họp Chính phủ, Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh rằng, công nghệ không phải để trưng bày hay phô diễn, mà phải giải quyết những khó khăn rất thật của người dân: Những hàng chờ tại bộ phận một cửa, những chuyến đi lại nhiều lần giữa thôn - xã - huyện, những thủ tục gây tốn thời gian, công sức và chi phí.

Tinh thần ấy được Bộ Khoa học và Công nghệ cụ thể hóa bằng một nguyên tắc xuyên suốt: "Công nghệ suy cho cùng là để phục vụ con người". Đó là nguyên tắc định hướng toàn bộ tiến trình chuyển đổi số và "gần dân hơn" cũng là một trọng tâm cốt lõi trong chủ đề chuyển đổi số năm 2025. Công cuộc chuyển đổi số chỉ thành công khi người dân thực sự là trung tâm, vừa là chủ thể thụ hưởng, vừa là động lực tham gia tích cực.

"Gần dân hơn" trước hết là thu hẹp khoảng cách số, bảo đảm "không ai bị bỏ lại phía sau". Mọi người dân Việt Nam, dù ở nông thôn, miền núi hay thành thị, đều phải có cơ hội tiếp cận các tiện ích số.

"Gần dân hơn" cũng có nghĩa là chính quyền phục vụ người dân tốt hơn nhờ công nghệ; hướng tới một Nhà nước kiến tạo, thông minh và không khoảng cách, nơi mọi quyết định quản lý, điều hành đều dựa trên dữ liệu thời gian thực, được hỗ trợ bởi AI, nơi người dân được phục vụ bằng dịch vụ công trực tuyến toàn trình, không giấy tờ, được cá nhân hóa theo nhu cầu.

Khi đó, người dân làm bất cứ thủ tục nào cũng chỉ "một chạm" trên điện thoại; phản ánh kiến nghị được lắng nghe và phản hồi kịp thời; khoảng cách giữa chính quyền và người dân thu hẹp lại đúng nghĩa "không khoảng cách".

"Lấy con người làm trung tâm" phải là nguyên tắc xuyên suốt khi kiến tạo xã hội số, từ thiết kế chính sách đến triển khai kỹ thuật. Chỉ khi chuyển đổi số gắn liền với đời sống, giải quyết những "nỗi đau" của người dân và đem lại "hạnh phúc" cho nhân dân, khi đó chuyển đổi số mới thực sự đi vào lòng người, trở thành phong trào toàn dân.

Ở góc độ khác, Thứ trưởng Thường trực Bộ Khoa học và Công nghệ Vũ Hải Quân nhấn mạnh rằng, hiệu quả chuyển đổi số phải được nhìn từ những tác động cụ thể, từ số lượng người dân hưởng lợi, mức chi phí tiết kiệm được, cho đến những "nỗi đau" nào của người dân được giải quyết. Bởi vậy, giải quyết nỗi đau của người dân trở thành yêu cầu quan trọng nhất, và tư tưởng "Không để ai bị bỏ lại phía sau" trở thành kim chỉ nam của toàn bộ tiến trình chuyển đổi số.

Tinh thần ấy được thể hiện bằng việc thu hẹp khoảng cách số giữa vùng nông thôn - miền núi - biên giới với đô thị; bằng việc các nền tảng, dịch vụ và chương trình số phải phù hợp với thực tiễn của người dân; bằng quyết tâm đưa công nghệ vào cuộc sống hàng ngày để tạo ra những thay đổi rất thật, rất đời.

Không phải ngẫu nhiên mà trong những năm gần đây, hàng loạt chương trình được triển khai trực tiếp đến cơ sở: Từ "Bình dân học vụ số", phổ cập kỹ năng số cộng đồng, cho đến các đội hình thanh niên xung kích hỗ trợ người dân làm dịch vụ công; từ điểm hỗ trợ kỹ năng số trong cộng đồng đến các lớp bồi dưỡng sử dụng thiết bị thông minh cho đồng bào dân tộc thiểu số. Tất cả những nỗ lực ấy đều hướng tới một mục tiêu chung: Mọi người dân đều có thể bước vào kỷ nguyên số một cách chủ động, an toàn và bình đẳng.

Theo các chuyên gia, chỉ khi tư tưởng ấy được kiểm chứng bằng đời sống hàng ngày, bằng nụ cười của người dân khi thủ tục được xử lý nhanh hơn, bằng ánh mắt yên tâm của bà con khi giao dịch minh bạch hơn, bằng sự tự tin của đồng bào vùng sâu khi lần đầu tiên livestream bán nông sản… thì giá trị của một xã hội số nhân văn mới thật sự được khắc họa.

Công nghệ vượt dốc, băng rừng về tận bản

Trên dọc dài đất nước, đặc biệt tại những nơi địa hình hiểm trở, dân cư thưa thớt, đồng bào dân tộc thiểu số chiếm tỷ lệ cao… chuyển đổi số đang trở thành chiếc cầu nối mới, giúp thu hẹp khoảng cách phát triển và tạo động lực mới cho người dân.

Theo chân người dân tiếp cận việc giải quyết thủ tục hành chính sau sáp nhập bộ máy tại xã Lộc Bắc cũ, nay là xã Bảo Lâm 5 (tỉnh Lâm Đồng), Nguyên Bí thư Đảng ủy xã K'Núi cho biết, Bảo Lâm 5 là xã vùng sâu với gần 65% là người dân tộc thiểu số, hầu hết là người dân tộc K'Ho, Châu Mạ nên kinh tế vẫn còn khó khăn.

