Cần ủy quyền cho Ủy ban Thường vụ Quốc hội quyết định các trường hợp thu hồi đất

Cân nhắc nhiều mặt để tránh phát sinh vướng mắc mới

Thảo luận về dự thảo Nghị quyết quy định về một số cơ chế, chính sách tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong tổ chức thi hành Luật Đất đai, các ĐBQH đều nhất trí việc ban hành Nghị quyết này trên cơ sở các cơ sở chính trị, pháp lý và xuất phát từ yêu cầu thực tiễn; nhất trí với nhiều nội dung dự thảo Nghị quyết.

ĐBQH Tráng A Dương (Tuyên Quang) lưu ý, Luật Đất đai (2024) mới thi hành được hơn 1 năm và trong bối cảnh chúng ta vừa thực hiện tinh gọn bộ máy, tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp. Nhiều quy định của Luật chưa được đánh giá đầy đủ, kỹ lưỡng; các nội dung trong dự thảo Nghị quyết mới chỉ là các "điểm nghẽn" lớn được phát hiện qua thực tiễn hơn 1 năm qua, chưa bộc lộ hết các tác động sâu sắc của Luật Đất đai, vốn là lĩnh vực rất phức tạp đối với hệ thống pháp luật hiện hành.

Do vậy, đại biểu cho rằng, các nội dung quy định của dự thảo Nghị quyết cần được nghiên cứu kỹ lưỡng, thận trọng, cân nhắc nhiều mặt để bảo đảm tính chặt chẽ, phù hợp, tránh phát sinh các vướng mắc trong thực tiễn, mâu thuẫn với Luật Đất đai và các luật liên quan hiện hành.

Bên cạnh 31 trường hợp Nhà nước thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng được quy định trong Luật Đất đai hiện hành, dự thảo Nghị quyết bổ sung 3 trường hợp.

Cụ thể là, thu hồi đất để thực hiện dự án khu thương mại tự do, dự án trung tâm tài chính quốc tế.

Thu hồi đất để sử dụng đất để thực hiện dự án thông qua thỏa thuận về nhận quyền sử dụng đất đã hết thời hạn phải hoàn thành hoặc thỏa thuận hoặc hết thời gian giải hạn phải hoàn thành việc thỏa thuận mà đã thỏa thuận được trên 75% diện tích đất và trên 75% số lượng người sử dụng đất.

Thu hồi đất để tạo quỹ đất thanh toán dự án theo Hợp đồng Xây dựng - Chuyển giao (Hợp đồng BT), cho thuê đất tiếp tục sản xuất, kinh doanh đối với trường hợp đang sử dụng đất mà Nhà nước thu hồi.

Chánh án Tòa án Nhân dân tối cao Nguyễn Văn Quảng, ĐBQH thành phố Đà Nẵng ghi nhận, đây là một đề xuất chính sách nhằm tháo gỡ “nút thắt” trong việc thực hiện các dự án phát triển kinh tế - xã hội thông qua thỏa thuận nhận quyền sử dụng đất.

Tuy nhiên, ông cũng đề nghị cân nhắc phương án quy định cụ thể những trường hợp Nhà nước thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng trong Luật Đất đai.

Chánh án Tòa án Nhân dân tối cao cũng cho rằng, với yêu cầu phát triển kinh tế như hiện nay rất dễ phát sinh thêm nhiều trường hợp nằm ngoài 35 trường hợp đã được quy định.

"Trong một thời gian ngắn nữa có thể phát sinh trường hợp mới mà chúng ta chưa lường được". Do vậy, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao đề nghị bổ sung trong dự thảo Nghị quyết quy định giao Ủy ban Thường vụ Quốc hội thẩm quyền quyết định các trường hợp Nhà nước thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng. "Quốc hội ủy quyền cho Ủy ban Thường vụ Quốc hội để quyết định thì sẽ linh hoạt hơn", đại biểu nhấn mạnh.

Băn khoăn với quy định về cơ chế xử lý đối với diện tích còn lại của dự án khi nhà đầu tư đã thỏa thuận được trên 75% diện tích và nhận được sự đồng thuận của trên 75% số lượng chủ sử dụng đất trong phạm vi thực hiện dự án, Chánh án Tòa án Nhân dân tối cao Nguyễn Văn Quảng đề nghị, cần làm rõ hơn cơ sở của đề xuất này.

Bên cạnh đó, ông cũng đề nghị cân nhắc quy định tại khoản 8, Điều 3 về việc “trước khi ban hành quyết định thu hồi đất, cơ quan có thẩm quyền gửi thông báo thu hồi đất cho người có đất thu hồi, chủ sở hữu tài sản gắn liền với đất, người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan (nếu có) biết chậm nhất là 60 ngày đối với đất nông nghiệp và 120 ngày đối với đất phi nông nghiệp”. Bởi, người dân chưa nhận được phương án bồi thường giải phóng mặt bằng thì sao đồng ý khi mới có thông báo trước về việc thu hồi đất được.

Tán thành với quy định tại khoản 4, Điều 3 về “Ủy ban nhân dân cấp tỉnh quy định việc bố trí tạm cư, thời gian và kinh phí tạm cư đối với trường hợp quyết định thu hồi đất trước khi hoàn thành bố trí tái định cư”, song Chánh án Nguyễn Văn Quảng lưu ý, quy định tại khoản 4 chưa thống nhất với khoản 5 của Điều 3.

