Bộ sách chuyên sâu cho nhà báo thời đại số

Với hàng triệu nội dung được tạo ra mỗi ngày từ vô số cá nhân và tổ chức, chưa kể đến nội dung từ trí tuệ nhân tạo (AI) tạo sinh, độc giả của báo chí thời nay có nhu cầu và phản ứng hoàn toàn khác với độc giả chỉ 5 năm trước đó.

Bộ sách cung cấp góc nhìn sâu sắc, đa chiều và đầy cảm hứng về hàng loạt vấn đề cơ bản của báo chí trong thời đại số: báo chí trực tuyến, báo chí di động, báo chí trên các nền tảng truyền thông xã hội, vấn nạn tin giả, triển vọng của trí tuệ nhân tạo, kỹ năng phỏng vấn số...

Các tác giả đều là những chuyên gia báo chí hàng đầu, có thâm niên nghiên cứu/hoạt động trong môi trường báo chí - truyền thông chuyên nghiệp: Ulrik Haagerup, Alan Rusbridger, Francesco Marconi, Mitchell Stephens,...

Vì vậy, bộ sách không chỉ trang bị kiến thức tổng quan và các vấn đề lý thuyết căn bản, mà còn đưa ra những định hướng thiết thực để các nhà báo, biên tập viên, sinh viên báo chí, người làm truyền thông cho đến công chúng độc giả có thể soi chiếu vào thực tiễn hoạt động thông tin - truyền thông của mình.

Những đúc kết còn nguyên giá trị

Đặc biệt, tác phẩm Bác Hồ với báo chí cách mạng Việt Nam của tác giả Đoàn Yên Kiều, là bản đúc kết công phu nhiều bài viết và bài nói của Bác, cũng như định hướng, ý kiến của Hồ chủ tịch đối với hoạt động báo chí - tuyên truyền. Những đúc kết này cho đến nay vẫn nguyên giá trị định hướng quan trọng đối với báo chí cách mạng Việt Nam.

Chẳng hạn như trong tác phẩm Sửa đổi lề lối làm việc, ký tên X.Y.Z có một số đoạn: “Viết dài mà rỗng thì không tốt. Viết ngắn mà rỗng, cũng không hay. Chúng ta phải chống tất cả những thói rỗng tuếch. Nhưng trước hết phải chống thói đã rỗng lại dài”.

Hay, “người tuyên truyền bao giờ cũng phải tự hỏi: Viết cho ai xem? Nói cho ai nghe. Nếu không vậy, thì cũng như cố ý không muốn cho người ta nghe, không muốn cho người ta xem. Nhiều người tưởng: mình viết gì, nói gì, người khác cũng hiểu được cả. Thật ra, hoàn toàn không như thế. Dùng cả đoạn chữ Hán, dùng từng đống danh từ lạ, nói hoặc viết theo cách Tây, mỗi câu dài dằng dặc, thì quần chúng hiểu sao được?”

“Chưa điều tra, chưa nghiên cứu, chưa biết rõ, chớ nói, chớ viết.” (trích tác phẩm Sửa đổi lề lối làm việc, ký tên X.Y.Z).

Kỹ năng sinh tồn và lớn mạnh trong kỷ nguyên số

Tính “trực tuyến” trong báo chí có thể là xuất bản trên web, hay ứng dụng nhắn tin, các newsletter gửi vào email, hoặc truyền thông mạng xã hội; có thể là nội dung người đọc xem qua đồng hồ thông minh, hoặc phát cho người ta nghe khi trên xe hơi. Cùng với đặc tính này, nhiều công việc truyền thống của ngành báo chí đã biến mất, nhưng rất nhiều vị trí mới cũng được tạo ra, từ đội ngũ xử lý video và dữ liệu cho đến quản lý truyền thông mạng xã hội và quản trị cộng đồng.

Với sự phát triển và biến đổi thần tốc của yếu tố nền tảng, Cẩm nang báo chí trực tuyến trả lời câu hỏi “báo chí để làm gì” trong thời đại ai ai cũng có thể trực tiếp xuất bản, thông tin vừa miễn phí vừa dồi dào. Sách tập trung vào bốn vai trò của báo chí đang ngày càng được coi trọng trong thời đại kết nối mạng. Thứ nhất, vai trò cho người không có tiếng nói được cất lên tiếng nói. Thứ hai, khiến cho thứ bị ẩn có thể được thấy. Không phải thứ gì có trên mạng cũng dễ nhìn thấy, nhất là khi có vô vàn thuật toán can thiệp, khiến thông tin rải rác và rơi vào “điểm mù”.

Thứ ba, kết nối các cộng đồng: thuật toán online khiến ta nhìn thấy thông tin củng cố thiên kiến của mình và tìm đến các cộng đồng có cùng sở thích, quan điểm… Điều này tạo cảm giác an toàn đồng thời cũng củng cố thiên kiến xác nhận. Vậy báo chí nên đóng vai trò trung gian, đưa tin về những xu hướng và đổi mới cho những người cần được biết về chúng, tránh nguy cơ các ộng đồng ngày càng bị cô lập hơn trong những “bong bóng lọc” của riêng mình. Thứ tư, xác minh và vạch trần: đặc biệt với các tin lừa đảo, tin giả.

Tin vào đâu trong một thế giới ngập tràn tin giả?

