Các quốc gia vùng Vịnh tiến vào châu Phi

Theo báo cáo của Ngân hàng Xuất nhập khẩu châu Phi (Afreximbank), trong giai đoạn 2012 - 2022, tổng giá trị đầu tư từ các quốc gia vùng Vịnh vào châu Phi đã vượt ngưỡng 100 tỷ USD và tiếp tục tăng mạnh sau đại dịch Covid-19. Động thái này không chỉ phản ánh một xu hướng dịch chuyển của dòng vốn quốc tế, mà còn cho thấy hoài bão của các quốc gia vùng Vịnh trong việc định hình lại cấu trúc ảnh hưởng toàn cầu thông qua các công cụ tài chính và ngoại giao kinh tế. Châu Phi đang nổi lên như một khu vực đầy tiềm năng, với nhu cầu vốn, hạ tầng và cơ hội phát triển rất lớn.

Đầu tư có hệ thống với chiến lược dài hạn

Chiến lược đầu tư của các quốc gia vùng Vịnh vào châu Phi mang tính hệ thống, đa ngành và ngày càng gắn với các mục tiêu địa chính trị dài hạn. Ban đầu, các khoản đầu tư này tập trung chủ yếu vào những lĩnh vực truyền thống như khai thác khoáng sản, nông nghiệp và hậu cần. Điển hình là Emirates Global Aluminium (EGA) của UAE đang triển khai kế hoạch đầu tư lớn vào dự án khai thác bauxite tại Ghana. Đồng thời, International Resources Holding, tập đoàn thuộc sở hữu của Abu Dhabi, mới đây đã chi 367 triệu USD để mua lại cổ phần chi phối tại một nhà sản xuất khai thác thiếc ở Cộng hòa Dân chủ Congo. Đây là những ví dụ điển hình cho cách tiếp cận khai thác tài nguyên thô nhằm phục vụ nhu cầu sản xuất công nghiệp tại vùng Vịnh và xa hơn nữa là chuỗi cung ứng toàn cầu.

Tuy nhiên, thời gian gần đây chứng kiến sự dịch chuyển rõ rệt trong định hướng đầu tư của các nước vùng Vịnh tại châu Phi. UAE nổi bật với các sáng kiến đầu tư vào công nghệ số, năng lượng tái tạo và đổi mới sáng tạo. Tiêu biểu là dự án khu kinh tế đặc biệt kết hợp với trung tâm ươm tạo khởi nghiệp kỹ thuật số tại Ghana do UAE tài trợ. Theo Wall Street Journal, năm 2024, UAE đã vượt qua cả Trung Quốc và Mỹ để trở thành nhà đầu tư lớn nhất vào lục địa đen.

Trong khi đó, Qatar đang mở rộng sự hiện diện của mình thông qua các cuộc đàm phán đầu tư vào lĩnh vực xây dựng và cơ sở hạ tầng quy mô lớn tại Tanzania, Kenya và các quốc gia Đông Phi khác. Ảrập Xêút ngoài năng lượng còn đẩy mạnh đầu tư trong lĩnh vực nông nghiệp tại Ethiopia, Sudan và Mozambique. Các khoản đầu tư này giúp bảo đảm nguồn cung cấp lương thực ổn định cho các quốc gia vùng Vịnh, đồng thời đóng góp vào sự phát triển nông nghiệp ở lục địa đen.

Các khoản đầu tư của các nước vùng Vịnh vào các lĩnh vực giao thông và cơ sở hạ tầng của châu Phi đang tăng nhanh chóng. DP World của UAE, một trong những doanh nghiệp lớn về vận hành cảng, đã đầu tư hơn 1 tỷ USD để nâng cấp các cảng ở Senegal, Ai Cập và Somalia. Ảrập Xêút cũng đã cam kết tài trợ cho các dự án đường bộ và đường sắt, bao gồm Dự án Hành lang Lapsset trị giá 3 tỷ USD ở Kenya, nhằm tăng cường kết nối khu vực. Việc mở rộng cảng Tanger Med tại Morocco, với sự hậu thuẫn của các nhà đầu tư vùng Vịnh, đã đưa nơi đây trở thành trung tâm logistics lớn nhất châu Phi, xử lý trên 7 triệu container mỗi năm.

Đầu tư của các nước vùng Vịnh vào các lĩnh vực bất động sản và du lịch của châu Phi cũng đang tăng mạnh. Emaar Properties có trụ sở tại Dubai đã khởi động các dự án khách sạn và nhà ở sang trọng tại Ai Cập, Morocco và Kenya, trị giá hơn 4 tỷ USD.