Về nguyên tắc, khi chưa có phương án tái định cư cho người dân thì đúng là chính quyền địa phương phải bảo đảm quyền có nhà ở, nơi ở cho công dân theo quy định của Hiến pháp thông qua việc bố trí nơi tạm cư, kinh phí để tạm cư.

Nhưng, Chánh án Tòa án Nhân dân tối cao cũng chỉ rõ, thẩm quyền bố trí vị trí, kinh phí tạm cư được giao cho UBND cấp tỉnh, trong khi tại khoản 5 ngay sau đó lại giao Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp xã quyết định việc thu hồi đất theo tiến độ của dự án đầu tư hoặc theo tiến độ bồi thường, hỗ trợ, tái định cư. Trong khi đó, việc thu hồi đất thường gắn với phương án bảo đảm chỗ ở cho người bị thu hồi đất.

Để tránh tình trạng đùn đẩy, né tránh trách nhiệm khi cơ quan cấp trên quyết định, còn thực thi là cơ quan cấp dưới, đại biểu Nguyễn Văn Quảng đề nghị, cần giao thẩm quyền quyết định bố trí, thời gian và kinh phí tạm cư cho Chủ tịch UBND cấp xã thực hiện "để cá nhân nào quyết định thu hồi đất được quyền quyết định việc tạm cư sẽ tạo sự đồng bộ trong triển khai thực hiện".

Quy định cần có tính bao quát hơn

Cùng quan điểm này, ĐBQH Phạm Đức Ấn (Đà Nẵng) cho rằng, nếu giá đất vẫn tăng liên tục sẽ dẫn đến kỳ vọng của người dân về sự thay đổi phương án bồi thường giải phóng mặt bằng, người nhận đền bù sau sẽ có lợi hơn người trước. Vì vậy, kể cả quy định thu hồi đất khi hết thời gian phải hoàn thành việc thỏa thuận mà đã thỏa thuận được trên 75% diện tích đất và trên 75% số lượng người sử dụng đất thì cũng rất khó thực hiện được.

Đại biểu Phạm Đức Ấn cũng lưu ý thực tế, nếu giá đất không kiểm soát được sẽ dẫn đến một hệ lụy rất lớn cho nền kinh tế. Đó là chi phí đền bù giải phóng mặt bằng, chi phí tạo lập để đưa vào sản xuất, kinh doanh tăng lên khiến khả năng cạnh tranh so với các địa phương, các quốc gia khác kém đi.

"Như vậy, về lâu dài, nếu giá đất không kiểm soát được sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến nền kinh tế nước ta. Tình trạng này không thể khắc phục được bằng việc xây dựng bảng giá đất mà phải có giải pháp đồng bộ (trong đó có chính sách về thuế) để kiểm soát giá bất động sản, bảo đảm chỉ tăng ở mức độ nhất định.

Khi nào chúng ta kiểm soát giá bất động sản, giá đất được thì lúc đó những khó khăn trong thu hồi, giải phóng mặt bằng mới xử lý được. Nếu không công tác này sẽ tiếp tục có khó khăn nhất định trong triển khai thực hiện”, đại biểu Phạm Đức Ấn nhấn mạnh.

Về quy định trước khi ban hành quyết định thu hồi đất, cơ quan có thẩm quyền gửi thông báo thu hồi đất cho người có đất thu hồi, chủ sở hữu tài sản gắn liền với đất, người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan tại khoản 8, Điều 3, đại biểu Tráng A Dương đề nghị, cần bổ sung thêm trường hợp trên cùng một diện tích đất thu hồi có cả đất nông nghiệp và đất phi nông nghiệp để bao quát hết các trường hợp xảy ra khi thực hiện thu hồi đất.

Đại biểu đề nghị, khoản này cần được điều chỉnh như sau: "Trước khi ban hành quyết định thu hồi đất, cơ quan có thẩm quyền gửi thông báo thu hồi đất cho người có đất thu hồi, chủ sở hữu tài sản gắn liền với đất, người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan (nếu có) biết chậm nhất là 60 ngày đối với đất nông nghiệp và 120 ngày đốivới đất phi nông nghiệp; trường hợp trên cùng một diện tích đất thu hồi có cả đất nông nghiệp và đất phi nông nghiệp thì áp dụng như đối với đất phi nông nghiệp".

Khoản 1 Điều 3 dự thảo Nghị quyết quy định "Nhà nước thu hồi đất vì mục đích quốc phòng, an ninh làm cơ sở cai nghiện ma túy do lực lượng vũ trang nhân dân quản lý". Nhưng, trong thực tế, nhiều cơ sở cai nghiện ma túy không thuộc đất quốc phòng, an ninh. Do vậy, để có thể thu hồi đất làm cơ sở cai nghiện ma túy do lực lượng vũ trang nhân dân quản lý, đại biểu Tráng A Dương đề nghị cần chỉnh lý quy định này.

Theo đó, khoản 1, Điều 3 cần viết lại như sau: "Nhà nước thu hồi đất vì mục đích quốc phòng, an ninh trong đó có thu hồi đất làm cơ sở cai nghiện ma túy do lực lượng vũ trang nhân dân quản lý".