Tổn thương thần kinh trẻ nhỏ vì thói quen bế đung đưa

Bệnh viện Nhi Trung ương tiếp nhận cấp cứu một trường hợp bệnh nhi 2 tháng tuổi, với tình trạng li bì, ngừng thở, co giật, tím môi.

Gia đình cho biết, trước nhập viện 3 ngày, bệnh nhi thường xuyên quấy khóc, được gia đình chăm sóc bế đung đưa để dỗ. Khi thấy bệnh nhi có triệu chứng bú ít, kém linh hoạt, gia đình đưa vào bệnh viện cấp cứu.

Bệnh nhi vào viện trong tình trạng tăng trương lực cơ liên tục, tím môi, thóp trước căng phồng, co giật, có dấu hiệu tăng áp lực nội sọ, nguy cơ tử vong cao.

Qua khai thác bệnh sử, gia đình cho biết trước đó, bệnh nhi không bị té ngã, chấn thương, chưa co giật lần nào. Sau thăm khám lâm sàng và siêu âm thóp, các bác sĩ nghi ngờ bệnh nhi tổn thương thần kinh.

Để xác định chính xác tổn thương, bệnh nhi được tiến hành chụp cộng hưởng từ (MRI) sọ não, soi đáy mắt, kết quả cho thấy trẻ tụ máu dưới nhện lều tiểu não hai bên và liềm đại não, phù não lan tỏa các bán cầu não 2 bên, kèm xuất huyết võng mạc, phù gai thị, nghi do hội chứng rung lắc.

Sau khi được xử trí ban đầu tại Khoa Cấp cứu và Chống độc, bệnh nhi được chuyển đến điều trị tại Khoa Điều trị tích cực Nội khoa. Tại đây, bệnh nhi được cho thở máy, cắt cơn co giật và điều trị tăng áp lực nội sọ; đồng thời, tối ưu hóa tất cả các cơ quan hô hấp, tuần hoàn bằng cách sử dụng thuốc trợ tim, vận mạch, kiểm soát rối loạn điện giải, sốt, nhiễm trùng.

Sau 7 ngày điều trị, bệnh nhi cai được máy thở, dấu hiệu sinh tồn ổn định. Tuy nhiên, bệnh nhi vẫn còn di chứng tăng trương lực cơ, giảm ý thức, nguy cơ cao sẽ để lại di chứng thần kinh lâu dài, gây ảnh hưởng nặng nề đến sự phát triển não bộ, tương tác xã hội của bệnh nhi, cũng như chất lượng cuộc sống của bệnh nhi và gia đình.

Những nguy hại của hội chứng rung lắc ở trẻ em

Theo các bác sĩ, đây là một chấn thương não nghiêm trọng xảy ra ở trẻ sơ sinh hoặc trẻ nhỏ khi bị rung lắc mạnh. Hội chứng này xảy ra phổ biến ở trẻ nhỏ dưới 1 tuổi, đặc biệt trong giai đoạn từ 2 - 4 tháng tuổi, bởi đó là thời điểm trẻ có xu hướng quấy khóc thường xuyên và kéo dài. Tuy nhiên, trẻ dưới 5 tuổi cũng có thể bị ảnh hưởng.

Theo thống kê của Trung tâm quốc gia về Hội chứng rung lắc trẻ em tại Hoa Kỳ ước tính, ở Hoa Kỳ có 1.000 - 1.300 trường hợp được ghi nhận mỗi năm. Trong các trường hợp ghi nhận được, 1/4 số trẻ tử vong, 80% trẻ sống sót bị tổn thường vĩnh viễn như bại não, liệt, mất thị lực, thiểu năng trí tuệ, động kinh.

Nguyên nhân dẫn đến hội chứng này thường do thói quen bế con rung lắc nhằm mục đích dỗ con bớt quấy khóc, thói quen đưa võng, lắc nôi ru trẻ ngủ, hoặc những động tác làm thay đổi đột ngột tư thế như bế trẻ lên cao, bế thốc dậy, tung cao trẻ… Trẻ có thể gặp nguy hiểm dù chỉ với 5 giây rung lắc.

Ở trẻ em, đặc biệt là trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, trọng lượng đầu chiếm khoảng 10 - 15% trọng lượng cơ thể. Ở độ tuổi này, trẻ có cơ cổ rất yếu không đủ sức nâng đỡ đầu vốn có kích thước tương đối lớn, não bộ chưa phát triển nhiều, nằm "trôi nổi" trong môi trường dịch não tủy bao bọc xung quanh.

Rung lắc mạnh, gây ra sự tăng - giảm tốc nhanh chóng của não, tác động va đập vào bề mặt cứng bên trong hộp sọ, làm tổn thương não và các mạch máu não, phù não và tăng áp lực nội sọ.

Các biểu hiện của hội chứng này rất đa dạng và thường khó phát hiện, dễ nhầm lẫn với các bệnh khác. Thời gian khởi phát có thể là ngay sau khi rung lắc hoặc sau một khoảng thời gian: trẻ quấy khóc, nôn nhiều, bú kém, nhịp thở bất thường, lì bì, co giật, hoặc hôn mê.

Trong một số trường hợp hội chứng rung lắc nhẹ, trẻ có thể không biểu hiện triệu chứng ngay, nhưng một thời gian sau có thể gặp phải những vấn đề liên quan đến chậm phát triển tinh thần vận động.

ThS.BS Ngô Tiến Đông- Khoa Điều trị tích cực Nội khoa, BV Nhi TƯ nhận định: "Hội chứng rung lắc khó có 1 con số thống kê tỷ lệ chính xác. Trên cộng đồng, tôi lo lắng rằng vẫn còn nhiều trường hợp khác trẻ bị tổn thương do Hội chứng rung lắc mà chúng ta bỏ sót.

Có nhiều trẻ chỉ biểu hiện quấy khóc, li bì 1-2 ngày rồi vẫn ăn ngủ bình thường, gia đình sẽ bỏ qua giai đoạn đó. Sau này lớn lên, trẻ mới dần có biểu hiện của bại não, thị lực kém, chậm phát triển, lúc đó rất khó biết được căn nguyên và cũng rất muộn để có thể can thiệp, điều trị được".

Bác sĩ khuyến cáo các bậc phụ huynh phải ghi nhớ rằng tuyệt đối không thực hiện những động tác xoay chuyển đầu trẻ một cách đột ngột như: rung lắc nôi đối với trẻ nhỏ; bế thốc ngược; xốc vác trẻ gấp gáp; tung hứng trẻ khi nô đùa; tát, đánh vào tai, vào đầu, vào mặt trẻ.

BS Đông cảnh báo: Khi trẻ xuất hiện những dấu hiệu nghi ngờ tổn thương não do hội chứng rung lắc, phụ huynh cần nhanh chóng gọi xe cứu thương đến bệnh viện gần nhất để được thăm khám và điều trị kịp thời, hạn chế bế xốc hay rung lắc thêm để gọi trẻ tỉnh lại, không cho trẻ ăn hoặc uống nước trước khi có cấp cứu hỗ trợ.