Quỹ đầu tư công (PIF) của Ảrập Xêút đang hỗ trợ các dự án du lịch tại Nam Phi và Seychelles, phù hợp với chiến lược mở rộng du lịch Tầm nhìn 2030 của mình. Katara Hospitality của Qatar đã mua cổ phần tại một số khách sạn năm sao ở Cairo và Zanzibar, với mục tiêu thúc đẩy sức hấp dẫn của khu vực này như điểm đến du lịch cao cấp. Những khoản đầu tư này không chỉ nâng cấp hạ tầng du lịch mà còn góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế địa phương.

Song song với đó, các quốc gia vùng Vịnh còn mở rộng ảnh hưởng của mình thông qua các chương trình văn hóa, giáo dục và viện trợ nhân đạo. Ảrập Xêút tài trợ học bổng cho hàng nghìn sinh viên châu Phi tại Riyadh và Jeddah, trong khi tổ chức Education Above All của Qatar đã hỗ trợ giáo dục hơn 10 triệu trẻ em ở châu Phi. Các nỗ lực nhân đạo của UAE bao gồm gói viện trợ 500 triệu USD cho các quốc gia châu Phi bị ảnh hưởng bởi hạn hán và thiếu lương thực vào năm 2023.

Sự kết hợp giữa lợi ích kinh tế và bài toán chính trị

Phân tích chính sách cho thấy chiến lược đầu tư của các quốc gia vùng Vịnh tại châu Phi là sự kết hợp chặt chẽ giữa lợi ích kinh tế và tính toán địa chính trị. Các nước vùng Vịnh đang theo đuổi các chương trình cải cách cơ cấu sâu rộng, như Tầm nhìn 2030 của Ảrập Xêúthay chương trình nghị sự kinh tế Dubai (D33) của UAE. Những chương trình này đặt mục tiêu chuyển đổi mô hình kinh tế, giảm phụ thuộc vào dầu mỏ, và mở rộng ảnh hưởng toàn cầu thông qua đầu tư ra nước ngoài. Châu Phi, với nguồn tài nguyên phong phú, nhân khẩu học trẻ và nhu cầu phát triển hạ tầng lớn, trở thành mảnh đất hấp dẫn cho chiến lược này. Đầu tư vào châu Phi không chỉ là cơ hội lợi nhuận, mà còn là phương tiện để các quốc gia vùng Vịnh củng cố vị thế của mình như những trung tâm trung chuyển thương mại, năng lượng và tài chính giữa ba châu lục: Á, Âu và Phi.

Bằng cách thiết lập mối quan hệ kinh tế sâu sắc hơn với Châu Phi, các quốc gia vùng Vịnh đang củng cố ảnh hưởng địa chính trị của mình. Mối quan hệ này cho phép các quốc gia nói trên bảo đảm nguồn tài nguyên thiết yếu, bảo đảm an ninh lương thực và cân bằng ảnh hưởng của các thế lực toàn cầu khác tại châu Phi.

Một khía cạnh đáng chú ý khác là cách tiếp cận “ảnh hưởng mềm” mà các nước vùng Vịnh đang triển khai. Không giống như các khoản viện trợ hoặc đầu tư từ phương Tây vốn thường kèm theo các điều kiện chính trị hoặc yêu cầu cải cách thể chế, các khoản đầu tư từ vùng Vịnh thường mang tính thực dụng và ít ràng buộc. Điều này được nhiều chính phủ châu Phi ưa chuộng vì giúp họ tránh được áp lực cải cách sâu rộng trong khi vẫn thu hút được nguồn lực để phát triển kinh tế, hạ tầng.

Tuy nhiên, theo một số nhà quan sát, sự hiện diện ngày càng sâu rộng của các quốc gia vùng Vịnh cũng có thể làm gia tăng cạnh tranh địa chính trị tại châu Phi. Trong bối cảnh các quốc gia khác như Trung Quốc, Thổ Nhĩ Kỳ, Ấn Độ và Nga cũng đang tăng tốc mở rộng ảnh hưởng, châu Phi có nguy cơ trở thành “chiến trường mới” cho các cuộc đua chiến lược xuyên lục địa. Điều này không chỉ đẩy mạnh đầu tư nhưng cũng có thể tạo ra áp lực lên tính thống nhất trong chính sách phát triển và ngoại giao của các nước châu Phi.

Với hàng tỷ USD đầu tư trải rộng trên nhiều lĩnh vực, cùng mức độ hội nhập kinh tế ngày càng sâu, quan hệ đối tác giữa các quốc gia vùng Vịnh và châu Phi đang từng bước tái định hình quỹ đạo phát triển của lục địa đen. Đồng thời, nó cũng giúp các nước vùng Vịnh củng cố vị thế chiến lược và bảo đảm các lợi ích cốt lõi trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu. Nhiều nhà quan sát đánh giá, đây là một trong những liên minh kinh tế mới nổi có ảnh hưởng sâu rộng nhất của thế kỷ XXI.