BRICS bỏ lỡ cơ hội thúc đẩy ngoại giao vaccine

“Bệnh nhân nặng" của đại dịch

Có thể nói, Nhóm BRICS (gồm Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc và Nam Phi) là tập hợp những "bệnh nhân nặng" của đại dịch Covid-19. Ấn Độ đang ghi nhận số ca nhiễm cao nhất trong nhóm (và đứng thứ hai trên toàn cầu, sau Mỹ), với 32,2 triệu ca nhiễm. Brazil ghi nhận 20,3 triệu ca nhiễm, Nga 6,6 triệu, Nam Phi 2,6 triệu và Trung Quốc - nơi bắt nguồn của đại dịch - ít hơn 100.000 trường hợp. Tổng số ca tử vong do Covid-19 ở 5 quốc gia này hiện là 1,25 triệu người, trong đó Brazil và Ấn Độ chiếm 80% trong số này.

Con số thiệt hại nặng nề nói trên cùng với thực tế là các nước giàu có của G7 đã mua hơn 1/3 nguồn cung cấp vaccine Covid-19 trên toàn thế giới dù chỉ chiếm 13% dân số toàn cầu - cần trở thành động lực cho mối quan hệ hợp tác mạnh mẽ hơn giữa các nước BRICS. Nhưng như chuyên gia Vishwas Satgar của Đại học Witwatersrand lưu ý gần đây trong một hội thảo trực tuyến do Trung tâm Chính sách BRICS tổ chức, BRICS “đã chứng kiến những bất đồng, không nhất quán và thiếu hợp tác trong chương trình vaccine của họ”.

Thiếu hợp tác trong phân phối

Các quốc gia BRICS không còn xa lạ với cái gọi là “ngoại giao vaccine”, hoặc nỗ lực tăng cường quan hệ thông qua hợp tác nghiên cứu và đổi mới trong lĩnh vực vaccine. Ví dụ, trong nhiệm kỳ chủ tịch của khối này vào năm 2018, chính phủ Nam Phi đã đề xuất thành lập một Trung tâm Nghiên cứu vaccine chung - một ý tưởng đã trở thành một phần của Tuyên bố Johannesburg vào năm đó.

Mặc dù ý tưởng thành lập trung tâm này vẫn chưa thành hiện thực, nhưng đây ít nhất là tiền đề cho những hy vọng rằng, BRICS hoàn toàn có dư địa để hợp tác chặt chẽ trong việc phát triển và phân phối vaccine Covid-19. Nhưng thực tế là, ngay cả một số vaccine do chính các nước BRICS phát triển cũng ít nhận được sự đón nhận giữa các nước trong khối.

Vào tháng 8.2020, Nga trở thành quốc gia đầu tiên trên thế giới đăng ký vaccine Covid-19, và ba tháng sau, nước này trở thành quốc gia đầu tiên của BRICS trình làng vaccine hiệu quả cao: Sputnik V. Loại vaccine này được báo cáo có hiệu quả lên đến 92% trong việc vô hiệu hóa virus Corona. Tuy nhiên, các nhà khoa học đã chỉ trích rằng các thử nghiệm Sputnik V thiếu đầy đủ cũng như sự thiếu minh bạch về dữ liệu thô; do vậy dù là vaccine Covid-19 đầu tiên được cấp phép trên thế giới, Sputnik V vẫn chưa được Tổ chức Y tế thế giới (WHO) phê duyệt sử dụng khẩn cấp.

Trong số các quốc gia BRICS khác, Cơ quan Quản lý Y tế Brazil ban đầu đã không chấp nhận cấp phép cho Sputnik V vì lo ngại nguy cơ tác dụng phụ bất lợi. Nước này đã đảo ngược quyết định này vào tháng 6.2021 khi chấp nhận nhập khẩu 928.000 liều Sputnik V. Trước đó, Ấn Độ đã nhận được 125 triệu liều vaccine này vào tháng 5.2021.

Cơ quan Quản lý Sản phẩm Y tế Nam Phi (SAHPRA) chưa phê duyệt Sputnik V để sử dụng và đang chờ thêm dữ liệu từ Viện Nghiên cứu Gamaleya của Nga, nơi phát triển loại vaccine này. Mặc dù đang chịu áp lực ngày càng tăng từ đảng cánh tả Những người đấu tranh cho tự do kinh tế trong việc phê duyệt “một loại vaccine không phải của phương Tây”, SAHPRA vẫn kiên định với cách tiếp cận dựa trên luận chứng khoa học của mình.

