Bảo tồn di sản điện ảnh trong kỷ nguyên số

Những thước phim vô giá có nguy cơ mai một

Viện Phim Việt Nam, cơ sở lưu trữ phim lớn nhất cả nước, đang bảo quản khoảng 80.000 cuốn phim nhựa các loại, cùng hàng chục nghìn băng đĩa ở nhiều định dạng khác nhau. Bên cạnh đó, Hãng Phim Tài liệu và Khoa học Trung ương cũng đang lưu trữ hơn 10.000 cuốn phim nhựa và video sản xuất từ năm 1956 đến nay, chưa kể các kho lưu trữ khác như Điện ảnh Quân đội, Điện ảnh Biên phòng…

Tại hội thảo cuối tuần qua do Viện Phim Việt Nam tổ chức, ThS. Nguyễn Thị Thúy Hà, Phó Viện trưởng Viện Phim Việt Nam cho biết: “Nhiều cuốn phim, thước phim điện ảnh, tài liệu qua thời gian sử dụng, lưu trữ đã xuống cấp nghiêm trọng, lỗi nhẹ là xước xát, mốc loang hay bụi bẩn, nặng hơn là quăn mép xoắn, vênh bản phim, co ngót độ dài, nặng hơn nữa là dính, bong tróc mặt thuốc, giòn mặt đế hoặc mắc hội chứng dấm bị chua… Đây là thách thức lớn đối với việc bảo tồn và lưu trữ những thước phim vô giá của đất nước”.

Mặc dù các cơ quan, tổ chức đều nhận thức được tầm quan trọng của việc bảo tồn di sản điện ảnh này, song quy trình lưu trữ và bảo quản lại chưa đồng bộ. Một số đơn vị đã đầu tư hạ tầng hiện đại, nhiều cơ sở vẫn phải lưu trữ phim trong điều kiện không chuyên dụng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng.

Theo ThS. Nguyễn Thị Thúy Hà, mỗi năm Viện Phim Việt Nam chỉ số hóa được khoảng 700 cuốn phim nhựa, phục chế được khoảng 100 phút phim, trong khi thế giới đã hoàn thành số hóa phần lớn kho phim của họ. Nếu không có biện pháp rốt ráo, những thước phim quý giá này có thể sẽ vĩnh viễn biến mất trong tương lai gần.

Số hóa - giải pháp cấp thiết

Trong bối cảnh Cách mạng Công nghiệp 4.0, số hóa phim chính là giải pháp cấp thiết giúp giảm thiểu, khắc phục những hao mòn hữu hình của phim nhựa khi đã xuống cấp và hỏng hóc. Công nghệ số giúp kéo dài tuổi thọ của phim, phục hồi và tái tạo các tác phẩm kinh điển ở chất lượng tốt hơn, ổn định hơn bản gốc.

ThS. Nguyễn Thị Thúy Hà nhấn mạnh, công nghệ chính là môi trường, là phương tiện và cũng là đòn bẩy giúp hoàn thành những nhiệm vụ, sứ mệnh thực hiện của những bộ phim nhựa. Việc chuyển đổi các bộ phim nhựa sang định dạng kỹ thuật số sẽ giúp kéo dài tuổi thọ của các bộ phim, không lo lắng về thời hạn lưu trữ.

Tuy nhiên, Việt Nam vẫn đang tụt hậu so với nhiều nước châu Á về tốc độ số hóa do hạn chế về công nghệ và nguồn lực. Để giải quyết vấn đề này, cần một chiến lược toàn diện.

Số hóa kho phim khổng lồ đòi hỏi một khoản đầu tư không nhỏ vào hệ thống thiết bị chuyển đổi, lưu trữ dữ liệu và phần mềm phục chế. Vì thế, Nhà nước cần đóng vai trò chủ đạo, đồng thời có thể xem xét khả năng xã hội hóa, liên doanh liên kết với các đơn vị ngoài nhà nước để đẩy nhanh tiến độ.

Chuyển đổi số hóa bản phim nhựa truyền thống chỉ là công việc ban đầu, còn nhiều công đoạn trong dây truyền số hóa - phục hồi, phục chế - lưu trữ - tái phát hành. Trong đó, phục chế các tác phẩm điện ảnh đã được chuyển đổi số là công đoạn quan trọng cần đầu tư trang thiết bị và nhân sự chuyên môn cao.

Do đặc thù, các công đoạn này cần sự chung tay từ nhiều phía của ngành công nghiệp điện ảnh, đơn vị lưu trữ và cả công chúng, để phim được bảo tồn đúng quy chuẩn, số hóa với chất lượng cao và phát huy giá trị bằng nhiều cách khác nhau.

Để vận hành hệ thống số hóa phức tạp, cần đội ngũ chuyên gia chuyên ngành có kiến thức và kỹ năng tốt. Hiện tại, nhân lực làm công tác này còn thiếu và chưa được đào tạo bài bản, chuyên sâu. Các đơn vị nhà nước cần có chính sách khuyến khích cạnh tranh để thu hút và giữ chân nhân tài...

Việc số hóa di sản điện ảnh không chỉ giúp bảo vệ kho tàng quý giá mà còn là cách để thế hệ mai sau được tiếp cận và hiểu hơn về cội nguồn, bản sắc dân tộc. Công cuộc này đòi hỏi một chiến lược đồng bộ, quyết liệt và sự đầu tư mạnh mẽ.