Cần hoàn thiện hành lang pháp lý về quản lý chất thải rắn sinh hoạt

Có thể thấy rằng, chỉ trong một thời gian ngắn, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật, cơ chế, chính sách đã được ban hành khá đồng bộ, từ Nghị định của Chính phủ, Quyết định của Thủ tướng, cho tới Thông tư, quy chuẩn, hướng dẫn kỹ thuật của Bộ. Điều này thể hiện sự chủ động, quyết liệt của các cơ quan trong việc đưa quy định của luật nhanh chóng đi vào cuộc sống.

Đáng chú ý, Nghị định 08/2022/NĐ-CP, được sửa đổi bổ sung tại Nghị định 05/2025/NĐ-CP đã tạo ra khung khổ pháp lý toàn diện về giảm thiểu, tái sử dụng, tái chế và xử lý chất thải; đồng thời khuyến khích mô hình kinh tế tuần hoàn - một hướng đi rất phù hợp với xu thế phát triển bền vững. Cùng với đó, việc ban hành Chiến lược và Quy hoạch bảo vệ môi trường quốc gia đã đặt nền tảng lâu dài cho quản lý chất thải rắn sinh hoạt gắn với mục tiêu phát triển xanh.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng đã kịp thời ban hành nhiều thông tư, hướng dẫn kỹ thuật cụ thể, từ tiêu chuẩn đối với điểm tập kết, trạm trung chuyển, đến yêu cầu về phương tiện vận chuyển, công nghệ xử lý, định mức kinh tế kỹ thuật… Đây là bước tiến quan trọng, bởi nếu không có hướng dẫn chi tiết thì các địa phương, doanh nghiệp sẽ rất lúng túng trong triển khai.

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Nguyễn Thị Mai Phương nhấn mạnh, kết quả đáng ghi nhận khác là các tỉnh, thành phố trước sáp nhập đã ban hành quy định về quản lý chất thải, trong đó nhiều địa phương có quy định cụ thể về phân loại chất thải rắn sinh hoạt. Đây là tín hiệu tích cực cho thấy quy định của luật đã bắt đầu lan tỏa xuống cấp thực thi.

“Tuy nhiên, tôi cũng cho rằng vẫn còn không ít vấn đề đặt ra. Trong đó, đáng chú ý là nhiều địa phương chưa ban hành quy định về phân loại chất thải rắn sinh hoạt trên địa bàn; chưa ban hành các văn bản được giao để triển khai quy định về quản lý chất thải rắn sinh hoạt tại hộ gia đình, cá nhân.

Các địa phương cũng còn lúng túng trong áp dụng đơn giá phân loại, thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải rắn sinh hoạt sau phân loại; một số định mức, đơn giá áp dụng địa phương chưa phù hợp; một số địa phương nông thôn, miền núi hoặc hải đảo đòi hỏi phải có định mức, đơn giá đặc thù theo quy định của chính quyền địa phương”, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Nguyễn Thị Mai Phương cho biết.

Từ góc độ lập pháp, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp cho rằng, việc hoàn thiện hành lang pháp lý về quản lý chất thải rắn sinh hoạt, đặc biệt là phân loại tại nguồn, phải được tiếp cận một cách đồng bộ, toàn diện và có lộ trình rõ ràng.

Trước hết, cần tiếp tục rà soát, bổ sung, hoàn thiện hệ thống văn bản hướng dẫn thi hành Luật Bảo vệ môi trường năm 2020, trong đó tập trung xây dựng các quy trình kỹ thuật, định mức đơn giá thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải. Đây là công cụ quan trọng để thực thi nguyên tắc “người gây ô nhiễm phải trả tiền”, bảo đảm thu đúng, thu đủ, tạo nguồn lực đầu tư trở lại cho công tác bảo vệ môi trường. Đồng thời, cần có hướng dẫn cụ thể cho các địa phương trong việc tổ chức phân loại rác tại nguồn phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội trên địa bàn.

Cùng với đó, pháp luật phải xác lập cơ chế và lộ trình chuyển đổi công nghệ xử lý chất thải rắn sinh hoạt, ưu tiên các công nghệ tiên tiến, thân thiện với môi trường như đốt phát điện, tái chế, compost hóa… Song song với đó, cần ban hành các quy định, hướng dẫn kỹ thuật về cải tạo, nâng cấp các bãi chôn lấp không hợp vệ sinh, xử lý ô nhiễm tại những khu vực bị tác động nặng nề do rác thải gây ra.

Đặc biệt, hành lang pháp lý phải thiết kế các cơ chế để huy động tối đa nguồn lực xã hội. Việc khuyến khích đầu tư theo hình thức đối tác công – tư (PPP), đẩy mạnh xã hội hóa trong phát triển hạ tầng kỹ thuật về nước thải, chất thải rắn sinh hoạt là hết sức cần thiết. Đồng thời, cần tính đến việc nghiên cứu, bổ sung chính sách thuế đối với một số sản phẩm, bao bì, đồ tiêu dùng trong sinh hoạt để góp phần bù đắp chi phí xử lý chất thải, qua đó tạo sự công bằng và bền vững về tài chính trong quản lý chất thải rắn sinh hoạt.

Cũng theo Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Nguyễn Thị Mai Phương, một hành lang pháp lý mạnh mẽ không thể tách rời các chính sách truyền thông, giáo dục và vận động xã hội. Cần có quy định và cơ chế khuyến khích để triển khai chương trình truyền thông rộng lớn, tạo thành phong trào trong toàn dân về phân loại rác tại nguồn, hạn chế sử dụng nhựa dùng một lần, thay đổi thói quen tiêu dùng theo hướng xanh, bền vững. Qua đó, tạo nền tảng cho phát triển kinh tế tuần hoàn và bảo vệ môi trường lâu dài.