Thế giới ngập tràn tin giả. Một bộ phận độc giả lập tức bị cuốn theo, số khác cẩn trọng hơn, nhưng tinh thần chung bao trùm là “thật không biết tin vào đâu nữa”. Hướng dẫn sử dụng tin tức là hướng dẫn cho thời đại hoang mang này: Sách hướng dẫn người đọc cách nắm bắt thông tin, phân biệt sự thật và tin giả để có cái nhìn tỉnh táo hơn trong thời đại số.

Alan Rusbridger là biên tập viên của tờ The prospect. Ông từng là tổng biên tập của tờ Guardian từ năm 1995 đến năm 2015. Ông đã đem tờ Guardian đến Mỹ và Australia, cũng như xây dựng một trang web mà ngày nay thu hút hơn 100 triệu lượt truy cập mỗi tháng. Tờ Guardian phiên bản phát hành tại Mỹ cũng đã giành được giải thưởng Pulitzer năm 2014 cho dịch vụ công vì dẫn đầu trong việc đưa tin về vụ Snowden tiết lộ tài liệu mật. Ông từng là chủ tịch viện nghiên cứu báo chí Reuters, và là thành viên của Hội đồng giám sát Facebook toàn cầu, cơ quan quản lý nội dung của mạng xã hội này.

Điểm đặc sắc của cuốn sách này là rất nhiều thông tin “bếp núc” đầy thấu tỏ được viết từ người bên trong tòa soạn, tràn ngập những dẫn chứng minh họa, và đặt ra những câu hỏi kích thích người đọc suy nghĩ tương tác. Người đọc, và cả người làm nội dung tự phát, sẽ bừng tỉnh trước nhiều cách thức mà thông tin có thể bị “bóp méo” và giả tạo.

Trí tuệ nhân tạo và tương lai của báo chí

Việc sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI), thuật toán và máy móc thông minh sẽ là dấu chấm hết cho ngành báo chí như chúng ta biết - hay là vị cứu tinh của nó?

Trong tác phẩm Người làm báo (Newsmakers), Francesco Marconi, người có công đầu thúc đẩy việc sử dụng AI trong báo chí của Associated Press và Wall Street Journal, đưa ra cái nhìn mới về tiềm năng của những công nghệ này. Anh giải thích cách các phóng viên, biên tập viên và tòa soạn ở mọi quy mô có thể tận dụng khả năng mà chúng cung cấp để phát triển những cách kể chuyện mới và kết nối với độc giả.

Marconi phân tích những thách thức và cơ hội AI mang lại thông qua các trường hợp điển hình, đồng thời đưa ra quan điểm AI có thể đẩy mạnh - chứ không phải tự động hóa - ngành báo chí, cho phép các nhà báo đưa được nhiều tin hơn, đưa tin nhanh hơn đồng thời giải phóng thời gian của họ để phân tích sâu hơn. Tổng hợp những hiểu biết sâu sắc rút ra từ kinh nghiệm trực tiếp, anh cũng đã xây dựng được bản đồ toàn cảnh phương tiện truyền thông được trí tuệ nhân tạo biến đổi để tốt hơn.

“Nếu bạn là một người làm báo hoặc bất kỳ ai quan tâm đến tương lai của ngành báo chí thì cuốn sách này là hướng dẫn hoàn hảo. Marconi đi đầu trong việc sử dụng các công nghệ AI trong tòa soạn và là một trong những nhà phân tích chiến lược thông minh nhất về cách chúng có thể giúp báo chí tồn tại và phát triển trong thời đại truyền thông kỹ thuật số đang thay đổi từ tận gốc này. Từ việc thu thập tin tức đến kết nối với độc giả, anh ấy cho thấy vô số cơ hội và thách thức mà bộ công cụ và hệ thống phức tạp này mang lại. Nếu bạn bị kích thích hoặc lo sợ về viễn cảnh của thời đại 'robot' chi phối tin tức, cuốn sách này sẽ cung cấp cho bạn những sự thật và ý tưởng để đối mặt với lĩnh vực đang phát triển nhanh chóng này” - Charlie Beckett, Trường Kinh tế London, nhận xét.

Người làm báo - Trí tuệ nhân tạo và tương lai của báo chí gồm 3 phần chính: Mô hình báo chí trong quá trình chuyển đổi; các công nghệ AI thúc đẩy thay đổi trong báo chí; quy trình làm việc có thể mở rộng để phục vụ chuyển đổi số trong tòa soạn

“

Bộ sách kỷ niệm 100 năm báo chí cách mạng Việt Nam của NXB Trẻ gồm 8 cuốn: Bác Hồ với báo chí cách mạng Việt Nam; Tin tức kiến tạo - Vực dậy nền truyền thông và dân chủ với tư duy báo chí của tương lai; Cẩm nang báo chí trực tuyến - Kỹ năng sinh tồn và lớn mạnh trong kỷ nguyên số; Hơn cả tin tức - Tương lai của báo chí; Báo chí trên thiết bị di động và nền tảng truyền thông xã hội; Hướng dẫn sử dụng tin tức - Tin vào đâu trong một thế giới ngập tràn tin giả; Nghệ thuật phỏng vấn - Một hướng dẫn dành cho các nhà báo và người làm nội dung chuyên nghiệp; Người làm báo - Trí tuệ nhân tạo và tương lai của báo chí.