Từ sau sắp xếp lại đơn vị hành chính cấp xã mới, lực lượng cán bộ có trình độ chuyên môn, được tập huấn nghiệp vụ tăng cường bám bản, bám dân, hướng dẫn thực hiện chuyển đổi số, quảng bá, mở rộng thị trường tiêu thụ nông phẩm. Đến nay, người dân đã ổn định cuộc sống, nhiều người còn biết giới thiệu, bán trực tiếp sản phẩm của mình qua zalo, facebook, sàn thương mại điện tử... mang lại nguồn thu nhập đều đặn.

Ông K'Brêm (dân tộc Châu Mạ), Trưởng thôn 2, xã Đinh Trang Thượng (Lâm Đồng) chia sẻ, cán bộ xã, Công an, Đoàn thanh niên, Hội Phụ nữ xã... làm việc rất tích cực, hướng dẫn người dân cài mạng internet, đăng ký tài khoản định danh điện tử VneID, cách nộp hồ sơ thủ tục hành chính trực tuyến...

"Nhờ ứng dụng công nghệ số, công việc Trưởng thôn của mình đến nay rất thuận lợi, cũng giúp bà con được nhiều việc nhanh chóng, hiệu quả. Thậm chí, khi mình có việc đi xa vẫn có thể nắm thông tin, hướng dẫn và xử lý công việc"- ông K'Brêm hào hứng kể.

Nhằm đánh giá thực tế công tác chuyển đổi số, giải quyết thủ tục hành chính vùng cao sau vận hành chính quyền 2 cấp, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã có chuyến kiểm tra tại xã biên giới Bát Mọt, tỉnh Thanh Hóa. Được biết đến là xã miền núi cao, biên giới có hơn 17 km đường biên giới tiếp giáp với nước Lào, cách trung tâm tỉnh Thanh Hóa khoảng 120km với diện tích tự nhiên 205,7 km2 (lớn nhất tỉnh), dân số 4.052 người, trong đó đồng bào dân tộc Thái chiếm trên 96%, xã gặp nhiều khó khăn trong việc tiếp cận các dịch vụ công do điều kiện địa lý và hạ tầng còn hạn chế.

Chỉ với 4 cán bộ, Trung tâm Phục vụ hành chính công xã Bát Mọt đã xử lý 332 hồ sơ, công việc không bị quá tải. Người dân đã tích hợp tương đối đầy đủ các giấy tờ trên ứng dụng VneID, những người chưa biết được cán bộ trực tiếp hướng dẫn tận tình. Thủ tướng Phạm Minh Chính đánh giá cao mô hình chính quyền địa phương 2 cấp tại xã Bát Mọt nói riêng và ở Thanh Hóa nói chung. Đồng thời, nhấn mạnh mô hình này bước đầu đã đi vào nền nếp, chuyển đổi số phát huy hiệu quả, người dân dễ dàng tiếp cận dịch vụ công, thủ tục nhanh gọn, minh bạch.

Thủ tướng yêu cầu Trung tâm Phục vụ hành chính công xã Bát Mọt và các Trung tâm hành chính công cấp xã tiếp tục đẩy mạnh tích hợp, liên thông dữ liệu, công tác chuyển đổi số. Qua đó, thúc đẩy hình thành công dân số, tạo thói quen cho người dân trong chuyển đổi số và làm thủ tục trực tuyến, từ đó giảm thời gian đi lại, giảm chi phí tuân thủ cho người dân vùng sâu, vùng xa.

Những câu chuyện ở Lâm Đồng, Thanh Hóa, Quảng Trị… là minh chứng sống động cho hành trình công nghệ "vượt dốc" để đến được với mọi người dân. Ở nơi tưởng như mọi thứ đều chậm hơn, chuyển đổi số đã tạo ra một "nhịp sống mới", năng động hơn, kết nối hơn, tự tin hơn.

Trong cuộc chuyển mình mạnh mẽ của dân tộc, chuyển đổi số nơi vùng cao không chỉ là hành trình đưa công nghệ về bản mà còn là quá trình "cắm rễ: tư duy đổi mới vào đời sống đồng bào. "Số hóa" trên non cao - vùng đông đồng bào dân tộc thiểu số và "xóa trắng" vùng lõm sóng viễn thông, thu hẹp khoảng cách số giữa miền núi và đồng bằng cần có sự bền bỉ, những giải pháp căn cơ. Phải có sự đồng bộ từ hạ tầng mạng đến con người, "đi từng ngõ, gõ từng nhà" triển khai sâu rộng đến tận thôn bản.

Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam Đỗ Văn Chiến nhận định, những khó khăn của địa bàn vùng sâu, vùng xa, vùng dân tộc thiểu số, biên giới, hải đảo, đặc khu là có thật. Vẫn còn hàng trăm thôn, bản nằm trong vùng lõm sóng, người dân phải ra ủy ban thì mới làm được các thủ tục hành chính.

Để tháo gỡ khó khăn, 3.321 đội xung kích tình nguyện của thanh niên đã được cử xuống tất cả 3.321 xã để hỗ trợ cho bà con thực hiện dịch vụ công và thủ tục hành chính trên mạng. Cùng với đó, chương trình "Bình dân học vụ số" cũng đang được triển khai rộng khắp; cứ tiếp cận dần thì chúng ta sẽ làm được.

Nhìn về tương lai, để thu hẹp khoảng cách số và bắt kịp sự phát triển của thế giới, Chủ tịch HĐQT Tập đoàn FPT Trương Gia Bình cho rằng, "điều quan trọng là phải tạo ra những thế hệ trẻ có kiến thức, kỹ năng về trí tuệ nhân tạo, phát huy sức mạnh toàn dân - như từng làm trong kháng chiến. Từ Trung ương đến địa phương, từ chính quyền đến giới trẻ, tất cả cần cùng nhau đổi mới, dấn thân vì sự phát triển của dân tộc".