Về phía Trung Quốc, WHO đã lần lượt thông qua giấy phép sử dụng khẩn cấp vaccine Sinopharm và Sinovac của nước này hồi tháng 5 và tháng 6.2021. Brazil đã tham gia thử nghiệm tiêm Sinovac và sau khi có kết quả khả quan, họ đã tiếp tục sử dụng loại vaccine này. Trong khi đó, Cơ quan Kiểm soát Dược phẩm của Ấn Độ mặc dù hồi tháng 6 đã ra thông báo khẳng định, những loại vaccine Covid-19 đã được WHO cấp phép sẽ không phải trải qua các yêu cầu thử nghiệm ở Ấn Độ, nhưng đến nay vẫn chưa rõ liệu nước này có đưa Sinovac và Sinopharm vào chương trình tiêm chủng đại trà của nước này hay không. Tương tự như vậy, Nam Phi đã bật đèn xanh cho Sinovac vào tháng 7.2021, nhưng đến nay vẫn chưa công bố bất kỳ kế hoạch mua sắm nào.

Nỗ lực đơn lẻ trong sản xuất

Ấn Độ chiếm 50% nguồn cung cấp vaccine toàn cầu và Viện Huyết thanh của Ấn Độ - nhà sản xuất vaccine lớn nhất thế giới - đã làm việc với Tập đoàn vaccine Oxford để sản xuất Covishield, một phiên bản địa phương của vaccine AstraZeneca. Nhưng bất chấp khả năng sản xuất vaccine của mình, Ấn Độ mới chỉ tiêm vaccine đầy đủ hai mũi cho 8,8% dân số, và 22% dân số được tiêm một mũi.

Tương tự, công ty Biovac có trụ sở tại Cape Town, Nam Phi sẽ bắt đầu sản xuất vaccine Pfizer-BioNTech vào năm 2022 để phân phối ở châu Phi. Hiện tại, chỉ có 6,9% người Nam Phi được tiêm phòng đầy đủ và 5,6% khác đã được tiêm một liều.

Các nhà sản xuất vaccine của Ấn Độ và Nam Phi đã ký kết nhiều thỏa thuận với đối tác phương Tây để tăng cường sản xuất vaccine, nhưng họ lại không sở hữu bất kỳ bằng sáng chế nào liên quan đến vaccine ngừa Covid-19. Trong nỗ lực giải quyết vấn đề trên, vào tháng 10.2020, chính phủ hai nước đã đệ trình đơn kêu gọi Tổ chức Thương mại Thế giới từ bỏ quyền sở hữu trí tuệ đối với vaccine ngừa Covid-19.

Điều đáng lưu ý là phải đợi đến mới gần đây, vào tháng 6.2021, tức 8 tháng sau khi được Ấn Độ và Nam Phi đệ trình lần đầu tiên, kiến nghị trên mới nhận được sự ủng hộ của các ngoại trưởng BRICS. Trung Quốc và Nga ban đầu luôn giữ im lặng về vấn đề này, trong khi Brazil là thành viên duy nhất của nhóm công khai phản đối. Lập trường của Brazil đã có chút dao động vào đầu năm 2021, sau khi Ấn Độ cho biết họ sẽ bắt đầu gửi vaccine Covid-19 tới các nước đối tác quan trọng và chính quyền của Tổng thống Mỹ Joe Biden cũng tuyên bố ủng hộ đề xuất từ ​​bỏ quyền sở hữu trí tuệ.

Hiện tại, để những nỗ lực nhằm kêu gọi từ bỏ quyền sở hữu trí tuệ đối với vaccine Covid-19 thành công, Ấn Độ và Nam Phi phải bỏ qua vai trò của họ trong sản xuất vaccine Covid-19, không được để vai trò này ảnh hưởng đến những nỗ lực tại WTO. Ngoài ra, các nước BRICS cần ưu tiên thành lập Trung tâm Nghiên cứu Vaccine để tăng cường hợp tác trong lĩnh vực này.

Đại dịch Covid-19 là một bài kiểm tra sức mạnh tập thể của BRICS. Nhóm này sẽ phải thay đổi cách thức hợp tác trong phát triển và phân phối vaccine nếu không muốn bỏ lỡ cơ hội thúc đẩy cuộc vận động cải cách quản trị quốc tế cũng như chứng minh sức mạnh khi đối phó với những thách thức toàn cầu đang phát sinh.